Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖
Powieść Novalisa to jeden z najważniejszych, najbardziej reprezentatywnych tekstów literackich niemieckiego romantyzmu.
Romantyczność przejawia się tu na wiele sposobów: począwszy od średniowiecznego kostiumu tej opowieści, poprzez jej treść - historii o młodzieńcu poszukującym prawdy o sobie i świecie i odnajdującym ją w odpowiednio wzniośle i szeroko pojętej Poezji i Miłości - aż po fragmentaryczność formy, skądinąd nie do końca zamierzoną (po śmierci poety skompletowaniem całości zajął się jego przyjaciel, Ludwig Tieck). Wreszcie wątki alchemiczno-górnicze są źródłem mistycznej aury i dostarczają symbolicznych znaczeń baśni wplecionej w treść utworu.
Czytasz książkę online - «Henryk Ofterdingen - Novalis (baza książek online txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Novalis
— Wszak prawda, że pięknie jest być poetą?
Henryk nie śmiał odpowiedzieć na to pytanie. Radość ogromna i powaga nieodłączna od pierwszej miłości walczyły w jego duszy. Weronika poczęła żartować z innymi, przeto zyskał na czasie, by przyjść do siebie. Matylda powiedziała mu, że grywa na gitarze.
— Ach — odparł — od was chętnie bym się uczył grać. Od dawna tego już pragnę.
— Uczył mnie ojciec — rzekła, rumieniąc się — gra znakomicie na tym instrumencie.
— Myślę — odrzekł — że prędzej bym się od was nauczył, jakże cieszę się, że usłyszę wasz śpiew.
— Nie wyobrażajcie sobie znowu zbyt wiele!
— O — powiedział z zapałem — czemuż bym nie miał spodziewać się rzeczy cudnych. Mowa wasza jest już sama śpiewem, a postać wasza cała zwiastuje muzykę niebiańską.
Matylda zamilkła. Ojciec jej rozpoczął z Henrykiem rozmowę. Chłopiec mówił z zapałem. Sąsiedzi dziwili się wymowie jego, bogactwu jego obrazowania. Matylda spoglądała nań z uwagą. Wydawało się, że cieszy ją ta wymowa, której towarzyszył natchniony wyraz twarzy. Oczy mu połyskiwały. Często zwracał się w stronę Matyldy. Dziwiła się, czemu tak spogląda. W zapale rozmowy pochwycił jej rękę niepostrzeżenie. Nie mogła się opanować, by nie ściskać lekko jego dłoni przy niektórych zdaniach. Klingsohr umiał podtrzymać entuzjazm chłopca i niebawem cała dusza wydobyła się na jego wargi. Tymczasem jednak wszyscy powstali od stołu. Uczyniło się zamieszanie. Henryk został u boku Matyldy. Znaleźli się poza innymi gośćmi. Wziął jej rękę, podniósł do ust i ucałował gorąco. Nie broniła mu jej i spoglądała nań z nieopisaną serdecznością. Wtedy nie mógł się opanować, pochylił się ku niej i ucałował jej usta. Zdumiała się, ale bezwiednie oddała mu pocałunek gorący. „Droga Matyldo”, „kochany Henryku” — oto wszystko, co sobie zdołali powiedzieć. Uścisnęła jego rękę i odeszła do innych dziewcząt. Henryk czuł się wniebowzięty. Matka się doń zbliżyła. Zwrócił ku niej całą czułość, jakiej miał pełną duszę. Mówiła:
– I cóż, czyś zadowolony, żeśmy przyjechali do Augsburga, podoba ci się tu?.
— Droga matko, cudnie tu jest, nie mogłem nic podobnego wyobrazić sobie nigdy.
Reszta wieczoru upłynęła równie wesoło. Starsi grali, rozmawiali i przyglądali się tańczącym. Muzyka falowała jak ocean, porywając w swe nurty młodzież...
Henryk czuł pierwsze rozkosze miłości i radości zarazem. Matylda również dała się bez oporu unieść rozkosznym falom i prawie nie ukrywała rodzącej się skłonności do Henryka. Stary Schwaning odgadł, że porozumienie jest bliskie i drażnił200 ich oboje.
Klingsohr polubił też od razu chłopca i uzyskał201 jego sympatię. Inni chłopcy i dziewczęta spostrzegli to od razu. Prześladować poczęli poważną i surową Matyldę młodym Turyngczykiem i nie kryli się z tym, że im bardzo na rękę, iż nie potrzebują się już obawiać admonicji202 dziewczyny odnośnie do swych spraw sercowych.
Późna już była noc, gdy się towarzystwo rozeszło. „To pierwsza i jedyna uczta mego życia!” — pomyślał Henryk, gdy został sam, a matka znużona udała się na spoczynek. Czyż nie jest mi dziś tak, jak onej nocy, kiedym we śnie ujrzał błękitny kwiat? Co za dziwny związek pomiędzy Matyldą a owym kwiatem? Owa twarz, wychylająca się ku mnie z kielicha, miała anielskie jej rysy, a przypominam sobie też wyraźnie, że ją widziałem w tej czarodziejskiej księdze. Czemuż to jednak w sercu moim taka cisza? Tak, ona jest widzialnym duchem pieśni, godną córką swego ojca. Ona duszę moją zmieni w akord muzyczny. Będzie najistotniejszą treścią mej duszy, kapłanką wieczyście płonącego ognia. A jakąż wieczność wierności czuję w swojej duszy! Urodziłem się na to jedynie, by ją czcić i wiecznie jej służyć, by przez nią myśleć i czuć. Czyż nie trzeba poświęcić całego życia, dostojnego życia ku jej czci i ubóstwianiu? I mnie to dane jest szczęście, że będę zwierciadłem jej, echem? Zaprawdę, nie przypadkowo to ujrzałem ją na końcu podróży, by w radości i weselu poczęła się najszczytniejsza chwila mego życia. I nie mogło też stać się inaczej, czyż bo sama jej obecność nie zmienia wszystkiego w szczęście, w upojenie?
Zbliżył się do okna. Tłumy gwiazd zalegały niebo pociemniałe, ze strony wschodniej świeciła jasna łuna, zwiastując poczynający się dzień.
Z zachwytem wykrzyknął Henryk:
— Was, wiekuiste gwiazdy, was, ciche wędrowce biorę za świadków mej świętej przysięgi. Dla Matyldy chcę żyć i wieczna wierność niech złączy me serce z jej sercem. I dla mnie wstaje rano nowego, wieczystego dnia. Noc minęła. Wschodzącemu słońcu na ofiarę składam własną duszę. Niech zapłonie i pali się wiekuiście.
Gorączka go opanowała i zasnął bardzo późno, gdy dzień był już jasny. Wszystkie myśli spłynęły mu się w przedziwny sen. Ciemnoszafirowy strumień płynął po zielonej równi. Po jego gładkiej powierzchni płynęło czółno. Siedziała w nim Matylda, wiosłując. Ustrojona była w wieńce, śpiewała prostą, jednostajną pieśń i spoglądała nań słodkimi, smutnymi oczyma. Lęk go ogarnął. Nie wiedział czemu. Niebo było pogodne, fale spokojne. Nagle czółno poczęło się kręcić w miejscu. Zawołał na nią przerażony. Uśmiechnęła się, złożyła wiosła w czółnie, które obracało się ciągle. Porwał go strach wielki. Rzucił się w wodę, ale płynąć nie mógł, prąd go unosił. Skinęła nań, jakby mu chciała coś powiedzieć, a łódź nabierać poczęła wody. Nie bała się, z radosnym uśmiechem patrzyła w wir. Nagle znikła, poszła na dno. Lekki powiew musnął fale, a powierzchnia potoku wygładziła się na powrót i woda płynęła cicho i równo, jak przedtem. Z trwogi strasznej utracił przytomność. Przyszedł do siebie dopiero, uczuwszy się na suchym gruncie. Nie wiedział, jak długo niósł go prąd. Okolica była obca. Nie wiedział, co się z nim stało, pamięć go odbiegła. Bezmyślnie poszedł w głąb kraju. Czuł się tylko bardzo osłabiony. Ze skały biło małe źródełko, brzmiało jak dzwon. Zanurzył rękę i kilkoma kroplami wody odwilżył203 spieczone wargi. Straszne zdarzenie leżało już poza nim, jak dręczący sen. Szedł ciągle przed siebie, a drzewa i kwiaty, które mijał, mówiły doń. Było mu tak dobrze i swojsko. Wtem usłyszał ową prostą i jednostajną pieśń. Począł biec w stronę, skąd go dochodziły dźwięki. Nagle ktoś go przytrzymał za ubranie. „Kochany Henryku”, zawołał jakiś znany głos. Obejrzał się i Matylda w tej chwili objęła go ramionami. „Czemu uciekasz ode mnie, mój jedyny? — rzekła oddychając głęboko. — Ledwie mogłam cię dogonić”. Henryk zapłakał i przytulił ją do piersi. „Gdzież się podział potok?” — spytał ze łzami w głosie. „Czyż nie widzisz ponad naszymi głowami jego błękitnych fal?”. Spojrzał w górę i rzeczywiście, wysoko ponad nimi płynął cicho jasnolazurowy strumień. „Gdzież więc jesteśmy, droga Matyldo?” — spytał. „U rodziców naszych”. „Prawda, wszak nie rozstaniemy się już?” — rzekł. „Wiecznie będziemy razem” — odparła i przycisnęła usta do jego warg, a ramionami objęła tak, że nie mogła ich już rozpleść. Potem powiedziała mu, nie odejmując ust, jakieś wielkie, tajemne słowo. Przeniknęło go na wskroś i czuł, że brzmieć będzie zawsze, zawsze. Chciał to słowo powtórzyć, ale nagle zawołał nań dziadek. Zbudził się, ale byłby w tej chwili dał życie za to, by móc znać to słowo.
Klingsohr stał u jego łóżka i witał go serdecznym: „Dzień dobry”. Zerwał się i objął Klingsohra za szyję. To nie pod waszym było adresem, zażartował stary Schwaning. Henryk uśmiechnął się i zarumienioną twarz ukrył na piersiach matki.
— Czy masz ochotę zjeść ze mną śniadanie na przedmieściu, na pięknym wzgórzu? — spytał Klingsohr. — Piękny ranek orzeźwi cię. Ubieraj się. Matylda czeka na nas.
Henryk podziękował uradowany za to pożądane zaproszenie. W jednej chwili był gotów i serdecznie ucałował rękę poety.
Poszli do Matyldy. Wyglądała przecudnie w skromnej sukience i pozdrowiła go przyjaźnie. Zapakowała śniadanie do koszyczka, który niosła na ręku. Drugą rękę podała Henrykowi bez zmieszania. Klingsohr szedł za nimi i tak minęli miasto pełne już ruchu. Przyszli na mały pagórek wznoszący się nad rzeką. Rosło tam kilka wysokich drzew i widok na wszystkie strony był otwarty.
— Ileż to już razy — wykrzyknął Henryk — radowałem się widokiem cudnej, tak bogatej w swych przejawach, tak barwnej przyrody i pokojem tym, w którym współżyją ze sobą różne jej zjawy. Ale takiej głębokiej, takiej twórczej wesołości jak dziś, nie doznawałem jeszcze nigdy może. Te oddale są mi tak bliskie, a ten krajobraz bogaty wydaje mi się moją własną wnętrzną fantazją. Jakże zmienna jest natura, choć na powierzchni wydaje się niewzruszona i trwała. Jakże inną się nam przedstawia, gdy czujemy obok siebie anioła lub silnego ducha, a inaczej w chwili, gdy skarży nam się biedak na swoją niedolę albo gdy chłop nam opowiada, jak niepogoda niszczy jego plony lub jak bardzo potrzebują jego zasiewy deszczu. Tobie, drogi mistrzu zawdzięczam to wesele, tak, to wesele, bo nie ma innego słowa, które by dokładniej malowało nastrój mojej duszy. Radość, ochota, zachwyt to tylko poszczególne członki i części wesela, które z nich buduje cuda.
Przycisnął rękę Matyldy do serca i zatonął gorącym spojrzeniem w jej oczach łagodnych i wrażliwych.
— Natura — odparł Klingsohr — jest tym dla naszej duszy, czym jakiś przedmiot dla światła. Odbija ją, łamie, rozkłada we wstęgę kolorów, zapala się na swej powierzchni lub we wnętrzu płomieniem, który jeśli dorównywa mu ciemnością, czyni je jasnym i przejrzystym, jeśli jest większy, wydziera się, by oświecić lub zapalić inne ciała. Ale najciemniejsze nawet ciało można za pomocą wody, ognia i powietrza uczynić przejrzystym.
— Pojmuję cię, drogi mistrzu. Ludzie są dla umysłu naszego jak kryształy. Oni są ową przejrzystą naturą. Droga Matyldo, was nazwałbym drogocennym, przeczystym szafirem. Jesteś przejrzysta i jasna jak niebo i świecisz łagodnym światłem. Ale powiedz, kochany mistrzu, czy mam słuszność; mnie się wydaje, że właśnie wtedy, gdy się najsilniej i bezpośrednio naturę odczuwa, najmniej umie się o niej mówić i najsłabszą ma się do tego ochotę.
— Zależy od tego, jak się to bierze204. Co innego jest natura205 jako przedmiot naszego użycia i odczucia, a co innego jako przedmiot, który bada nasz umysł, owa siła kosmiczna wcielona w nas. Trzeba się starać nie zapominać o jednym dla drugiego. Jest wielu ludzi, którzy tylko tę jedną stronę cenią, drugą zaś lekceważą. Ale objąć można obie i pogodzić w swej duszy. Szkoda, że tak niewielu myśli o tym, by się nauczyć swobody ruchów we własnym ja i przez należyte rozróżnienie zapewnić sobie najbardziej celowe i najprostsze operowanie siłami własnego serca i umysłu. Zwykle jedno przeszkadza drugiemu i z wolna rodzi się nieporadność i ociężałość, tak że gdy ci ludzie chcą nagle wszystkimi siłami podźwignąć się i stanąć na nogi, powstaje straszne zamieszanie i spór, a wszystko się w ich duszy tłoczy i potyka jedno na drugim206. Nie mogę ci dosyć gorąco zalecić, byś twój rozum, twój pęd wrodzony, chęć poznania, jak się wszystko w przyrodzie splata, w jakim stoi wzajemnym stosunku i podług zasad przyczynowości rozwija, byś tę chęć do wiedzy poparł gorliwością i wytrwałością. Nic nie jest dla poety tak konieczne, jak wejrzenie w istotę każdej sprawy, zapoznanie się ze środkami koniecznymi do osiągnięcia celu i przytomność umysłu, by podług czasu i okoliczności chwycić się najodpowiedniejszych. Zapał bez rozumu jest bezpożyteczny207, a nawet niebezpieczny, a poeta dziwiący się cudom sam będzie zdolny niewiele sprawić cudów. Czyż jednak dla poety nie jest konieczna wiara głęboka w to, że losami wszechrzeczy rządzi świadoma na wzór ludzki pojęta potęga?
Konieczna jest istotnie, a to dlatego, że nikt sobie inaczej tej potęgi wyobrazić nie jest w stanie, jeśli głęboko się nad tym zastanowi. Ale jakże daleka jest owa spokojna i pogodna pewność od trwożnej niepewności, ślepego strachu człowieka zabobonnego. Właśnie w podobnym przeciwieństwie stoi łagodne, ożywcze ciepło duszy poetyckiej do dzikiego, gorączkowego szału chorego serca. Ten ostatni oszałamia, ale przemija, pierwsze przeciwnie, oznacza jasno granice każdej pojedynczej zjawy, sprzyja wytworzeniu się stosunków i zszeregowaniu208 ich obok siebie, a trwa wiekuiście, samo przez się. Młody poeta nie może być nigdy zanadto chłodny, nigdy nadto rozważny. Pierwszym warunkiem melodyjności słowa jest umysł uważny i spokojny. Tworzy się zawikłana paplanina, gdy burza syczy w duszy i rozbija uwagę na drzazgi drgające, co razem daje wrażenie bezmyślności. Jeszcze raz powtarzam, prawdziwie wielki umysł jest jak światło słońca spokojny i wrażliwy, jak ono elastyczny i przenikliwy, podobnie potężny i niepostrzeżenie działający. We wszystkim podobny jest owemu drogocennemu żywiołowi, który rozświeca równomiernie wszystko, a ukazuje przeróżne rzeczy w ich nieskończonej rozmaitości. Poeta jest jak stal czysty, wrażliwy jak najcieńsza nić szkła i twardy jak niepodatny krzemień.
— Czasem sam to odczuwałem — rzekł Henryk — że w chwilach najsilniejszego napięcia uczuciowego i myślowego, mniej się czułem swobodny, jak w czasach innych, gdy mogłem sobie bez celu chodzić i zajmować się wszystkim, do czego209 miałem ochotę. W chwilach tych przenikał mnie surowy duch jakiś i dawał moc, że mogłem używać każdego zmysłu wedle woli, każdą myśl jakby ciało rzeczywiste obracać i oglądać ze wszystkich stron. Stawałem u warsztatu ojca i cieszyłem się, gdym mu zdołał dopomóc lub coś wykonać zręcznie. Zręczność miała zawsze dla mnie niepokonany urok siły, co wzmacnia. I, zaprawdę, daje ona trwalszą i jaśniej w świadomości rysującą się rozkosz, jak210 owo rozpierające piersi uczucie podziwu nad rozrzutną
Uwagi (0)