Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
kamieni; gdzie naszych przemaga
I już wozy wywraca śmiały Janczaraga,
Tam się garnie co żywo. Toż poganin plunie;
Tedy nas już ciurowie biją? Z tym się sunie;
Więc i strojem nad inszych znaczniejszy, i wzrostem
Wyrwie znak chorążemu z ręku i tam prostém
Skoczy szermem1949, gdzie widzi rozerwane wozy.
Walą się drudzy za nim w lisowskie obozy.
Już się w samym majdanie1950 Sokołowski siecze,
Gdy leci Lubomirski; tak kiedy się wściecze
Srogi tygrys hirkański, nie zastawszy dzieci
W łożysku, bez pamięci i bez oczu leci.
Toż Lermunt z Denoffami zewrą się w pogany,
I Lisowie też, widząc posiłek zesłany
(Ochotnik był po całym otrąbiony wojsku),
Jako wezmą na szable pogaństwo po swojsku1951,
Nie tylko ich z taboru swego wyparują,
Natną, nabiorą, ale, póki siły czują,
Idą w pole za nimi, aż pod szańce owe,
Skąd ich Lermunt wystrzelał, dawne Wejerowe.
Dwie chorągwie tureckie przy skofiej1952 złotej
Między lisowskimi się zostały namioty.
Kozaków podejźrana zatrzymała ściana,
Że tej gry nie pomogli, którą zaraz z rana
Począwszy nie bez szkody ze strony obojej
Aż do nocy nas bawią, ale większej swojej:
Ich pod pięćset zginęło, naszych nad dwadzieścia
Nie więcej Lisowczyków, kiedy bronią prześcia
Do swojego taboru; więc pancernej roty
Cny rotmistrz Kopaczowski przez rękę przekłóty;
Ranny także i Lermunt; lecz oba sowito1953
Swojej się krwie zemścili, a tu świat okryto
Czarnym z góry zawojem; powszechne milczenie
Noc sprawiła, co żywo, szło na odpocznienie.
Dzień słońce otworzyło, a poganie po stu
Sprzągszy wołów, na tamte stronę ciągną mostu
Piętnaście dział burzących, z których bez przestanku
Począwszy od samego strzelali zaranku,
Aże się słońce schyli, z swoją tylko szkodą
I prochu, i ołowiu; toż je nazad zwiodą.
Tym też czasem Weweli już przez Zielińskiego
Odesłan, skąd przyjechał, do obozu swego:
Ale tegoż dnia znowu z listem wezyrowym
I z patentem powraca do nas Osmanowym,
Który Dilawer w swoim do Lubomirskiego
Posłał liście zawarty, dokładając tego:
Że gdyby się wam dała wzajemna zamiana
Za posłów, już by wiara nasza podejźrana
Być musiała, a zwłaszcza przy cesarskiej głowie;
Niechaj prawem narodów bezpieczni posłowie
Przyjadą, na co jego posyłam patenty,
A pokój między nami skojarzy Bóg święty.
Ale Osman właśnie tak skłonny do przymierza,
Jako kiedy wielkiego pies naszczeka zwierza,
Mów hajwo1954! każ mu leżeć, bierz go i za uszy,
Nie pójdzie, aż niedźwiedzia albo wieprza ruszy.
Więc nie spawszy całą noc, lub zysk lubo strata,
Lubo wygrać, lub umrzeć naznaczyły fata
(Trzeciego nic, jedno być z tego dwojga musi),
Jutro ostatniej z nami fortuny pokusi,
Dzień świtał Wacławowi królowi święcony1955
Czeskiemu, a że naszej patronem Korony,
Przeto nam uroczysty; któregośmy różnie,
Lecz dziś największej, jako wierzymy nabożnie,
Doznawali opieki. Więc się każdy bierze,
Ktokolwiek w świętej żyje katolickiej wierze,
Aby przezeń modlitwy i czynione Bogu
U kościelnego oddał swoje wota progu,
Gdy czterdzieści tysięcy Osman komunnika1956
Przedniej ordy na tamtę stronę Dniestru zmyka;
Sześćdziesiąt dział do tego, pod których by dymem
Mogła rzekę przepłynąć orda pod Chocimem
I naszym tył wziąć (jakoż drudzy aż w pół wody
One odwagi, one czynili zawody).
Palą działa raz po raz, ale tylko wierzchnie
Echem głuszą powietrze, a Dniestr się rozpierzchnie
Coraz hukiem szkaradym1957 i choć gęsto dosyć
W obóz kule wpadały (tak mogły donosić),
Nikogo te sześćdziesiąt, co za Dniestrem wyły,
Dział, oprócz jedynego Szota1958 nie zabiły
Z tych, co przed królewiczem najwierniejsze warty
Rogate na wsze strony noszą alabarty1959;
Chory leżał w swej budzie, w trzeciej od pańskiego
Namiotu i tylko co do przyniesionego
Głowy dźwignie półmiska, czy czekał umyślnie,
Na to puszkarz tak trafi, że mu mózg wypryśnie,
A ci, co w szykach stali, którym należało
Stokroć ginąć, za łaską bożą byli cało.
Szumny przykład na tchórzów! Ano i w piwnicy
Nie ulężesz niebieskiej, bracie, obietnicy.
Kto ma na wojnie umrzeć, i pod dzwonem zginie;
Kto nie, choćby w działo wlazł, to go kula minie.
Tak gdy Osman rozdwoić kusi nasze siły,
Stąd się wszytkie nad nami wojska zawiesiły,
Stąd drugich dział sześćdziesiąt strasznie na nas rzygnie.
Rzekłbyś, że się przed onym hukiem ziemia przygnie,
Że się już góry walą, lasy mostem ścielą,
Kiedy ze sta dwudziestu razem do nas strzelą.
Świszczą kule wiatr siekąc, jako gdy po strzesze
Na dachu się wysokim tęgi Auster1960 czesze,
I nieraz się zderzywszy w gęstym dymie owym,
Krzesały iskry równe ogniom piorunowym.
Świata nie znać w kurzawie1961; słuch odjęły gromy,
I żywy gorejącej wizerunk Sodomy
Osman, słup a słup solny, nie śmie ruszyć kroku1962,
Czeka swej ostatniego fortuny wyroku.
Tedy na Lisowczyków wszytek impet1963 lęże;
Tam idą janczarowie, tam wybrani męże,
Czoło wojsk bisurmańskich i których imiona
W różnych sławne potrzebach, wziąwszy na ramiona
Tarcze, pierwszy dopiero raz naszym widziane,
Przy drzewach zostawiwszy konie powiązane.
Wiedząc, że Lisowczycy bez strzelby są długiej,
Choć jeszcze wczorajszego nie zapomniał drugi,
Tym śmielej, tym nastąpią na nich natarczywiej;
Lecz trafią na gotowych, którym tu poczciwiej
Umrzeć w miejscu, jednego niźli umknąć kroku,
I strzymają pierwszy szturm onego obłoku.
Ale kiedy Herkules sam dwiema nie zdole1964,
A tu jednego z naszych dziesięć Turków kole,
Ustępują po trosze, kiedy do tej zwady
Bobowski z swą piechotą przyszedł i Almady.
Cóż to na taką wielkość, gdy na wszytkie ściany
W koło już był lisowski tabor obegnany?
Atoli się pokrzepią i prawie mąż z mężem
Z kolana się hartownym siągają orężem.
Toż dopiero Władysław od boku swojego
Śle wszytkich Anglów, Szkotów; śle Kochanowskiego
Ze trzema sty muszkietów; ale i to mało:
Bo na stu naszych, Turków tysiąc przybywało.
Już im ciasno w taborze przed zwalonym trupem,
Wszyscy biją, żaden się nie zabawi łupem.
Turcy dopiąć imprezy1965 ani chcą wszetecznie
Ustąpić, a naszy też wyprzeć ich koniecznie
Usiłują; o sławę obiema gra chodzi,
Bo żywot utraconej sławy nie nagrodzi.
Pełno w wałach od pola tureckich bonczuków1966,
Pełno krwie i wzajemnych z obu stron przynuków1967.
A co nasza piechota da ognia, jak gradem
Bite kłosy, tym lecą poganie upadem.
Więc żeby Lisowczykom posiłku nie słali,
Razem szturmy Denoffom i Kozakom dali.
Aleć i Lubomirski miał co do czynienia,
Kiedy nad nim ćmy wiszą prawie do przejźrenia
Niepodobne i, czego nie zagłuszą działa,
Pełno z obu stron Dniestru tatarskiego hałła!
Bo czterdzieści tysięcy, jak się rzekło przodem1968,
Gwałtem się ich w nasz obóz wedrzeć chciało brodem.
I trzeba było na tak uporne zabiegi
I jezdą1969, i piechotą poosadzać brzegi,
Gdzie przeciw sześcidziesiąt dział tureckich onych
Sześć działek Butlerowi odda wytoczonych;
Ostatek da na Boga; sam, gdy mu znać dadzą,
Że się Turcy z onych gór ku naszym prowadzą,
Na czwartego już konia przesiadszy się dzisia,
Przypadnie do swojego chyżo półkirysia1970;
Opędzi wszytkie szyki i każe podczaszy
Otrąbić, żeby harców zaniechali naszy.
Już pole miał odkryte, już groty kończyste,
Już krwie pragną tureckiej pałasze sieczyste;
Więc kilką słów rycerstwo, choć ma dosyć chęci,
Do tak pięknej marsowej roboty przynęci:
«Dzień ten, kawalerowie, cna sarmacka młodzi,
Nasz jest własny: nam słońce dziś na niebo wschodzi;
Naszej, o bracia, sławy lampa gore złota,
Żeby widziana była każdego z nas cnota
Przed Bogiem, który na to samo ten dzień chował,
Żeby weń krzyż z miesiąca1971 sławnie tryumfował.
Onić to ludzie, oni, cośmy ich tą niwą1972
Sto razy jako bydło szablą gnali krzywą,
Ten-że chłopiec i teraz głupi; taż ich niwa
Pod też wam szable znowu pędzi do rzeziwa.
Oneć to są zastępy, szarańcze i chmury,
Co z pola przed naszymi uciekali ciury.
Cośmy im w gębę palce kładli, z ręku brali
Bonczuki, cośmy ich dzień cały wyzywali.
Lecz komuż to powiadam? Wam? Wyście to ze mną
Przez sześć niedziel tę smołę1973 poznali nikczemną.
Wyście pierwszy zdeptali tej bestyjej kręgi,
Która tak wiele świata ujęła w popręgi1974.
Poźrymy1975 na ostatek na niebieskie trony,
Ano między inszymi polskimi patrony,
Którzy wielkiemu Stwórcy krew nasze prezentem
Niewzgardzonym przynoszą, dzisiejszem nas świętem
Wacław błogosławiony z chrześcijany cieszy,
Ano się nam na pomoc z swą chorągwią spieszy.
Więc skoro na to pole zbliżą się poganie,
Co im dotąd śmierdziało i nie śmieli na nie,
Bijmy mężnie, nie licząc; mamy nad złoczyńce
Serce w piersiach na ziemi, na niebie przyczyńce.
Aleć Turcy postrzegszy, że one armaty,
One szturmy namniejszej naszym serca straty
Nie przyniosły, i owszem idą jak na miody,
Zasreszą się1976 a swoje wstrzymają zawody1977.
Stanęli, skoro z góry pierwsze zwiodą szyki,
Jako kozieł widząc kloc w jatce i rzeźniki.
A już były lisowskie we złej toni rzeczy,
Gdyby im hetman wczesnej nie posłał odsieczy.
Każe trąbić w majdanie1978 wskok na ochotnika,
Prócz ludzi regiestrowych, do których przytyka
Po dziesiąciu od każdej chorągwie, a z nimi
Kilku śle pułkowników; wprzód słowy krótkimi
Do marsowej roboty zagrzeje, a potem
W równe pole wysunie. Nigdy takim lotem
Dniepr nie spada z swych progów ani sokół kaczki
Nie bije, jako z onej weseli przechadzki,
Żywa młódź krwie szlacheckiej, same tylko bronie
W garści niosąc, ku tamtej posunie się stronie,
Gdzie się w lisowskich walech tureckie kołyszą
Chorągwie; i ci, skoro posiłki usłyszą,
Którzy się w jednym tylko kącie już oparli,
Krzyknąwszy razem na się, na pogan natarli.
Nie godzi się w dzisiejszej suchym piórem wrzawie
Minąć was, lecz go1979 w bystrej zmaczawszy Śreniawie1980,
Pisać, zacni Pisarscy! Chociaż podłym rymem,
Podać was światu, Janie, Przecławie z Jachimem
Rodzeni; i tamtemu wyświadczone niebu
Od wiecznej niepamięci zachować pogrzebu
Męstwo, które jeśli kto przeszłe czasy zliczy,
W domu waszym z nąjpierwszych pradziadów dziedziczy.
Pisaliście wszyscy trzej utemperowaną1981
Szablą na ścierw pogański posoką rumianą.
Tyś, Janie, znak hetmański w tamto wyniósł pole;
Tyś znacznego Turczyna po stroju i czole
Sztychem w gębę trafiwszy, na ziemię obalił,
Skoroś obadwa boki bracią swą ustalił1982
Jako dwoma basztami; a tak gdzieś się kinął,
Wszędy krzywa Śreniawa1983, krwawy potok płynął.
Kiedy tak naszy mężnie koszą tamto pole,
Koląc Turki przez piersi, rzężąc przez gardziele,
Jeszcze drudzy nie wiedzą, co się w tyle dzieje,
Z zawziętej nie spuszczają i najmniej nadzieje,
Patrzą, skąd naszym serca, skąd się wzięły siły;
Toż dopiero odkryte obaczywszy tyły,
Niż ich zawrą do końca i wezmą ich między
Muszkiety i pałasze, ustąpią co prędzéj.
Toż się ozwie i Wejer, toż Kozacy kroku
Pomkną, toż z Denoffami Lermunt idzie z boku;
Zmieszają się w pół pola, bo i Turcy daléj,
Widząc blisko Osmana, już nie uciekali,
Lecz skoro z ogromnymi drzewy1984 wyprowadzi
Hetman w pole usarza, sam car nie poradzi,
Chociaż tylko stał1985 w miejscu spokojnie, jak poty1986,
Ale ostre w pogaństwie strach czyniły groty.
Stoi Osman jak żuraw z wyciągnioną szyją
Na górze, niepewną się pusząc1987 wiktoryją,