Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖
Jak zakwalifikować tę książkę? Kryminał? Autobiografia, spowiedź przestępcy? Powieść obyczajowa? Jest ona tym wszystkim po trochu.
Życiorys własny przestępcy to niezwykłe, prekursorskie dzieło, pierwsza w literaturze polskiej książka napisana przez osobę ze świat przestępczego i ukazująca, jej oczami, realia tego świata. Została napisana w zakładzie karnym w Rawiczu, gdzie Icek Rabinowicz, noszący złodziejski pseudonim Urke-Nachalnik, odsiadywał ośmioletni, kolejny już wyrok za napaść rabunkową. Jego pracą zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Więźniami „Patronat”, które też w roku 1933 Życiorys… opublikowało. Książka wywołała znaczne zainteresowanie. Wcześniej została za zgodą autora poprawiona z rękopisu przez polonistę Stanisława Kowalskiego, który skorygował błędy ortograficzne i gramatyczne, ale swoisty styl autora, barwny język złodziejski i więzienny, nie został naruszony.
Życiorys własny przestępcy ma wszelkie zalety świetnego kryminału, który trzyma w napięciu i zaskakuje nieoczekiwanymi zwrotami akcji. Opowieść autobiograficzna określana jest przez ramy czasowe lat 1897–1918, a więc obejmuje okres od urodzenia autora aż po dzień zakończenia I wojny światowej, który Nachalnik witał w więzieniu niemieckim w Łomży. Autor kilkakrotnie zwraca się do czytelnika, sygnalizując, że książkę swą pisze także w więzieniu (już w niepodległej Polsce), jednak wyznaje, że stara się unikać „filozofowania” - jak określa refleksje i żale się nad własnym losem - i szybko powraca do opowiadania o swych przygodach i przeżyciach w przeszłości.
Czytając Życiorys… poznajemy świat, w którym nie ma wielkiej polityki, narodowych ekscytacji, ani „idei” — to świat brutalnej codzienności, obyczajów dalekich od deklarowanych wzorów pedagogicznych, ciężkiej biedy i walki o byt, zwłaszcza w okresie I wojny światowej. W miastowych i małomiasteczkowych środowiskach przestępczych żydowscy paserzy współpracują ze złodziejami „gojami”. Poznajemy urzędników i więzienia rosyjskie, a potem — od 1915 roku — niemieckie. Większa część akcji toczy się w Łomżyńskiem, ziemi rodzinnej Urke-Nachalnika, ale odwiedzamy wraz z autorem także m.in. Kowieńszczyznę, Wilno, Warszawę i Berlin. Wiele dowiadujemy się o realiach życia więziennego. Autor po raz pierwszy trafił za kratki już w wieku szesnastu lat. A miał zostać, według planów i marzeń swej matki — rabinem…
Książka przynosi ciekawą i dosyć zaskakującą wiedzę o obyczajowości Żydów polskich, pokazuje też jej postępujące przemiany związane z realiami I wojny. Autor — być może po części przez wgląd na polskiego czytelnika, będącego głównym adresatem utworu - jest dosyć krytyczny wobec swych współwyznawców. Podkreśla zacofanie i przesądy, jakimi, jego zdaniem, przepojone są nauki w żydowskich szkołach religijnych.
Spojrzenie autora na świat jest trzeźwe i sprytne, ale na samego siebie — dosyć łzawe i sentymentalne. Wiele miejsca Nachalnik poświęca swoim przygodom miłosnym, podkreślając, że na złą drogę sprowadziły go kobiety, których liczne portrety znajdujemy na kartach Życiorysu… Jednakże los i kondycja kobiet, z których wiele było zmuszanych przez biedę i nacisk otoczenia do prostytucji, ukazane zostały z dużą dozą współczucia i empatii.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że choć książka została napisana po polsku, to przecież polszczyzna nie była rodzimym językiem Rabinowicza. Swe wykształcenie wyniósł z chederu i jesziwy, a jego językami były jidisz i hebrajski. Natomiast jego polszczyzna, choć żywa i barwna, ma pewne cechy swoiste i na tym również polega wartość Życiorysu…
- Autor: Urke Nachalnik
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Urke Nachalnik
— Co ty wygadujesz, bracie — powiedziałem. — Pomyśl, czy to jest możliwe w takim zacofanym, żydowskim miasteczku sprowadzić sobie nie-Żydówkę, kamieniami zatłukliby nas i świeżą hańbę tylko na wasz dom sprowadziłbym, a przyznam ci się szczerze, że nie mogę z nią się rozstać, sam nie wiem dlaczego. Nie wiem, co mi takiego zadała, znoszę jej kaprysy, i nie mogę się z nią rozsiać.
— Mój bracie, ty nie byłeś w domu przeszło dwa lata, a wielka zmiana zaszła w naszym miasteczku, w czasie spokojnym przez wieki całe nie stałoby się to, co się u nas teraz dzieje w czasie wojny. Żydzi handlują, szmuglują nawet słoniną, dziewczęta, córki chasydów i innych Żydów spacerują otwarcie z żołnierzami, robią, co im się żywnie podoba. Młode chłopaki w miasteczku jedzą chazer, palą papierosy i handlują w sobotę. Nawet kilka Żydówek jawnie uprawia prostytucję. Nikt teraz się nie będzie gorszył twoją kobietą, tym bardziej że, jak muszę przyznać, masz gust, bo jest bardzo ładna — mówił to brat, uśmiechając się ironicznie.
Wypytywałem go też o siostry, a najwięcej interesował mnie los najmłodszej, która gdy matka umarła, miała zaledwie kilka miesięcy. Zapytywałem również o macochę. Brat mówił, że jest dobra jak dawniej i że właśnie ona to nalega, abym przyjechał do domu. Opowiadał mi też, że macocha jeździła do doktorów aż do Berlina, chcąc mieć dzieci. Widać, że ona nie wierzyła w cuda cadyków i wolała się udać do doktorów, którzy jednak cudu nie dokonali i ona pozostawała nadal bezdzietną.
Po dwóch godzinach rozmowy z bratem wyszedłem z nim na miasto, gdzie miał kilka interesów do załatwienia. Kupiłem też podarki dla siostrzyczek, które brat wahał się przyjąć, wiedząc, że pieniądze, za które to kupuję, były podejrzanego pochodzenia. Kupiłem też macosze kilka metrów dobrego jedwabiu na kostium, chcąc jej zrobić prezent. Brat w żaden sposób nie chciał tego przyjąć, twierdząc, że ona tego nigdy nie przyjmie. Oddałem więc to Frani, która myślała, że specjalnie dla niej to kupiłem i ucieszyła się bardzo. Po upewnieniu brata, że przyjadę, wyprawiłem go do domu.
Pożegnanie nasze było bardzo przykre, a nawet rozpłakałem się. Doznałem wtedy przeczucia, które sprawdziło się, że lata całe upłyną, zanim go znów zobaczę.
Po wyjeździe brata upłynęło kilka dni. Stosunek Frani do mnie był już błogosławiony. Stała się nawet nieznośna. Jej kaprysy stały się niewykonalne. Odgrywała się za to, że nie chciałem z nią jechać do naszego domu. Pożycie nasze stało się bardzo przykre, żona fryzjera zaczęła mnie również prześladować, a nawet groziła mi, że o ile nie odwiedzę jej, to ona wie, co ma zrobić. Nie wiedziałem, co począć ze sobą. Tegoż dnia przychodzę do domu i myślę rozmówić się z Franią, by ze mną wyjechała do Warszawy. Czekałem do wieczora, a Frani nie było. Poszedłem ze złości zalać robaka i już zostałem w pewnym domu na noc. Rano szedłem z myślą, że ją zastanę, że przywita mnie z wymówkami. Jak wielkie było moje zdziwienie, gdy zobaczyłem, że łóżko jej stało nietknięte. Począłem wypytywać jej rodziców, ci zbyli mnie milczeniem. Zajrzałem do jej kufrów z ubraniem. Były na pół próżne, jak również i szafa. Dopiero na moje nalegania dowiedziałem się od rodziców, że Frania gdzieś wyjechała, ponieważ zakochał się w niej wyższej rangi oficer niemiecki i zabrał ją z sobą.
— Cieszy mnie to bardzo, że choć Frania poszła wyżej — powiedziałem do jej rodziców z udaną obojętnością. — Wspólnik mój odebrał ją podobno z ręki właściciela, gdzie była kelnerką. Ja ją odebrałem od wspólnika. A ode mnie aż do wyższej rangi sięgnęła. Jestem zadowolony.
Zacząłem pakować moje manatki. Najwięcej bolała mnie obojętność jej rodziców, którym niczego nigdy nie odmówiłem, znosząc do domu, co tylko mogłem. Jedna tylko młodsza siostra mnie żałowała, która by tak nigdy nie postąpiła jak Frania. Pomagała mi też pakować manatki, a na pożegnanie pocałowała mnie i wybiegła wstydliwie z pokoju.
Straty Frani nie mogłem przeboleć. Zrozumiałem, że ona od dawna musiała mnie zdradzać z tym wojskowym i żałowałem, że z nią nie pojechałem do mojego domu. Sprowadziłem się po ucieczce Frani do jednej „meliny”, oddalonej o cztery wiorsty od Ł. O miejsce to wystarał mi się wspólnik, tam czułem się bezpieczny. Żona fryzjera, dowiedziawszy się o ucieczce Frani, wynalazła miejsce mojej kryjówki i często mnie odwiedzała. Ta kobieta po prostu obrzydła mi, gdyż prześladowała mnie stale swoją miłością.
W dzień nie ruszałem się nigdzie, gdyż dowiedziałem się, że policja mnie tropi, tylko wieczorem ośmielałem się przyjść do miasta. Wspólnicy odwiedzali mnie tu i stąd prosto udawałem się z nimi na wyprawy, które nie udawały się. Nareszcie postanowiłem udać się na wyprawę aż na Litwę. Mimo że postanowiłem, iż w pierwszym tomie mojego pamiętnika nie będę opisywał już żadnych robót i wychwalał się moimi zbrodniami, jednakże ta robota ze względu na wypadki, które jej towarzyszyły, zasługuje na opis szczegółowy.
Na początku maja 1918 roku we trzech wyjechaliśmy do miasteczka S. na Litwie. Tam dopiero mieliśmy się dowiedzieć, gdzie i co ma być celem naszej wyprawy. Wspólnik mój, „Szofer”, został tam nagle zawezwany przez znanego mu i zaufanego pasera, aby natychmiast przyjechał z dwoma odpowiednimi wspólnikami, ponieważ „jest dobry interes”, który nie cierpi zwłoki.
Właśnie w tym celu, pięknego dnia majowego stanęliśmy przed paserem, który nas przyjął z radością.
Muszę tu określić oryginalną postać pasera. Był to człowiek taki, że gdybym nie wiedział, co on za jeden, nigdy nie uwierzyłbym, że należy do naszej branży. Mógł mieć lat około pięćdziesięciu, średniego wzrostu i tuszy, o zdrowym wyglądzie, z czarnymi przenikliwymi oczyma, długą czarną brodą i tegoż koloru długimi pejsami. Każdy, na pierwszy rzut oka z jego całej powierzchowności, wziąłby go przynajmniej za podrabina.
Mówił cicho i z powagą. Nad każdym słowem się zastanawiał, zanim je wyrzekł, głaskał przy tym pieszczotliwie swoją imponującą brodę, Trudnił się lichwą, a kupował tylko, jak sam mówił, od „pewnych ludzi” i to papiery wartościowe, walutę i „szmuk”. „Szofera” znał jeszcze z czasów lepszych i jak mówił, tylko jemu ufa i że my dwaj nie jesteśmy godni znać jego.
Mieszkał bardzo przyzwoicie. Był wdowcem. Dom prowadziła starsza córka, lat dwadzieścia pięć, o której mówiono, że przy potrzebie i dla oszczędności zastępuje mu także i żonę. Widocznie też z tego powodu, pomimo że była niebrzydka i niebiedna, nie wydawał jej za mąż.
Miał jeszcze dwie córki, z których średnia nie była tu obecna, a najmłodsza miała lat siedemnaście i była najładniejsza. Przynajmniej ja tak twierdzę. O niej muszę dużo napisać ze względu na ważną rolę, jaką odegrała w moim życiu, ale o tym później opowiem.
Po krótkiej, wstępnej rozmowie i zaznajomieniu się zaproszono nas do wspólnego obiadu, przy którym obsługiwani byliśmy przez obie córki. Przy stole wywiązała się rozmowa, a „Szofer” przedstawił mnie paserowi, mówiąc do niego:
— Tu masz okazję omówić trochę „Tojre”208. On się uczył za rabina.
Paser bardzo się tym ucieszył i zaczął wyłącznie tylko ze mną rozmawiać. Okazało się przy dyskusji, że znał Talmud lepiej niż ja, a to wcale nie przeszkadzało mu należeć do „naszych”. Udowadniał mi on zawzięcie, że goja okradać nie jest grzechem. Opierał swoje wywody na Talmudzie, gdzie w jednym rozdziale pewien rabin tak mówi:
„Gezeł kusy muter”. Rabować goja jest dozwolone.
Zaprzeczyłem temu, mówiąc mu, że to tylko podczas dyskusji w podobny sposób się wyraził, iż tak się robi, ale nie jest to ustalone. On jednak uparcie udowadniał mi z różnych źródeł Talmudu i przekonał mnie, że ma rację. Podczas naszej dyskusji, która trwała dość długo i której nie mam zamiaru tu opisać, Antek w najlepsze romansował ze starszą córką. Stary, widząc to, poruszał się coraz bardziej niecierpliwie. „Szofer” i najmłodsza córka ciekawie nam się przysłuchiwali. Ona uparcie patrzyła na ojca, a więcej na mnie, poczułem chęć poromansować i starałem się rozmowę tę zakończyć.
Paser dał znak córkom, aby stąd się wyniosły i przystąpił do omawiania z nami szczegółów wyprawy.
— Robota jest „fajna”, ale bardzo śliska, można tam dobrze trafić. — tu zamyślił się trochę, po czym ciągnął dalej — Ja chcę mieć z tego równą dolę. Za dobry wynik wyprawy ręczę. Gotówki tam będzie bardzo dużo i ładny szmuk, a około dziesięciu tysięcy rubli w samym złocie. Wszystko to leży w stalowej kasetce, wmurowanej w ścianę w sypialnym pokoju i przykryte dywanem, tak że nic nie widać. Właścicielem tego jest bogaty kupiec leśny i mieszka z młodą żoną we własnej willi za miastem, niedaleko swoich tartaków i składów drzewnych. Na początku musicie spróbować na czysto to zrobić, a gdy się nie da po cichu, to... — nie domówił, a my spojrzeliśmy po sobie, doskonale zrozumieliśmy, co ma na myśli.
— Czy broń macie przy sobie? — zapytał nagle.
— Nie, nie mamy — odparł „Szofer”, do którego paser przez cały czas się zwracał, na nas wcale nie patrząc.
— Ja nie wiedziałem — dodał po chwili „Szofer” — że to robota na „duś”, wzięliśmy tylko ze sobą „statki” i nic więcej. Po drugie, nigdy bym nie przypuszczał, znając cię, stary, że się zgodzisz na podobne roboty.
— Widzisz, mój bracie — mówił poważnie paser, gryząc przy tym niemiłosiernie swoją brodę. — Co innego było dawniej, a co innego jest dziś. Przed wojną tego, co dla zdobycia pieniędzy zabiłby kogoś, spaliłbym żywcem, a dziś... Wojna pokazała nam, że zniszczyć życie ludzkie to to samo, jak zabić kurę albo zająca. Nie robi to już wcale wrażenia. Miałem sposobność parę razy przekradać się przez front rosyjsko-niemiecki, chodząc po trupach jak po kamieniach, i nic z tego sobie nie robiłem. Teraz ty pomyśl, śmierć tych ludzi nie dała zabójcom ani grosza zysku, a jednak zabijali jeden drugiego. A wy przynajmniej, gdyby do tego doszło, zrobicie to dla własnej obrony. No i dla zdobycia tych pieniędzy. Powtarzam wam jeszcze raz, że o ile wam się uda po cichu, to nie tknąć nikogo, ale jak przebudzą się, wtedy już sami wiecie, co należy robić. Broń wam wypożyczę. U mnie wszystko jest. Dwa rewolwery wam na to wystarczą — dodał, uśmiechając się chytrze.
Obserwowałem tego człowieka i dziwnego doznawałem uczucia, patrząc na jego pobożny wygląd i długi chałat, jak to wszystko było sprzeczne z mową, którą z nami prowadził.
Ten człowiek, jak mi „Szofer” w sekrecie później mówił, pochodził ze znanej rodziny z Rosji, z miasta N. Był kiedyś postrachem policji rosyjskiej, odsiedział też osiem lat katorgi w głębi Rosji, a tu zapuścił sobie brodę i pejsy, ubierał się długo209 i mieszkał nieznany nikomu. Nikt nie wiedział skąd przybył. Prowadził tu życie spokojne. Tylko od czasu do czasu coś zbroił, nadając robotę u tych ludzi, u których miał interesy finansowe. Komu by to na myśl przyszło, że pod jego długą kapotą kryje się weteran zbrodni i występku?
Po omówieniu różnych szczegółów tyczących wyprawy postanowiono, że „Szofer” i paser mają się tam wpierw udać, gdzie „Szofer” sam obejrzy, jak należy przystąpić do działania. Tegoż dnia wieczorem wyjechali obydwaj. Ja zaś i wspólnik pozostaliśmy tu. Ostrzeżono nas, byśmy nie wałęsali się po mieście i nie pokazywali nikomu. Zająłem się więc po ich wyjeździe młodszą córką, której na imię było Elcia.
Wziąłem się do interesu bardzo gorliwie, czując świeży kąsek, więc mimo zakazu, który otrzymałem od jej ojca, abym nie wychodził z domu, namówiłem ją, aby udała się ze mną trochę na spacer, na co zgodziła się.
Piękna majowa noc rozmarzyła mnie tak, że nie zdążyliśmy ujść kawałka drogi za miasto, a już zaproponowałem jej odpoczynek. Usiedliśmy na trawie, byłem już pewny siebie, że gdyby ona była cnotliwą dziewczyną, nie poszłaby wieczorem z mężczyzną bliżej jej nie znanym za miasto.
Po drugie, mając takiego ojca, na pewno już próbowała zakazanego owocu. Będąc z natury śmiały, czyli jak mnie przezywano „nachalny”, zacząłem jej niedwuznacznie dawać do zrozumienia, co ja od niej chcę. Zdawało mi się, że tu powodzenie pewne, nie zwątpiłem na chwilę, że moje domysły są trafne. Na przykład, gdy usiadła przy mnie, sukienkę tak podniosła, że byłem pewny, iż już osiągnąłem cel.
— Nie powinna pani nosić takiej długiej sukni, takie piękne nóżki to grzech zakrywać — zauważyłem.
Obejrzała się z uśmiechem i wcale nie ściągając sukienki, powiedziała:
— Jak wyjdę za mąż, to włożę jeszcze dłuższą suknię, a teraz niech chłopcy widzą, że mam naprawdę ładne nóżki.
Słuchając takiej odpowiedzi, stałem się pewny siebie i atakowałem śmiało.
Ona zaś śmiała się trzepotliwie, odpowiadając bez ceremonii na moje uwagi o jej piersiach, że okrągłe i twarde, które zacząłem z miną znawcy obmacywać i zachwycać się nimi, czego wcale nie broniła. Posuwałem się coraz dalej, byłem już niemal pewny, iż jestem bliski wygranej... Nagle zerwała się z miejsca z oburzeniem, widząc nareszcie, do czego dążę.
— Pan jest łobuzem,
Uwagi (0)