Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖

rur w kącie celi służących za piec, lecz były one chłodne i nic nie grzały. Smutny, zgorzkniały, po raz setny zacząłem rozważać swe opłakane położenie.

Siedzę oto głodny, obdarty... W ślad za trzewikami i bielizną rychło też powędrowała i reszta do wszechwładnego korydorszczyka. W zamiaru za to otrzymałem łachy.

Byłem pewny, że to wszystko było dziełem klucznika i że on był głównym kupcem. Gdy bowiem korydorszczyk miał coś do załatwienia, to drzwi mojej celi, jakby przez zapomnienie pozostawały czas pewien otwarte.

Najbardziej dotknęło mnie wywiezienie mojego przyjaciela. Był moim sąsiadem zaledwie trzy tygodnie, Gdy zapytywałem o niego korydorszczyka, to powiedział mi, że wywieziono go w głąb Rosji i że go zapewne powieszą. Żal mi się go zrobiło nie do opisania. Modliłem się za niego.

Nareszcie przy końcu października, pewnego popołudnia zostałem zawezwany do sędziego śledczego. Wiedziałem już, że jest to człowiek bardzo zły, toteż gdy szedłem po korytarzu, byłem w wielkim strachu, gdy zaś przed nim stanąłem, cały drżałem.

Bez dłuższych wstępów rozpoczęło się męczące dla mnie badanie. Z płaczem opowiadałem, jak to było owej nocy. O romansie wszakże, jako łownym powodzie mej kradzieży, nie wspomniałem ani słowa. Miałem już tyle rozumu, że oszczędziłem jej wstydu. Uczucie miłości, które pomimo wszystko nie wygasło w moim sercu dla Soni, też wielce się ku temu przyczyniło.

Po skończonym badaniu zapytał mnie sędzia, czy mam kogo, kto by złożył dwieście rubli kaucji.

— Tak, mam ojca — odpowiedziałem.

Kazał mi napisać do domu i powiadomić o jego decyzji, to jest, iż po położeniu tych pieniędzy zostanę zwolniony. Następnie zostałem z powrotem zaprowadzony do celi. Przez całą noc nie mogłem zasnąć. Zamiast cieszyć się nadzieją odzyskania wolności, przeciwnie... jakiś nieograniczony ogarnął mnie smutek.

Dzień za dniem przesuwał się w mojej pamięci, poczynając od wypadku, gdy uciekłem z domu, aż do chwili obecnej. Zauważyłem w sobie wielkie zmiany, zmiany na gorsze: powierzchownie wyglądałem jak oberwaniec, fizycznie zmizerniałem. Wątłe już w sobie czułem siły, w duszy jeszcze gorsze otworzyły się szczerby, wola osłabła, lenistwu się poddałem, w modlitwie nawet zaniedbałem się, usta moje już nie wymawiały słów modlitwy tak często niegdyś powtarzanych, a które przynosiły mi pociechę i ukojenie.

Słaby duch mój splątany był brudnymi myślami i wyrwać się z tych sieci nie byłem zdolny. Gorzko płakałem nad swym upadkiem.

Nazajutrz wstałem chory i pełen apatii. Po śniadaniu otrzymałem papier na list. Był to dla mnie ciężki moment. Dotychczas bowiem nie pisałem do ojca. Mówiłem sobie, iż wolę umrzeć niż powiadomić go o swym upadku. Teraz jednak, gdy przyszło do rzeczy, gdy zrozumiałem, iż od niego zależy moja wolność, zdecydowałem się napisać.

Obszerny mój list był cały zalany łzami. Pozwolili mi go napisać po żydowsku. W ocenzurowaniu bowiem nie było kłopotu — sędzia śledczy był przechrztą. Po drugie, sądzono zapewne, że mogę napisać coś takiego, co jeszcze być może zataiłem w śledztwie.

Po upływie tygodnia od wysłania listu, zacząłem się niepokoić. Po całych dniach stawałem przy drzwiach, nasłuchując pilnie, czy nie zawołają mnie na wolność. Gdy tylko wywołano jakie bądź nazwisko, zaraz myślałem, że to już mnie wołają. Doszło do tego, iż nawet po nocach się zrywałem i podbiegałem do drzwi. Znów zaczęły nawiedzać mnie we śnie straszne zjawy. Matkę zaś śniłem noc w noc. Prawie zawsze przedstawiało mi się, że stoi nade mną i płacze, a gdy ze strachu przebudzałem się, długo nie mogłem dojść do świadomości, gdzie się znajduję i co ze mną się dzieje.

Coraz częściej nadchodziło zwątpienie, czy ojciec w ogóle zainteresuje się moim losem.

A gdy nawet i wyratuje mnie stąd — myślałem — to jak przeżyję wstyd przed ojcem, a następnie co powiedzą ludzie, gdy się dowiedzą, że ten, który miał zostać rabinem, został... złodziejem?

W duchu już żałowałem, żem pisał do ojca. A wcale mi na myśl nie przyszło, że i bez mego listu ojciec po moim zaaresztowaniu został wezwany na policję i że już całe miasteczko o niczym innym nie mówi, jak o moim upadku.

Ach, te wyrzuty sumienia... jakże one straszne, gdy człowiek jeszcze jest zdolny je odczuwać, a szlachetne uczucia niezupełnie wygasły.

Myślałem też o tym, jakie będzie to spotkanie się z ojcem. Pamiętam dobrze, iż gdy wracałem z jeszywetu, to nawet wówczas nie okazywał zbytniej radości, a cóż dopiero, gdy wrócę z więzienia...

Zapomniałem teraz o sobie. Widziałem tylko jego ból i żałość. A potem jego gniew. Znałem, jak straszny jest gniew ojca, pomimo że na takiego nie wyglądał.

Pragnąłem wolności, a zarazem instynktownie jej się obawiałem. Przeczuwałem, że od chwili, gdy przekroczę progi więzienia, jakieś fatum będzie mnie prześladować i że czeka mnie straszny los.

Ach, te przeczucia... Już wówczas miałem wrażenie, że jestem jedynym z tych ludzi, którzy przez jakieś siły wyższe z góry są skazani na ciągłe nieszczęścia i zagładę.

Miałem powody tak myśleć. Na przykład tak wczesna śmierć matki. Gdyby ona żyła, kto wie, czy bym doszedł do takiej ruiny. Jeden ten wypadek pociągnął inne, coraz to gorsze w swoich skutkach. I tak przez szereg długich lat.

Te słowa na przykład piszę, siedząc nie w wygodnym fotelu lub krześle, nie w pokoju według własnego smaku urządzonym, ani w ogrodzie, czy też na łonie przyrody, gdzieś w lesie lub nad rzeką... nie, piszę je, znajdując się w domu „rozmyślań”, w domu, w którym właściwie człowiekowi wszystko odebrane oprócz rozkoszy, nie... oprócz męki myślenia, to jest tego, czego już właściwie odebrać nie jest w stanie żaden najbardziej wyrafinowany system pozbawienia człowieka darów danych mu przez naturę.

Gdy teraz zaczynam kontrolować w myślach swoją przeszłość i odgrzebywać sceny z mojego dzieciństwa, bądź też z lat młodzieńczych, sam się dziwię, jak będąc wychowany w atmosferze bądź co bądź moralnej, gdzie siódme Boskie przykazanie było ściśle przestrzegane, mogłem stać się tym, kim jestem...

Sam nie wiem, w jaki sposób zostałem podłym zbrodniarzem, za którego się obecnie sam uważam, pomimo że do dnia dzisiejszego szlachetniejsze porywy we mnie nie wygasły. Ach życie! Życie!... Jaki gorzki jest napój w kielichu, który dla mnie przeznaczono i zapewne nie pofolguje los, aż nie wypiję go do dna.

Zresztą dość tej filozofii. Na czym to ja się zatrzymałem? Aha! Czekałem na zwolnienie, którego się i doczekałem.

Jeden z dni wytężonego oczekiwania i kolejno następującego po nim zwątpienia stałem u drzwi swej celi. Nagle usłyszałem wywołanie mojego nazwiska. Zelektryzowało mnie. Sądziłem, że się przesłyszałem. Wszak przez ten ostatni tydzień stale mi się wydawało, że wywołują moje nazwisko. Ale nie, po raz drugi dokładnie już usłyszałem, że mnie wołają.

Serce z radości o mało nie wyskoczyło. Wolność! — huczało w uszach. Więc za chwilę mnie tutaj nie będzie. Ostatnim spojrzeniem objąłem swój grób z mocnym postanowieniem, że już nigdy, przenigdy tutaj nie wrócę...

Nawet mi na myśl nie przyszło, że w podobnych grobach nie tylko tygodnie, ale długie lata... ba, połowę swego życia będę przechowany...

Usłyszałem wyraźnie zbliżające się kroki. Wstrzymałem oddech. Nie, nie mylę się. Zatrzymały się u moich drzwi. Odskoczyłem ku oknu. Zgrzytnął klucz i... w progu ukazał się klucznik.

— Zabrać wsio swojo73 i marsz! — zarecytował. — Skoryje74! — krzyknął, widząc, że się nie ruszam z miejsca. Spróbowałem go jeszcze spytać, czy to na wolność.

— Nie znaju75 — odparł.

Zrozumiałem, że tak jest, gdyż następnie odebrali ode mnie więzienną bieliznę z workowego płótna.

Już wtedy zauważyłem, że dozorcy więzienni niechętnie wypuszczają swoich wychowanków. W późniejszym czasie jeszcze bardziej utwierdziłem się w tym przekonaniu.

Zaprowadzono mnie do kancelarii. Tam mocno się przeląkłem, gdyż oddano mnie w ręce konwoja. Ten pośpieszył mi oznajmić, ze idziemy do policmajstra. Gdy go także zapytałem, czy zostanę zwolniony, otrzymałem znowu odpowiedź: „nie znaju”.

W mej głowie znowu różne wirowały myśli. Nie umiałem sobie tego wytłumaczyć. Do po-lic-maj-stra! — powtarzałem. Ten wyraz nic nie wyjaśnił. Co to za jeden być może ten policmajster?

Wszelkie przypuszczenia kotłowały się wówczas w mojej „frajerskiej” głowie. Nieobeznany jeszcze byłem z aparatem sprawiedliwości.

Po drodze rozglądałem się po ludziach, swobodnie kroczących chodnikami. Radowała mnie myśl, że znów będę należał do tych wolnych ludzi, rozporządzających sobą według własnej woli i upodobania. Znów będę jadał w domu smaczne, koszerne potrawy, których prawie dwa miesiące byłem pozbawiony. Tu dopiero pomyślałem o swym ubiorze.

Wyglądałem strasznie. Miałem na sobie jakieś tranty76. Buty podarte, posklejane z licznych kawałków. Gdybym przynajmniej miał swój płaszcz. Ale i ten zabrał Beniek za sto trzydzieści kawałków cukru. Gorzałem ze wstydu. Ale cóż robić?

Po przejściu szeregu ulic byliśmy u celu. Był to obszerny budynek, siedziba policmajstra i urzędów. Zostałem wprowadzony do pokoiku na drugim piętrze. A za chwilę wprowadzono mnie do pokoju policmajstra.

Gdy tylko wszedłem, stanąłem jak wryty, przy stole policmajstra siedział mój ojciec. Ani spojrzał w moją stronę. Nie wiedziałem, co robić. Stałem tak chwilę, a jak mi się zdawało, wieczność całą, wreszcie pierwszy przemówił policmajster. Nie zrozumiałem nawet co, gdyż w tym momencie zatrzymało się na mnie spojrzenie ojca. Było to spojrzenie przeszywające swą mocą, unicestwiające mnie w proch. Z twarzy jego pełnej pogardy wyczytałem okrutny, potępiający wyrok. Takiego wyrazu twarzy u niego jeszcze nigdy nie widziałem, nawet w największym gniewie. Nie zapomnę go też do grobu. Z głośnym szlochaniem rzuciłem mu się do nóg. Odepchnął mnie tylko nogą jak bezdomnego psa i obojętnie nadal rozmawiał z policmajstrem.

Dziwnym trafem okoliczności ojciec dobrze się z nim znał. To też było powodem, iż policmajster zaszczycił mnie swą uwagą i teraz wobec ojca zaczął mnie strofować, że wstyd robię ojcu i całej familii, że nawet on się wstydzi za ojca itd.

— Takoj perjadocznyj czełowiek77 — mówił, wskazując na ojca — a tut takoj syn78. Tu radził ojcu, że o ile nie poprawię się, to niech mnie odda do poprawczego domu. Ojciec pogrążony we własnych myślach nie odpowiedział. Policmajster więc ciągnął dalej:

— Jeśli tak dalsze budiesz wiesti siebia, nasz car styditsja budiet toboj i na wojennuju służbu nie wozmiot!79

Jeszcze dużo innych moskiewskich morałów prawił, nie słyszałem ich wprawdzie dostatecznie, gdyż cały czas płakałem.

Po godzinnej rozmowie policmajster pożegnał się z ojcem po przyjacielsku, a mnie pogroził, mówiąc, iż głupstwo, które zrobiłem, ojca dużo kosztuje...

Słyszałem, jak jeszcze na odchodnym powiedział, że postara się całą tę sprawę zatuszować.

Po drodze do stacji kolejowej ojciec zaprowadził mnie do sklepu z ubraniami. Tam polecił mnie ubrać od stóp do głowy. Sam zaś wyszedł. Wychodząc, zwrócił kupcowi uwagę, by na mnie miał baczenie, gdyż mogę jeszcze coś ukraść. Słysząc to, zapłonąłem od wstydu. Rychło też wrócił z powrotem. Gdy uregulował rachunek, byłem już blisko drzwi, aby jak najprędzej opuścić to miejsce, gdzie wiedzą, kim jestem.

Ojciec, widząc moje chęci, postanowił tym głębiej mnie zawstydzić. W tym celu opowiedział wszystko najgorsze, co było mu wiadome. Obecnych było sporo, przyglądali mi się ciekawie, cmokali wargami, kiwali głowami, czynili te lub inne uwagi. A starsza kobieta, jak widać właścicielka sklepu, zaczęła mi prawić morały. Potem zaś pocieszyła ojca, mówiąc, że jestem młody, więc głupi i że się na pewno później poprawię.

Za zdemaskowanie przed obcymi ludźmi poczułem do ojca ogromny żal. Zdawało mi się, że na całym świecie nie mam nad ojca większego wroga... Już teraz strzeliła do głowy myśl, by uciec jak najprędzej od domu, choćby na kraniec świata i być panem siebie.

Podpadło mi wszakże, że aby plan ten urzeczywistnić, potrzeba pieniędzy. Myśl zrazu nieśmiała, potem coraz uporczywiej zaczęła kiełkować, że pieniądze te trzeba zdobyć przez kradzież u ojca.

I im byłem bliżej domu, tym wyraźniej dojrzewało we mnie to postanowienie. Chodziło tylko o obmyślenie szczegółów.

Drogę powrotną odbyliśmy pociągiem. Każda z najmniejszych stacji przysparzała coraz liczniejszych znajomych ojca, mnie zaś coraz więcej wstydu i upokorzenia. Ojciec bowiem, jakby się uwziął na mnie, każdemu opowiadał o moim występku. Sam się dziwiłem temu gadulstwu, albowiem ojciec był z natury małomówny.

Siedziałem przy nim jak na żarzących się węglach. Gdybym się go nie bał, dawno bym uciekł, rezygnując nawet z okradzenia go. Bo i pomyśleć tylko, co za tortury musiałem przeżyć, słuchając, jak każdemu z osobna prawił o nieszczęściu, które go z mojej przyczyny spotkało.

Wskazując na mnie palcem, prawił:

— Skąd to się u niego wzięło? Matka nie była złodziejką. W całej familii nie ma nawet takiego, który by stawał przed sądem. A tu naraz masz tobie... mój syn złodziejem... tfu!

W tym miejscu kilkakroć powtarzanej historii zwykle spluwał na podłogę i rzucał na mnie pełen nienawiści wzrok.

W przedziale, łatwo zrozumieć, prócz znajomych byli też ludzie obcy. Ci, gdy ojciec opowiadał, patrzyli na mnie, jakbym zamordował co najmniej stu ludzi, a drugie tyle jeszcze miał zamiar zamordować.

W końcu drogi byłem bliski omdlenia. Było mi gorąco i duszno. Z trudnością oddychałem, tak mi to wszystko było nieznośne, iż w duchu prosiłem Boga o jakiś cud, chociażby miała to być kolejowa katastrofa. Zdawało mi się, że wszyscy ludzie są moimi wrogami.

Tej drogi z więzienia do domu pod czułą opieką ojca zapewne już nigdy nie zapomnę. Tyle wstydu nigdy jeszcze ani przedtem, ani potem nie przeżyłem.

A i zaprawdę byłem wtedy jeszcze zdolny się wstydzić... W późniejszym życiu w coraz mniejszym pojawiało