Śmierć - Ignacy Dąbrowski (biblioteka txt) 📖

Ten nieszczęsny kołnierzyk znów mi utkwił w myślach.

Nie mogłem się na tym punkcie uspokoić. Na koniec, zdaje się, żem o niego zapytał zupełnie poważnie. Łopacki też zaraz zaczyna mi objaśniać, że to fason już nie pierwszej mody, wprowadzony przez jakiegoś artystę, że teraz jest bardzo używany, że niewygodny, że za wysoki i że noszą go ci, co mają długą szyję. Ale kto miał taką długą szyję — on czy ten artysta, nie mogłem dobrze zrozumieć. Znów zatem zadałem mu o to pytanie, ale także nie mogłem się połapać. Wszystko mi się mieszało, byłem jak oszołomiony i niewiele już pamiętam z tego, co później było.

Coś mi mózg przygniatało. Czym myślał o śmierci, także nie wiem; ale to wiem, żem się męczył nad wyraz.

Wreszcie Łopacki zaczął się żegnać. Przez cały czas kurczowo zaciskałem w ręce przygotowane 3 ruble. Nie przyjął ich jednak. Coś mówił o koleżeństwie, o swojej sympatii dla mnie, obiecał mnie odwiedzić jeszcze — i na koniec, po kilkakrotnych uściśnieniach rąk, wyszedł. Zdaje się, żem mu dziękował serdecznie; wreszcie nie wiem, nie pamiętam dobrze. Staczałem się coraz niżej, w jakąś ciemną głębię, jakby noc, i coraz bardziej traciłem świadomość. To pamiętam jeszcze, że gdy na koniec zostałem sam, miałem poczucie jakiejś swobody, że teraz mogę już myśleć, tylko o czym? Zapomniałem.

I ciągle szukałem w pamięci, o czym to ja myśleć miałem, i ciągle to coś rozpraszało się przede mną. Czułem ciężar. Nie mogłem na niczym ześrodkować rozproszonych władz myśli. A jednak musiałem o czymś myśleć. Tak, naturalnie, myślałem, ale — jakby to jaśniej określić? — nie słowami i zdaniami, nie pojęciami, lecz obrazami i barwami. Są takie myśli. Kiedy umysł znużony zapada w sen, zawsze podobne obrazy przesłaniają nam mózg, coraz się zbliżają, czuje się je na powiekach, na oczach, potem w oczach samych, wreszcie jakby w samym wnętrzu mózgu, i... następuje niepamięć.

Jak długo byłem w takim stanie, nie wiem. Może godzinę, może kilka, a może minutę tylko. Nic nie wiem. Przytomny jednak byłem zupełnie; to czułem i jestem tego pewny. Tylko czegoś brakło: rozumu? — pamięci? — uwagi? Też nie wiem.

Powoli jednak zacząłem odzyskiwać panowanie nad sobą. Ta dręcząca mnie ciągle myśl: o czym to ja myśleć miałem, nareszcie znalazła zaspokojenie. Coś się widocznie przedarło z zapadłych kryjówek mózgu, co dotąd w żaden sposób nie mogło się przedostać do ośrodków świadomości, i jak błyskawica nagle oświetliło wszystko. Znalazłem. A! To śmierć!

Zrozumiałem wszystko i zaczął się prawdziwy taniec rozmaitych myśli, jakie mi przelatywały przez głowę. A wszystkie krążyły około jednego tylko punktu, jednego pojęcia: „Mam umrzeć, mam umrzeć”. Zdaje się, że szalałem.

Ale powoli z chaosu myśli znów zaczęło się wyłaniać jakieś inne pojęcie, jakiś nowy rozkaz, że mam coś zrobić, nad czymś się zastanowić. A ta potrzeba uchwycenia tej nowej myśli tak w końcu opanowała wszystkie inne, że znów zacząłem przypominać sobie, o czym to myśleć miałem.

Wreszcie pochwyciłem wątek... „A! Stach! Prawda!” — i nic mnie już poza tym nie zajmowało.

Teraz, kiedy przypominam sobie to wszystko, rozumiem dokładnie, dlaczego, pomimo chaosu w głowie, szukałem tych dwóch wątków myśli. Jeszcze w czasie wizyty Łopackiego wbijałem sobie w głowę niemal machinalnie, że kiedy będę już uwolniony od niego, mam myśleć o dwóch rzeczach: że mam umrzeć i że mam udawać obojętność — nawet przed moim Stachem. Z początku te dwie myśli przedstawiały mi się jako dość jasno sformułowane zdania, potem jako wyrazy, a wreszcie jako zamglone pojęcia tylko. W końcu i to się zatarło i zostało jedynie jakieś niejasne poczucie, że coś zrobić trzeba; dlatego też z taką trudnością wyławiałem te pojęcia z ogólnej gmatwaniny.

„A! Stach!” To mnie otrzeźwiło. Nie chciałem się nawet przed nim przyznać do tej słabości, do tego lęku przed śmiercią, co mi krew ścinały. Wreszcie nie lękałem się już, nie bałem. Myśl o oczekującej mnie nowej scenie i obmyślanie roli pochłaniały mnie o tyle, że zapominałem o rzeczywistości choć chwilami. Energia moja wykonywała już nie wiem który zwrot w tym dniu.

Trzeba się było szykować. Przytomniałem coraz więcej. Zacząłem myśleć już względnie spokojnie, logicznie, nawet chłodno. Umyślnie starałem się przyczepiać myśli do rozmaitych drobiazgów, żeby się choć trochę dać pochłonąć. Wtedy to zrobiłem kilkuwyrazową notatkę w tym dzienniczku.

Biorąc pióro do ręki, poczułem w niej coś twardego, szeleszczącego. Była to trzyrublówka, przeznaczona dla Łopackiego, a nieprzyjęta. Bezwiednie zatem trzymałem ją w zaciśniętej kurczowo garści przez cały czas. Zacząłem się śmiać sam z siebie nerwowo, urywanie, boleśnie. I złość i litość nad sobą napełniły mi serce. Po raz pierwszy poczułem, jak strasznie upadłem na duchu.

Wreszcie i to przeszło. Czas umykał szybko, zegar wybił dziewiątą. Wmawiałem w siebie chłód i spokój i zacząłem się zastanawiać nad rozmaitymi szczegółami swej roli, jaką miałem odegrać.

— Umrzeć? No, głupstwo, wielka rzecz! Każdy umiera. On przyjdzie, a ja zacznę rozmawiać zupełnie o czym innym, zupełnie, ale to zupełnie o czym innym. Umrzeć? Wielka rzecz! Także!... Umyślnie zacznę opowiadać coś wesołego. Będę się śmiał, a jakże! Bo co to umrzeć? Nic. Po prostu nic. Eh! Co tam!... itp.

I rzeczywiście uspokoiłem się zupełnie.

Jak zwykle, Stach przyszedł o dziewiątej, zaczął zdejmować kalosze, potem szynel, w końcu czapkę — jak zwykle, zupełnie jak zwykle. A ja nic nie mówiłem. Przyczaiłem się. Nareszcie Stach zaczyna opowiadać o jakimś niezwykle trudnym zadaniu, którego nie mógł swemu uczniowi rozwiązać. Opowiada tak szczegółowo, że nawet liczby przytacza. Ja słucham, nawet silę się na dopomaganie mu swoimi zdolnościami rachunkowymi.

Mówimy już o tym z kwadrans — i mnie to męczyć zaczyna. Nie tak sobie planowałem, ja chciałem czegoś wesołego, czegoś niezwykłego, chciałem się śmiać, śmiać, choćby tarzać się, ale śmiać koniecznie.

Wreszcie mówię mu od razu:

— Wiesz, Łopacki był u mnie... ten specjalista od chorób piersiowych...

— Co?... Jak?... Co ty bredzisz?

Przeraża go to na chwilę. Spogląda na mnie niespokojnie. Ale ja cynicznie prawie ten wzrok wytrzymuję. To go uspokaja, a nawet dziwnie cieszy.

Zaczynam mu opowiadać takie niebywałe historie o Łopackim i jego wizycie, takie bezsensowne z niej epizody, takie bezczelne kłamstwa i koncepty, że mi wstyd przed samym sobą. Śmiejemy się do rozpuku. W przestankach między paroksyzmami śmiechu Stach niedowierzająco kiwa głową. Naturalnie, nie sposób wierzyć takim bredniom.

Ja podsycam ciągle humor. Przechodzę samego siebie, kłamię jak najęty, opowiadam niemożliwości i śmieję się sam bardzo ochoczo. Tylko, zdaje się, nie mogłem swego śmiechu w żaden sposób zastosować do słów, które wymawiałem. Śmiałem się tam, gdzie akurat to było najmniej stosowne, a sytuacje rzeczywiście komiczne traktowałem serio. Czułem, że mówię i ruszam się jak automat. To uderzyło Stacha — i właśnie kiedy chciałem jak obuchem ogłuszyć go tą niespodziewaną z moich ust wiadomością o niechybnej mojej śmierci, Stach, przyglądając mi się uważniej, zapytał:

— Co tobie? Co ci jest?

— Eh, nic — odpowiedziałem, ale znów trzeba było grać dalej. Nie, nie tak chciałem mu o tym powiedzieć.

Pot już mi spływał kroplami, a jednak jeszcze wszcząłem poprzednią błazeńską rozmowę. Znów zeszło z pół godziny.

Każdy nerw mi dygotał, a jednak upajałem się sam sobą: do artyzmu dochodziłem. Zawsze miałem ten pociąg do udawania i hecarstwa, a teraz gorączka i groza położenia podniecały mnie jeszcze bardziej.

Wreszcie upatrzyłem chwilę. Uciszyliśmy się po trochu, jak to zwykle bywa, kiedy się już wyczerpuje przedmiot rozmowy i nic się nie ma więcej do powiedzenia.

Miałem już obmyśloną tę scenę do ostatecznych szczegółów. Pół leżąc, pół siedząc wśród poduszek, w pozie zupełnie niedbałej, przechyliłem w tył głowę, wpatrując się gdzieś w sufit, niby nie myśląc o niczym. Serce waliło mi jak młotem, i czułem, że blednę. Swoją drogą, niemiłosiernie dociągałem wszystko do końca. W lewej ręce trzymałem papierosa, coraz się nim zaciągając, a w prawej nożyk od papieru, którym bawiłem się niby machinalnie, kreśląc esy-floresy po kolanie.

Kostniałem z jakiegoś chłodu, owładającego mną coraz więcej.

Wreszcie nagle, tonem zupełnie obojętnym, jakbym mówił o rzeczy najzwyklejszej w świecie, naraz się odezwałem:

— Ale, ale... wiesz co? Łopacki mi powiedział, że i wiosny nie doczekam. Cóż ty na to? Co?

Wypowiedziałem to wszystko, ale nie wytrzymałem do końca. Coś mnie ścisnęło w gardle i zacząłem się trząść strasznie. I chociaż postanowiłem sobie nawet z ukosa nie patrzeć na niego w chwili, kiedy mu to powiem — nie mogłem się dłużej pohamować.

Mętnym jakimś wzrokiem spojrzałem mu w twarz.

Pocisk był tak wielki, tak niespodziany, że nie mógł się nawet starać zapanować nad sobą.

Rzucił się gwałtownie i krzyknął prawie:

— Co? Powiedział ci to?!

To to zanadto wyraźne było. W jednej chwili zrozumiałem, że to prawda, że i jemu powiedział to samo Starzecki, kiedy dwa tygodnie temu wyszli razem.

Nie... nie mogłem już dłużej grać komedii; przestałem być panem siebie. Nerwy zanadto już były wyprężone i musiała nastąpić ta gwałtowna reakcja.

Zacząłem łkać gwałtownie, strasznie...