Uparty chłopiec - Janusz Korczak (co czytać w wakacje .txt) 📖
Uparty chłopiec to opowieść biograficzna o życiu i dokonaniach Ludwika Pasteura.
Korczak zauważył, że literatura proponuje dzieciom i młodzieży wzorce awanturnicze, propaguje postać bohatera, który zwycięża lub ginie na polu bitwy. Tymczasem wytrwała, ciężka praca naukowca w zaciszu gabinetu jest równie istotna i godna naśladowania. Postać Ludwika Pasteura i jego naukowe odkrycia idealnie się nadawały do tego celu. Skromnie urodzony, nieprzejawiający w dzieciństwie cech geniuszu, ciężką pracą, niezłomnością, niezwykłym uporem zrealizował własne marzenia i dokonał przełomu w nauce. Kierował się przy tym altruizmem i umiłowaniem prawdy.
Korczak wydał tę książkę w chwili, gdy nad Polską, Europą i światem gromadziły się czarne chmury faszyzmu (1938 r.). Pokazując człowieka skromnego i bezinteresownego, sprzeciwiał się triumfowi okrucieństwa i nienawiści.
Kierując utwór do młodego czytelnika, celowo uprościł styl, leksykę i narrację. W sposób rzeczowy i cierpliwy wyjaśniał nie tylko skomplikowaną materię badań uczonego i dalekosiężne skutki jego odkryć, ale też utrwalał wiedzę o nich przez liczne powtórzenia, a także definiował trudniejsze pojęcia. Korzystał przy tym z repertuaru języka mówionego, tworząc coś na kształt gawędy, pasjonującej pogadanki o triumfie prawdy nad kłamstwem.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Uparty chłopiec - Janusz Korczak (co czytać w wakacje .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Jest profesorem, ale ma pięć dni w tygodniu wolnych, kiedy może robić, co chce.
Ma przyjaciół. Nie ma wrogów; dopiero będzie ich miał.
Może żyć wygodnie i spokojnie.
Ale ten wielki uczony nie zna spokoju.
Kto inny zrobi jeden wynalazek, powie ludziom jedną nową prawdę, i już jest sławny, i to mu wystarcza. Odpoczywa. Ale Pasteur nie zna odpoczynku.
Pisze do Karola:
— Tak mało wiem. Wszystko dopiero zaczynam. Tak mało czasu. Dlaczego trzeba spać? Szkoda, że nie jesteśmy razem. Razem zmienilibyśmy świat. Źle idzie mi praca. Rok się kończy, a mało zrobiłem. Żona gniewa się, że cały dzień siedzę w pracowni. Biot też radzi, żebym przestał, bo mi się nie uda.
Pasteur jest uparty. Kupuje drogie maszyny. Znów próbuje.
Kiedy był dzieckiem i rysował, też mu się nie zawsze udawało. Miał trudności. Kiedy uczył się w szkole, też bywało trudno.
Pisze tak:
— Trzeba być szalonym, żeby robić to, co zacząłem. Ale nie tracę nadziei.
Bo Pasteur chce zamieniać nie tylko kryształy, ale i rośliny.
Chce zrobić tak, żeby drzewa były takie, jakie są nam potrzebne, jakie chcemy, żeby były.
Wierzy, że można zrobić tak, aby zwierzęta stały się inne; aby słońce tak świeciło, jak chce człowiek; aby nie było ludzi chorych ani głupich.
Są w wodzie i w powietrzu małe żywe istoty, które zmieniają kryształy. Jest nieznana elektryczność. Jest tyle wielkich tajemnic, nieznanych mocy.
Pasteur wymyśla jakieś zegary, lustra i magnesy. Próbuje i szuka.
O wielkich uczonych piszą, że zrobili to i owo, że zrobili takie i takie odkrycia.
Ale uczony szuka, więc błądzi. Chce, ale mu się nie udaje. Zaczyna i przestaje, odchodzi i wraca. Myli się i poprawia.
Nie udało się, bo zrobił jeden mały błąd, albo brakuje mu czegoś, albo mu przeszkodzono.
Już zdaje mu się, że znalazł, odkrył i wie; ale widzi, że się omylił. Może jutro, może za rok będzie tak, jak chce? Może ktoś inny poprawi jego błąd i zawoła:
— Wiem. Zgadłem. Znalazłem.
Dziesięć lat męczył się Pasteur. Cztery próby mu się udały.
Ale i to, co się nie udało, było ważne.
Pisze polski profesor tak:
— „Pasteur utorował drogę nowej teorii budowy związków chemicznych... Prace Pasteura dały podstawę do obecnych zapatrywań na budowę przestrzenną chemicznych związków”17.
Uczony zgaduje i znajduje, a innym pokazuje drogę.
Ludzie kupują cukier i sól, ale nic ich nie obchodzi, że to są kryształy.
Znają kwaśne mleko, ale nie myślą o tym, dlaczego mleko kwaśnieje?
Jedzą chleb. Dlaczego do wypieku chleba potrzebne są drożdże? Dlaczego placki i babki raz rosną i są doskonałe, a drugi raz się nie udają?
Piją piwo, wino i wódkę. Jak to się robi?
Dlaczego mięso psuje się i gnije?
Dlaczego zdrowy człowiek może się zarazić od chorego?
Dlaczego chorują krowy, konie i owce, kury i motyle?
Dlaczego w brudzie rodzą się robaki?
Dlaczego jedna kobieta urodzi dziecko i żyje, i jest zdrowa, a druga umiera?
I dziś jeszcze nie wszyscy to wiedzą albo coś niecoś wiedzą. Ale wtedy nikt tego nie wiedział.
I teraz nie wszyscy chcą się dowiedzieć.
Ale Pasteur był uparty w poszukiwaniach i mówił:
— Chcę i będę wiedział. Dobrze będę wiedział i wszystko — dokładnie, gruntownie. Będę sam wszystko robił i pracował. A potem nauczę innych.
Kiedy Pasteur był studentem, przeczytał w książce, że zapałki robi się z fosforu, a fosfor można wydobyć z kości. Przeczytał, jak się to robi.
Kupił kości, spalił je w piecu, zebrał, połamał, roztarł na proszek, położył na wagę, nalał płyn, który książka wskazała.
To była pierwsza jego próba naukowa i pierwsza radość. Zdobył fosfor, nasypał do słoika.
Takich prób będzie robił setki, tysiące.
Jeżeli próba się nie uda, nic nie szkodzi. Nie stracił czasu nadaremnie.
Nauczył się, że tak jest niedobrze, że trzeba robić inaczej. Dowiedział się, że tą drogą niczego się nie dowie. Nauczył się, jak trzeba pracować.
Coraz lepiej będzie mieszał i gotował, coraz lepiej będzie mieszał i ważył. Coraz więcej zna kwasów i soli, proszków i kryształów. Coraz więcej widzi przez lupę i przez mikroskop.
Coraz łatwiej przelewa płyny z butelki do butelki, żeby nie wylać, a potem dobrze zakorkować.
Pilnuje się, żeby nie złamać, odstawić na miejsce; żeby pamiętać, gdzie postawił; żeby zapisać, co robi, co widzi.
Robotnik przy maszynie musi być ostrożny i uważny, bo może zepsuć, uderzyć się albo skaleczyć. Uczony w pracowni jest także robotnikiem i jeszcze bardziej musi się pilnować.
Nie wiemy, ile razy Pasteur skaleczył się i sparzył, ile razy przewrócił butelkę i wylał, ile razy postawił coś albo położył, a potem szukał. Ile razy był zmęczony i śpiący, a wtedy łatwo się pomylić.
Ale wiemy, że za lat 30 Pasteur będzie badał wściekłe psy. Z pyska wściekłego psa, który rzuca się i gryzie, będzie brał trującą ślinę. Ten straszny jad szalonego psa będzie zastrzykiwał myszom i królikom.
W pracowni swojej będzie gromadził chorą krew i mocz, i zgniłą ropę wrzodów.
Dużo razy powie mu żona:
— Bądź ostrożny. Uważaj. Tak bardzo boję się o ciebie.
A Pasteur odpowie:
— Bądź spokojna. Umiem obchodzić się z trucizną.
Pasteur był naprawdę uważny i ostrożny.
Miasto Lille (Lil) urządza nowy uniwersytet. Jest tam dużo bogatych fabryk. Potrzebni są uczeni ludzie, żeby mogli nauczać w uniwersytecie. Ministerstwo musi tam posłać dobrego profesora.
Minister wie, kogo wybrać, żeby dobrze nauczał i żeby założył dobrą pracownię. Wybrał Pasteura i napisał do niego:
— Wiem, że pan będzie uczył tak, jak trzeba. Jest to ważna placówka. Fabryki muszą mieć wykształconych kierowników.
Dobrze.
Pasteur mówi do żony:
— Jedziemy. Jedziemy do miasta Lille.
I już układa w głowie, o czym pierwszy raz przemówi do studentów, żeby go zrozumieli, żeby pokochali pracę i naukę.
Jeden nauczyciel wykłada, ale nikt go nie słucha. Innego słuchają, ale prędko zapominają to, o czym mówił. Trzeciego nauczyciela pamięta się przez całe życie.
Kiedy mały Ludwik był porządkowym monitorem w szkole powszechnej, uczył się, jak trzeba mówić, żeby go koledzy słuchali i lubili.
W szkole w Besançon i u pana Barbet nauczył się tak tłumaczyć, żeby go każdy uczeń dobrze rozumiał.
W Dijon znalazł sposób, żeby chłopak uważał na lekcji, nawet na ostatniej godzinie, kiedy już jest zmęczony.
Nie na próżno słuchał Pasteur wykładów sławnego Dumasa18 i wie, że wykładać trzeba ciekawie i ładnie.
W Lille na pierwszym wykładzie powiedział tak:
— Dam wam do ręki kartofel. Zrobicie z niego cukier. Z cukru zrobicie spirytus. Ze spirytusu zrobicie ocet i eter. Kto z was zrobi to w pracowni sam, nigdy już nie zapomni.
Powiedział tak:
— Ten kto uczył się geografii tylko z książki, umie bardzo mało. Ten, kto podróżował, widział i dotykał, pozna świat i będzie wszystko pamiętał.
Powiedział jeszcze:
— I książka jest potrzebna. Nie wolno mówić: po co mi nauka?
Wiecie, że magnes porusza igłę. Każdy z was to widział. Ale uczony duński Eerstet19, który dużo umiał z książek i dużo myślał, powiedział sobie: igła, magnes — dobrze — zrobię z tego telegraf.
I zrobił.
Mówią, że wielkie odkrycia to przypadek. Ale trzeba dużo umieć i wiele pracować, żeby z przypadku skorzystać.
Pasteur tak powiedział do studentów:
— Teoria jest jak dziecko, które zaczyna życie. Ale w dziecku są nieznane ziarna talentów. Może być uczonym, może być bohaterem. Dziecko — to nadzieja. Niech rośnie. Czekajmy, co powie za lat dwadzieścia.
Kto umie uczyć się z książki, może kiedyś zrobić odkrycie i powiedzieć to, czego dotąd żadna książka jeszcze nie powiedziała.
Wykłady, książki, pracownia, wycieczki... Trzeba umieć oglądać i pokazywać. Jeden zwiedza naprawdę, a inny gapi się tylko.
Pasteur zwiedzał ze studentami fabryki i gospodarstwa po miastach i wsiach. Obejrzeli wszystko, co było ciekawego we Francji. Pojadą i do Belgii.
Nauczył się Pasteur oglądać i pokazywać, kiedy sam szukał ciekawych kryształów w fabrykach Lipska, Wiednia i Pragi.
Pisał wtedy do żony: „jestem bardzo zmęczony”.
Wycieczka naukowa męczy. Wycieczka naukowa to ciekawa praca, nie wypoczynek i zabawa.
Ten, kto widzi dobrze, nie nosi okularów. Ale i ten, kto dobrze widzi, nie wszystko zobaczy gołym okiem.
W fabrykach wyrabiają szkła powiększające i lupy. Później zaczęto robić mikroskopy.
Mikroskopy składają się z metalowej rurki i szkieł powiększających, przez które można widzieć to, czego nikt gołym okiem nie zobaczy. Ani przez okulary, ani przez lupę.
Teraz już uczony ma w swojej pracowni różne mikroskopy.
A ja widziałem w Paryżu mikroskop w pracowni Pasteura. Taki mały, taki ubogi mikroskop, jaki teraz mają najwyżej uczniowie w szkole, a nie uczeni w pracowni.
Patrzyłem na ten mikroskop Pasteura i smutno mi się zrobiło. Jak go musiały boleć oczy, jak się musiał męczyć i trudzić wielki człowiek, pochylony nad tym mikroskopem.
Gdy umiera wielki człowiek, zbiera się po nim pamiątki.
Ludzie zbierają listy, które pisał i które dostawał. Każdy jego papierek, każdy rysunek ma znaczenie.
Oto jest stół, przy którym siedział i pracował. Laska, którą się podpierał. Oto jego zeszyt, książka szkolna, cenzura.
Wszystko to jest ważne, bo pokazuje, jak żył wielki człowiek, co posiadał, co kochał, jak walczył.
Przez ten mały i biedny mikroskop oglądał Pasteur w wodzie, w mleku, w winie różne kulki, nitki, pyłki, kryształy, wałeczki, maleńkie paciorki, grona i łańcuszki.
Co to jest? Czy one żyją? Co znaczą? Skąd się biorą?
Jedne z nich ruszają się, skaczą, pływają, gonią się, bawią, kręcą się. Inne wcale się nie ruszają.
Ktoś zapyta: co to jest? Powie sobie: nie wiem. I koniec.
Ktoś inny powie: to dziwne. I także nic więcej. Tyle tam tego. Ładne. Śmieszne. Są, to są. Niech sobie będą.
Ale Pasteur jest uparty. Jeśli zada sobie pytanie: co to jest? dlaczego? po co? — musi znaleźć odpowiedź.
Pasteur zaczął rysować. Znów rysuje.
Teraz nie rysuje już ani matki, ani bednarza Gaidot, ani Zofii Roche. Nie rysuje ojca ani Karola.
Pasteur rysuje te kulki, nitki, łańcuszki i gałązki, które widzi pod mikroskopem w wodzie, w mleku, w winie. Jedne z nich spotyka często, inne rzadko. Tęskni za nimi, gdy ich długo nie widzi. Nie ma ich. Ale oto są znowu — stare znajome. Tylko jakieś inne, małe, chude. A dziś znów inne, duże. Inne są w kwaśnym mleku, inne te, które widać w zepsutym piwie.
Pasteur zna już kulki i nitki zdrowe i zna chore, wesołe i smutne. Kocha je jak dzieci, jak kryształy, jak Karola, jak żonę i swój mały mikroskop.
Czym jesteście? Co robicie? Jak żyjecie kochani przyjaciele? Może wam zimno? Może jesteście głodni? Witam was małe, dziwne żyjątka!
Mówi Pasteur:
— Te małe kuleczki żyją i pracują. Te małe kulki i nitki, które widzę pod mikroskopem, są tak samo ważne dla człowieka, jak koń, jak krowa, jak chleb, jak powietrze, jak woda, jak ogień.
Mówi Pasteur:
— Są one jak pług, który orze, jak miecz, co zabija. Są jak ogień, co grzeje, jak piorun, który razi. Są jak trucizna. Są jak lekarstwo.
Czy może zabić człowieka takie malusieńkie coś, taki pyłek, kropeczka, takie nic?
Czy Pasteur jest nieprzytomny, gdy mówi, że rzuci groch, a ten groszek rozwali dom?
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Na ścianie domu jednej z ulic Paryża wisi tablica.
Napisane jest na tej tablicy:
„Tu była pracownia Pasteura”.
Rok 1857. Fermentacja.
Rok 1860. Samorództwo20.
Rok 1865. Choroby wina i piwa.
Rok 1868. Choroby jedwabników.
Rok 1881. Jady i szczepionki.
Rok 1885. Zapobieganie wściekliźnie.
Ten napis nie objaśnia wszystkiego, jak było. Inaczej było.
Nikt nie wie, kiedy wielki uczony zaczyna, nikt nie wie, kiedy kończy pracę. Bo nie tylko ręce robią, ale głowa, ale myśl jego.
Ludzie wiedzą, kiedy napisał, że mu się udało zrobić to i tamto, ale nie wiedzą, jak długo plan układał, jak długo rozmyślał, męczył się, ile razy zaczynał, jak mu się nie udawało, a on uparcie mówił:
— Muszę wiedzieć. Muszę zrobić.
Nie chce jeść, nie może spać, nie zna odpoczynku. Nie boi się nikogo. Nie wolno mu nawet chorować.
Mówią ludzie:
— Uparty. Jak głupi.
A on myśli:
— Może tak? Może inaczej spróbować? Może inaczej zacząć?
Pozostała kartka, na której Pasteur napisał:
— Już wiem. Widziałem pod mikroskopem.
A po paru dniach przekreślił to i napisał.
— Błąd. Omyłka. Nie!
Umarło mu dziecko. Nie żyje Janinka.
Pisze do ojca list:
— Moja biedna mała. Taka dobra, taka wesoła. Byłaby przyjaciółką swojej matki i moją, i nas wszystkich.
Zaraz potem pisze do Karola:
— Pracuję nad fermentacją21. To ważne. To wiąże się z wielką tajemnicą życia i śmierci.
I znów po miesiącu pisze do ojca.
— Zacząłem pracę nad smutną tajemnicą śmierci.
Umarło mu dziecko, ale on nie ma czasu płakać.
Musi pracować.
I walczyć o prawdę.
Bo w uczonych książkach są błędy i głupstwa. Bo uczeni tak mało wiedzą, a tymczasem ludzie chorują.
Umarło mu dziecko, umrze jeszcze dwoje. Zapłacze.
Ale Pasteur jest uparty. Znów i znów pytać się będzie:
—
Uwagi (0)