Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖

za wygraną i przed czasem dobrał się już do „miodu”... W rezultacie wytworzyła się sytuacja, iż kupiec był nawet zadowolony, że stryj zgodził się na żeniaczkę, zanim ludzie mogli spostrzec, iż córeczka jakoś z dnia na dzień staje się pełniejsza... Ten to czcigodny stryjcio teraz zapewne mnie się wstydził. Ale chcąc pocieszyć starszego brata, zgodził się mnie ostatecznie zabrać do siebie i wyprowadzić „na człowieka”. Ja, chociaż, niechętnie, ale nie widząc innego wyjścia, wyraziłem zgodę.

Tegoż jeszcze wieczora wyruszyliśmy w drogę. Opisywać podróży nie będę, gdyż niczym się ona nie odznaczyła. Cały czas zatopiony byłem we własnych myślach. Na drugi dzień stanęliśmy już na miejscu. Ciotka, jak się zresztą spodziewałem, z mojego przybycia nie bardzo była zadowolona. Zaraz na następny dzień stryj zaprzągł mnie do pracy. Nie omieszkał przy tym wygłosić odpowiedniej mowy: „Jak będziesz pilny w pracy” — mówił — „to wstawię się za tobą u ojca i zrobimy cię kupcem. A fach, którego się nauczysz, nie zaszkodzi, w życiu wszystko może się przydać. Uważaj, ja też w swoim czasie pracowałem u ludzi, a teraz... czy to mi zaszkodziło zostać kupcem?” Tu znacząco odchrząknął i poprawił binokle. Resztę morałów, które jeszcze mi prawił, mało już rozumiałem, gdyż były zaprawione różnymi naukowymi terminami i porównaniami.

Od tego więc dnia zacząłem pracować w piekarni i to, przyznać się muszę, dość chętnie. Czeladź, której było kilku, z początku, traktowała mnie z pewną niechęcią, a przynajmniej odnosiła się do mnie nieufnie. Wypływało to z dwóch przyczyn. Po pierwsze, tak już jest przyjęte w żydowskich piekarniach, że czeladnicy traktują terminatorów bardzo źle. A że ten lub ów z tych ostatnich oberwie po grzbiecie „spranzlem”, to nic, jest to na porządku dziennym. Chłopiec tak zahukany, zapracowany, wypełnia każde najmniejsze zlecenie czeladnika bez szemrania. Zimą sypia on zwykle gdzieś na piecu przy muzyce świerszczy, a latem w brudnym kącie, gdzieś w pobliżu „bajty81”. I gdyby to jeszcze wyspał się. O tym wszakże nie może być mowy. Na to nie ma czasu. Cztery godziny snu na dobę jest już wiele!

Widziałem tych chłopców o bladych twarzach, z zaczerwienionymi oczyma, jak snuli się nocną porą, podobni raczej do lunatyków niż do ludzi normalnych.

Nic też dziwnego, że gdy taki niewolnik staje się wreszcie czeladnikiem, a nawet właścicielem piekarni, stara się wówczas odbić na cudzej skórze to, co przecierpiał sam.

W tym wszakże wypadku, w stosunku do mnie czeladnicy nie odważyli się zastosować tej samej miarki, którą stosowali względem dwóch innych terminatorów. Wiedzieli bowiem, że jestem familiantem82 gospodarza. Z tym faktem, chcąc nie chcąc, musieli już się pogodzić. Druga przyczyna niepewności wypływała z tego właśnie, że mieli dochody postronne, o czym zapewne stryj nie wiedział. Otóż obawiali się, iż mogę ich zdradzić.

Po kilku tygodniach lody między nami stopniały.

Przekonali się bowiem, że z przywilejów pokrewieństwa bynajmniej nie korzystam. W pracy zaś niemniej od innych jestem pomocny. Bo i faktycznie nie zakładałem rąk. Po kilkunastu godzinach pracy, wymęczony, spocony, umazany w mące i cieście, wyglądałem jak nieboskie stworzenie. Stryj bynajmniej z tym się nie liczył, że u osiemnastoletniego chłopca przepracowanie może wywrzeć zły wpływ na zdrowie.

Niemal co dzień musiałem naładować z kilkadziesiąt i więcej ciężkich worków mąki na wozy lub takowe rozładować w szybkim tempie, razem z innymi, gdyż na pośpiechu zależało. Że czynność ta nie miała nic wspólnego z piekarskim fachem, o to też stryjowi nie chodziło83.

Nigdy się nie skarżyłem. Co gorsza, patrzyli na mnie niechętnie. Przy lada sposobności stryj nie omieszkał mi wytknąć, że podjął się bardzo niepewnej gry, ryzykując przyjąć mnie, jako złodzieja i byłego więźnia, do siebie do porządnego domu i że jego żona, a moja ciotka czyni mu wymówki, że przyjmując mnie, sprofanował dom.

Muszę tu powiedzieć, że stryj mój był bardzo cnotliwy. Nie przeszkadzało mu to wszakże, by mnie jako familianta użyć do „uczciwej pracy”, jak na przykład: do mieszania żytnich otrąb lub mąki mniej wartościowego gatunku i pszennych otrąb z pewną ilością piasku.

Takiego „prima” gatunku otrąb lub mąki przychodziło nieraz przygotować dwieście worków i więcej. Praca to była nie lada, gdyż wszystko to trzeba było dokładnie przemieszać i z powrotem powsypywać do worków. Szło to do Niemiec. Do sfabrykowania i do przygotowania takiego transportu mnie tylko dopuszczono. Stryj widać był tego pewien, że go nie zdradzę.

Po każdej takiej pracy ze dwa dni potem ledwo powłóczyłem nogami i nie mogłem swobodnie oddychać. Lecz cóż było robić? Wszystko to było dla mego dobra... Chcieli wszak ze mnie „zrobić człowieka”... W sobotę mogłem zaledwie odpocząć i przyjmowałem wygląd człowieka.

A więc cierpiałem.

Lecz cierpliwość moja rychło się wyczerpała. Będąc z natury popędliwy, zacząłem się buntować. Wreszcie nastąpił wybuch.

Pewnego ranka, zaraz po ukończeniu nocnej pracy, stryj kazał mi, bym się udał do spichlerza i przygotował transport otrąb. Miałem je zmieszać, jak wyżej wymieniłem, a następnie rozważyć po jednym cetnarze84 do worków.

Czułem się niezdrów, byłem też niewyspany. Z niechęcią więc, chociaż bez słów sprzeciwu, udałem się do wypełnienia powierzonej funkcji. Na wpół śpiący zabrałem się do pracy. Z ogromnym tylko wysiłkiem przemogłem siebie. Powieki same się zamykały. Wreszcie, nie mogąc przezwyciężyć ogarniającego mnie snu, zwaliłem się na opróżnione worki i zasnąłem twardym snem. Jak długo spałem, nie wiem. Obudziły mnie jakieś dziwne, nieludzkie dźwięki. Otworzyłem powieki. To, co ujrzałem zaspanym wzrokiem, nie od razu dało mi możność uświadomić sobie, co się właściwie w pobliżu mnie odbywa... Widziałem tylko i słyszałem, jak jakieś stworzenia o krótkich nogach i długich uszach gospodarują po całym spichlerzu. Ten i ów nurkuje w ogromnej kupie otrąb, inny ciągnie za koniec worka z mąką, a jeszcze inny wprost wlazł na wpół do worka... i sterczy już stamtąd wałkowaty zad i krótki, zakręcony w fajkę ogon.

Rozwarłem szeroko źrenice i... dreszcz zgrozy mnie przeszedł na sam widok spustoszenia, jakie porobiło to „gojowskie bydło”. Był to bowiem cały tabun świń okolicznych gospodarzy z przedmieścia. Dziwić się wypada, skąd w tych „chazerowych” stworzeniach znalazło się tyle czelności, by całą kupą pakować się do nieco uchylonych drzwi żydowskiego spichlerza...

Zerwałem się na nogi, chwyciłem szuflę i dalejże wyganiać nieproszonych gości, krzycząc pod ich adresem wcale niepochlebne wyrazy. Ale gdzie tam!... Ani mój krzyk, ani też razy, jakich nie szczędziłem, nie przyniosły pożądanego skutku. Jak widać, były przyzwyczajone do tak niedelikatnego obchodzenia się, a zapewne i do obfitości jadła, wywierało to hipnotyczny wpływ, dość, że w żaden sposób nie mogłem poradzić sobie z natrętami. Widząc to, wybiegłem z krzykiem na podwórze. Za chwilę w stronę spichlerza z pranzlami w rękach biegła już czeladź ze stryjem na czele, a za nimi nadążała stróżka.

Stryj, gdy ujrzał obraz zniszczenia, o mało nie zemdlał.

— Gwałt! Gwałt! — krzyczał — może ze dwieście rubli szkody!... Pozabijać te paskudniki!

Stróżka z miotłą zagrodziła sobą drzwi. My zaś przypuściliśmy atak na świnie. Uderzenia padały, gdzie popadło. Powstał harmider nie do opisania. Krzyki atakujących i hałas oraz kwik świń mieszały się ze sobą i tworzyły piekielny wprost zgiełk. Jeżeli zaś do tego dodać gęsty tuman mącznego pyłu, jaki uzupełnił całe zamieszanie, że aż ciemno było, wówczas czytelnik będzie mniej więcej miał wyobrażenie, co się tam działo.

W trakcie uganiania się, jedna ze świń wpadła stryjowi między nogi, unosząc czas pewien, a w końcu go obaliła. Stryj, padając, jeszcze większego narobił hałasu. Pospieszyliśmy mu na ratunek. Nic mu się wszakże złego nie stało. Uniósł się na nogi cały i zdrów, gdyż upadł na miękkie otręby. Przeklinał jednak, na czym świat stoi, mnie i świnie. Widząc wreszcie, że egzekucja nie doprowadzi do niczego, a raczej jeszcze więcej przyniesie szkody, postanowił z tym skończyć i rozkazał stróżce otworzyć drzwi. Mało to jednak pomogło. Rozjuszone zwierzęta, nie widząc wolnego wyjścia, olbrzymimi susami unosiły się po stosach otrąb i mąki. Jedna ze świń zabrała się nawet po schodach na piętro. Tam, spostrzegłszy małe okienko wychodzące na podwórko, rzuciła się ku niemu. Otwór jednakże był nieco za mały. Wcisnąwszy się więc do połowy, świnia zawisła w powietrzu. Widząc to, stryj począł wołać na nas, byśmy pośpieszyli na ratunek świni, gdyż zabicie jej jeszcze więcej przysporzy mu kłopotu. Nikt jednak z nas nie ośmielił się tknąć stuprocentowego trefnego stworzenia. Wówczas stryj, nie zwlekając, przez chustkę do nosa chwycił sam świnię za ogon i co sił ciągnął ku sobie.

Świnia darła się wniebogłosy. Stryj spluwał, lecz ciągnął za ogon. My, widząc, że sam nie da rady, idąc za jego przykładem, wzięliśmy się na odwagę i chwyciliśmy świnię za tylne nogi. Staraliśmy się ją ciągnąć i zapobiec samobójstwu. Lecz gdzie tam! Bestia wparła się przednimi nogami, ostatnim wysiłkiem przemogła przeszkodę przytrzymujących ją ram okiennych oraz naszych rąk i... runęła w dół. Oniemieliśmy z przerażenia. Lecz cóż, stało się...

Po zlikwidowaniu zajścia jakże mocno zdziwiliśmy się, gdy po wyjściu na podwórze nie zastaliśmy śladu po samobójcy... A więc i ze świni jest nieraz dobry skoczek. Stryj sapał ze złości. Myślałem, że się wścieknie. Wreszcie odnalazłem i podałem mu zgubione binokle. Spojrzał na mnie piorunującym wzrokiem. Że był zły, nic dziwnego! Spichlerz wyglądał, jakby przeszedł po nim huragan. Co rychlej więc, pozostawiając biadającego stryja, wyniosłem się cichaczem z miejsca katastrofy i udałem się do piekarni na piec.

Był to mój pokój sypialny, za materac zaś służyły wypróżnione worki. Położyłem się na to łoże i już drzemałem, gdy wtem ktoś szarpnął mnie za nogę, wołając, bym szedł natychmiast uporządkować ślady po katastrofie. Był to stryj. Odpowiedziałem, że jestem chory i że chce mi się spać, więc nie pójdę. Znowu zabrałem się do spania, ale stryj nie dał za wygraną i szarpnął mnie tym razem już za rękaw, wlazł po drabce85 wyżej i mógł sięgnąć dalej.

Tego było za wiele. Poderwałem się z miejsca i, sam nie zdając sobie sprawy ze swego czynu, trzasnąłem stryja w ucho.

Wynik tego uderzenia był dla mnie zgoła niespodziewany. Bezpośrednio po nim spadły bowiem binokle, a za chwilę w ślad za nimi, jak długi i sam stryj.

Jaki rejwach potem nastąpił, trudno opisać. Stryj miotał się jak opętany. Na krzyk jego zbiegli się nie tylko domownicy, lecz i sąsiedzi. Ciotka lamentowała:

— Mówiłam ci, że ten złodziej nieszczęście nam sprowadzi... Dobrze ci tak!... Ty nigdy nie chcesz mnie słuchać!

A gdy już wyczerpała spory zapas odpowiednich wykrzykników, przeszła do opowiadania, co to ze mnie za „ptaszek” i jakie wyrządziłem im szkody w spichlerzu.

Przestraszony leżałem nieruchomo, nie śmiąc nawet głośno oddychać.

Co robić? — przemknęło mi przez głowę. — A więc już i po karierze piekarsko-tragarskiej! Co dalej? Zdawałem sobie sprawę, że muszę stąd się wynosić. Ale dokąd?

Do domu za nic w świecie nie mogłem wracać. Tam by mnie nie przyjęto. A więc dokąd?... Dokąd?...

Dziwiłem się, że mnie dotychczas pozostawiono w spokoju i nikt mnie z pieca nie ściąga, ani też nie bije...

Z tymi niewesołymi myślami zasnąłem. Do obiadu, jak to zwykle bywało, nikt mnie jednak nie budził.

Przebudziłem się sam, gdy już zmierzchało.

Pot kroplisty okrywał moje ciało, a głowa była jakby nalana ołowiem.

Czułem, że mam gorączkę. Spróbowałem się unieść, lecz nie mogłem. Zawirowało mi w głowie. Opadłem bezsilnie i straciłem świadomość, co się w ogóle ze mną dzieje i gdzie jestem...

Gdy odzyskałem przytomność, leżałem już nie na piecu, lecz w łóżku. Koło mnie zaś krzątała się jakaś dziewczyna. Poznałem ją, była to młodsza siostra gospodyni, Rachela. Rozglądałem się ciekawie wokoło siebie, nie mogąc zrozumieć, co takiego mogło zajść, że leżę teraz na piętrze w pokoju stryja, w miękkiej, czyściutkiej pościeli i w takiejże bieliźnie.

Moje przytomne obudzenie się, widać dziewczynę uradowało. Od niej też dowiedziałem się, iż w tym pokoju znajduję się już od kilku dni, że przywołany doktor uznał zapalenie mózgu. Następnie opowiedziała mi, jak to stryj stał nad moim łóżkiem i płakał, wyrzucając sobie, że kazał mi tak ciężko pracować, że nawet ciotka zapomniała o wszystkim i przesiadywała przy moim łóżku i jak mogła, pielęgnowała.

Słysząc to, nie mogłem sobie darować, że wobec stryja byłem tak brutalny. Zacząłem się wobec Racheli tłumaczyć, że sam nawet sobie nie zdaję sprawy, jak to się stało, że uderzyłem stryja.

Rachela pocieszała mnie, mówiąc, że stryjostwo już się nie gniewają, bo doszli do przekonania, że uczyniłem to, będąc chorym. Zresztą przekonam się o tym z własnych ich słów. To mówiąc, pobiegła po stryjów.

Za chwilę byli już u mnie.

Zalewając się łzami, chwyciłem ich za ręce i całowałem, prosząc o przebaczenie. Nie dali po sobie poznać, by czuli do mnie jakąś urazę, na odwrót, cieszyli się, że minął kryzys i przeszło niebezpieczeństwo. Nigdy nie przypuszczałem, by byli tak dobrzy dla mnie. Żal mi teraz było stryja, który z sińcem pod okiem był przy mnie i przyjaźnie się uśmiechał. Wspomniał, iż zabierali się już posłać telegram do ojca z wiadomością, że umieram.

Możliwe, że później żałowali, że nie umarłem... Sam też żałuję! Uratowano mnie dla cierpień i niedoli. Młodość i silny organizm przemogły chorobę i prędko doszedłem do zdrowia.

Przyszedł kwiecień.

Wiosna zapowiadała się ślicznie. Żadnej pracy stryj mi nie poruczał. W ogóle od czasu choroby stosunek do mnie całkowicie się zmienił. Stryjostwo byli dla mnie nadzwyczaj przychylni. A jednak nie mogłem patrzeć im w oczy. Wstydziłem się swego względem stryja postępku. Byłem stale