Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖

Pierwszą osobą, która mnie tu przywitała w kancelarii więziennej, był nie kto inny jak Ról. W życiu już zawsze tak bywa, że tych ludzi, których się nie chce oglądać, zawsze pierwszych się na swej drodze spotyka. Przywitał mnie od samego progu groźnym warknięciem:

— Lump!

On mnie przyjął, ponieważ był to dzień jakiegoś święta, a zastępował tu wszystkich.

Pisarek więzienny spisywał i załatwiał formalności przyjęcia. Na pytania pisarza, jak się nazywam i czy już kiedy siedziałem w więzieniu, zamiast mnie Ról odpowiadał. A widząc, że zaprzeczam co do imienia i nazwiska, chciał mnie już bykowcem przeciągnąć, jednak policjanci, którzy byli jeszcze obecnie ze mną, twierdzili, że się już tak nie nazywam i że wtedy siedziałem na lewe nazwisko.

Ról, słysząc to, pogroził mi pięścią i zawołał groźnie, że on mnie teraz nauczy rozumu.

— Los!

Wyprowadził mnie z kancelarii do centrali. Prowadzony przez długi korytarz, gdzie po obu stronach mieszczą się cele ogólne, mające drzwi kratowe, słyszałem za sobą, jak jeden więzień do drugiego szeptał:

— Patrz, Nachalnika już przytachali.

Ujrzałem też kilka znajomych twarzy przy kratach — patrzono na mnie z politowaniem.

Ról zaprowadził mnie, o dolo, pod tę samą celę, z której tu wyszedłem pół roku temu na wolność. Przemówił do mnie w swoim stylu. Jeszcze raz mi pogroził, że tym razem wie już dobrze, kto to taki i walnął złośliwie drzwiami, wychodząc z celi.

Gdy się tu ujrzałem sam między czterema ścianami, w znanym mi pokoju, skoro Ról przekręcił klucz w zamku, zrobiło mi się śmiertelnie ciężko i słabo, w głowie mi się kręciło. Pomyślałem: zapadło wieko mojej trumny, w której pochowano mnie i moją młodość. Przedstawiłem sobie tu przyszłe życie w całej żywotności i okropności. Skończyło się wszystko, zamarła moja wola, przestałem być sobą. Stałem się od tej chwili tylko martwym, nic nie znaczącym numerem. Dusza moja z chwilą, gdy przekroczyłem próg więzienny, została mi odebrana i włożona wraz z portfelem do depozytu, a tu tylko rzucili kadłub. Zgnębiony i skołatany, stałem chwilę pośrodku mojego grobu. Powietrze było duszne, czuć było wilgoć i stęchliznę jak w piwnicy i dobrze mi znaną woń więzienną. W każdym więzieniu, mimo czystości korytarzy, w celach pojedynczych panuje okropny odór, który nowo przybyłego, zanim się oswoi z tym zapachem, przyprawia nieomal o mdłości.

Woń ta na pewno jest gruźlicza, skraca zbyt długoletnią karę, mierzoną hojną ręką sędziego. Otworzyłem wąski lufcik, owionęła mnie fala chłodnego wiatru, który odświeżył mi twarz. Powoli wracała mi zupełnie świadomość cierpienia. Głód dokuczał, przybyłem tu po obiedzie, więc już byłem na to przygotowany, że pójdę głodny spać. Stojąc zaś przy oknie, myślałem:

Dziś 19 maja, jak pięknie jest na dworze, a ja tu będę gnił, kto wie jak długo. Przypomniałem sobie, z jaką to uciechą przywitałem ten miesiąc, myśląc, jak to lato 1916 i 1917 roku przesiedziałem w więzieniu, a obecnie będę się wygrzewał na słońcu, na wolności, a tymczasem...

Uświadomiłem sobie zupełnie, że od dnia dzisiejszego skonała moja wolność, wszystkie pragnienia i plany. Odwróciłem głowę od okna, opuściłem ją na piersi bezwładnie i zapłakałem. Były to łzy człowieka krzywdzonego przez los, pochowanego żywcem w trumnie, co wie dokładnie, jakie męki go tu czekają. Czy warto cokolwiek opłakiwać więcej niż wolność?

Na korytarzu rozległ się znany mi już od dawna okrzyk: „Kalefaktorzy”. To Ról zwoływał po kolację — gdy tylko to czarodziejskie jedno słowo zostało z jego ust wyrzucone, ze wszystkich stron po schodach biegli korytarzowi, a echo drewnianych trepów roznosiło się po ponurych korytarzach i odbijało o dusze więźniów. Więc zaraz dostanę kolację, po której to człowiek zaczyna czuć się głodniejszym niż przedtem, kolację, której widok wywołuje łzy w oczach. O! Niejedną łzę wypiłem wraz z taką kolacją. A potem, potem aż do rana siedemnaście godzin leżeć głodny na swoim barłogu, przewracać się z boku na bok, wsłuchując się w odgłos własnych kiszek, wygrywających marsze, jakby umieszczony tam był jakiś gramofon — to straszne. Słyszę trzaskanie drzwiami, zbliżające się coraz bardziej do mnie. Stoję z miską w ręku przy drzwiach, już rozebrany. Drzwi się otworzyły, a na widok dymiącego cebra pragnienie i głód stokrotnie się powiększyły, coś brunatnego koloru wpływa mi do miski. Wystawiam stołek z ubraniem i drzwi z hałasem zapadają.

Stoję pośrodku celi, patrzę na miski i rozpacz mnie ogarnia na widok tego płynu nieokreślonego koloru. Nic dziwnego, pierwszy dzień dopiero jestem w więzieniu, więc nie śpieszę się. Ale po chwili piję zawartość i spostrzegam, że na dnie jest trochę mułu od pietruszki.

Głód po tej kolacji, jak przewidywałem, tylko się zwiększył. Zacząłem biegać po celi tam i z powrotem. Przyszły, jakby na złość wspomnienia, jak to niedawno siedziałem u Czecha... przy obficie zastawionym stole z jedzeniem, które mi usłużny kelner dostarczał na kiwnięcie palcem. Chciałem o tym nie myśleć, ale głód stale kierował moją myśl ku jedzeniu.

Na korytarzach więzienia panowało głębokie milczenie i cisza, tylko z cel od czasu do czasu dolatywały ciężkie westchnienia. Zbliżyłem się do okna, bo usłyszałem rozmowę ludzką. To więźniowie, ci odważniejsi i nie dbający już o swoją skórę, po całodziennym milczeniu zaczynają ze sobą rozmawiać, gdyż Ról z dozorcami rozeszli się do domu. Nadsłuchuję z natężeniem, gdyż usłyszałem i moje przezwisko — zmiarkowałem, że to więźniowie o mnie mówią.

— Janek! Janek! Ty! Słyszysz?

— No, gadaj!

— Ty wiesz, kogo tu przyprowadzili?

— Nie wiem.

— Ty! Słyszysz? Kalefaktor mi mówił, że „Nachalnika” przyprowadzili, wiesz, ten Żyd, wspólnik Staśka, ten sam, co mu Franię odbił.

— Aha! Wiem już, to ten sam, co niedawno stąd wyszedł.

— Tak!

— Gdzie go „wychlali”217?

— Tego jeszcze dobrze nie wiem, ale podobno „zasypany” jest na dobre.

— Stasiek już wie o tym?

— Nie wiem tego, ale Maniek, jego wspólnik siedzi nad tobą, zapukaj do niego.

Za chwilę usłyszałem i poznałem głos Mańka, brzmiał jakoś smutno.

— Kto mnie woła?

— To ja! — odparł ten sam, co kazał do niego zapukać w ścianę.

— Ty! Maniek, słyszysz? „Nachalnika” przyprowadzili.

— To być nie może — odparł Maniek żywiej. — Gadaj, kto ci o tym powiedział?

— Kalefaktor.

Słysząc głos Mańka, chciałem się odezwać, ale wstrzymałem się, aby słyszeć, co on myśli o mnie. Wtem wartownik przechodził pod oknem i nakazał milczenie.

Po chwili, gdy wartownik oddalił się, znów zaczęto z sobą rozmawiać, ale tym razem głosy rozmawiających zwiększyły się, padały różne pytania i odpowiedzi co do mojej osoby. Czyjś nie znany mi głoś o mnie się tak wyraził:

— Czy to ten sam Żyd, co przechodził z Franią tu pod murem?

— Tak — odparł ktoś.

— Ja, będąc Staśkiem — odezwał się tenże głos — takiego wspólnika bym...

Kilka głosów to potwierdziło, tylko jeden Maniek tak się odezwał:

— To był dobry chłopak i fest z niego „urke”, a w to, co jest między wspólnikami, nie ma nikt prawa się wtrącać. A pod jaką celą on siedzi?

Na te słowa żal mi się zrobiło tego biednego Mańka, który był zawsze dobry dla mnie i nie wytrzymałem, wlazłem na stół i czepiając się kraty, zawołałem go po imieniu.

— Jak się masz, brachu? — odezwał się. — Ty tu?

— Tak, bracie, to ja.

— Za co cię wtrynili?

— Sam jeszcze nie wiem za co.

— To jeszcze gorzej, bo pewno masz tyle grzechów, że nie wiesz, za które cię „wypili”218, co?

— Tak i mnie się zdaje, trudno, co robić, przyjdzie się „pokiwać”219.

— Co słychać na wolności? — zapytał jakiś głos

— Co ma być słychać — odparłem — kto ma forsę, ten pije, je i bawi się.

— Tak jak było zawsze — zawołał ktoś smutno.

— A wojna skoro konczytsja220? — rozległ się jakiś basowy głos po rosyjsku. Widać, był to jeniec wojenny.

— Mówią, że tak — odpowiedziałem — ale nie wiem jeszcze nic pewnego.

Ten sam głos chciał jeszcze o coś zapytać, ale ktoś mu przerwał.

— Dajcie wspólnikom najpierw pomówić, później my pogadamy.

— Tak, ma rację, cicho tam bądź — zawołał ktoś.

— Źle, bracie, żeś ty przyszedł i ja teraz będę siedział bez kawałka „koksu”221 — powiedział Maniek smutno.

Tu muszę zaznaczyć, że tego dnia, kiedy było wolno podawać „wałówkę”, pamiętałem o Mańku. Więc nic dziwnego, że żałował, iż ja tu wpadłem.

— Co robić, brachu, może ty będziesz wolny ze sprawy?

— O nie, trzy wiosenki ja i Staśku mamy jak w banku, o ile nie więcej.

— Stasiek gdzie siedzi? — zapytałem nie bez obawy.

— Stasiek ma się dobrze, jest kalefaktorem na lewym skrzydle z drugiej strony.

— Ma pewno żal do mnie, co?

— Ty sam najlepiej o tym wiesz, podobno i od ciebie „brykła”222. Doprawdy, nie wiem, że i ty dałeś się zbajerować taką „szlają”.

— To już nie wróci, nie ma o czym mówić — powiedziałem, nie chcąc tego drażliwego dla mnie tematu poruszać.

— A Wojtek gdzie tu siedzi?

— Wojtek — zaśmiał się gorzko — leży już, a nie siedzi.

— Jak to leży?

— Tak, „zakitował” już miesiąc temu — odparł obojętnie.

— No i dobrze zrobił — dorzucił ktoś nade mną — nie będzie się tu mordował więcej.

— A ty, Maniek, się trzymasz?

— Ja jeszcze na razie oddycham, ale jak Szwaby tu dłużej będą, to też pojadę.

— Tak, tak — odezwało się kilka głosów z rezygnacją. — Jak te Szwaby będą dłużej, to wszyscy „kojfniem”.

— Jak ten Ról cię przyjął? — zapytał nagle Maniek.

— Ten gad nas wszystkich pomorduje — dorzucił ktoś.

— „Zeks”! „Poruta”223! — zawołał ktoś przytłumionym głosem.

— Lustig już nas i tak wszystkich sporutował224 — dodał ktoś.

— Ról będzie miał jutro robotę — zauważył drugi.

Nastąpiło milczenie przez chwilę, chciałem też zejść z okna. Wtem ktoś głośno krzyknął:

— Mat’jewo job i tak nas wszech wie ta mendewoszka zapisał225. Był to ten sam głos, co pytał o wojnę.

— Tak — zawołał Maniek — teraz możemy już „grebsować”226 choćby do rana, i tak pójdziemy jutro do „mamra”227.

— Ról groził mi, że mnie teraz nauczy rozumu — odezwałem się po chwili.

— Tak, tak, on nas wszystkich nauczył tu rozumu. Ale że się też nie znalazł jeszcze taki, co by jego na wolności nauczył rozumu, jeszcze mu się kłaniają, gdy go widzą — rzekł z żalem Maniek.

Chciałem mu odpowiedzieć, gdy wtem ktoś zaczął walić w moje drzwi i musiałem zejść.

Tak samo słyszałem, jak walono do innych drzwi i wszystko potem ucichło.

Położyłem się na łóżko. Myślałem o Wojtku, któremu już Ról nie jest zdolny nic zrobić i w tej chwili nawet zazdrościłem, że on już żadnego cierpienia teraz się nie lęka. Przez głowę przesuwały się obrazy przeżyć od chwili, gdy ten ponury grób opuściłem, pierwsza spędzona noc u „Kosej Mańki”, aż do chwili obecnej. Zdawało mi się, że nie ja jestem winien, iż stałem się tym, kim jestem. Czułem się strasznie pokrzywdzony przez los i przez szeroki świat, że dla mnie więcej nie ma miejsca na nim niż dwanaście stóp długości i pięć szerokości. Żal miałem do losu, że nie pokierował mnie na inną drogę. Tak rozmyślając, głodny, zasnąłem snem gorączkowym.

Wydawało mi się, że pracuję w piekarni i wypiekam okrągłe, pachnące bochenki chleba. Biorę jeden chleb, kroję, smaruję go masłem i jem z wielkim apetytem. Mytrofan patrzy na mnie ponuro i tłumaczy mi, że zachoruję od tak gorącego chleba. Wzywa, abym natychmiast przestał jeść. Ja go wcale nie słucham, jem i jem z coraz większym apetytem. Wtem wpada właściciel piekarni, wyrywa mi chleb z ręki, krzycząc, abym się stąd natychmiast wynosił. Zaczynam go błagać, ażeby mi dał się najeść, gdyż jestem głodny. On każe mnie wyrzucić z piekarni. Mytrofan i jeszcze jakiś pucołowaty czeladnik chwytają mnie wpół i wyrzucają z piekarni do „Brystolu” i budzę się.

Usiadłem na łóżku. Pierwsze, co sobie uświadomiłem, gdy otworzyłem oczy, to fakt, że jestem