Ludzie, którzy jeszcze żyją - Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa) (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

class="anchor" href="annotations.xhtml#annotation-21" id="anchor-21">21 szłam z dużym koszem nad tę rzekę po tatarak, a potem roznosiłam po domach.

— A ile ci płacili za to ziele?

Esterka ze zdziwienia szeroko otwiera oczy.

— Płacili? Dlaczego mieli płacić? Przecież tatarak Pan Bóg posiał nad rzeką, aby na Zielone Świątki u wszystkich ludzi było ładnie i wesoło, więc ja tak, z dobrego serca, roznosiłam po domach ten tatarak.

— Też hrabina! — mówiła drwiąco Chaja Rybiarka, a Esterka, niezrażona bynajmniej tą uwagą, opowiadała dalej:

— Myśmy z tatuńciem chodzili z towarem po okolicznych wsiach, bo tatuńcio miał cały swój sklep na plecach. Ach, tam były takie śliczne rzeczy!

— A cóż twój „tatuńcio” nosił na plecach? Złoto, srebro, brylanty, perły?

Esterka nigdy nie poznawała się na kpinach i odpowiadała poważnie:

— Nie, tego wszystkiego on nie sprzedawał. On miał wstążki, różowe, żółte, niebieskie, jak te kwiaty w polu, paciorki, co się tak lśniły i migotały jak małe światełka, książki z pięknymi kolorowymi obrazkami i nawet perfumy, które pachniały jak prawdziwe kwiaty. Raz się taka flaszeczka trochę nadtłukła i tatuńcio mi ją dał. Powiadam wam, pachniała jak prawdziwy jaśmin!

— A co to jest jaśmin?

Kobiety z naszego miasteczka nie hodowały i prawie nie znały kwiatów.

Jeśli kiedyś przypadkiem mówiły o nich, to każdy kwiat nazywały „róża”.

Na przykład Chaja Rybiarka, stawiając na oknie lak22 i pelargonię, przyniesione przez córeczkę ze szkoły, mówiła:

— Chciałam wyrzucić te dwie róże, ale Ryfcia nie daje, bo pani kazała hodować to paskustwo...

— Jak można nie wiedzieć, co to jest jaśmin! — dziwiła się Esterka.

— No, ja dzięki Bogu żyję czterdzieści lat na świecie i karmię ze swej pracy troje dzieci, chociaż nie wiem, co to jest ten twój jaśmin... — odpowiadała Chaja.

— Bo tutaj u was nie ma jaśminu — wzdychała Esterka — a mnie za nim tak tęskno...

— A za dzieckiem ci nie tęskno? — pytały urągliwie sąsiadki.

— Za dzieckiem także mi tęskno — odpowiadała poważnie Esterka — ale ja jeszcze wciąż myślę, że będę miała dziecko.

— No, a kto ci zrobi to dziecko? Chyba nie twój niedojda Chaim. On ma pojęcie o takiej robocie jak... ja o tym twoim jaśminie... — mówiła Chaja.

A Esterka odpowiadała z niezmąconą powagą i słodyczą:

— Dziecko Pan Bóg mi przyśle.

Kobiety wybuchały śmiechem, stwierdzając po raz niezliczony głupotę Esterki. Postanowiono bowiem nieodwołalnie, że Esterka jest najgłupszą kobietą w miasteczku. A Chaja Rybiarka mówiła wręcz, że Esterka ma głowę jak... wstyd nawet powtarzać takie ordynarne porównanie!

 

Esterka zjawiła się pewnego dnia u krawca Pinkusa zupełnie niespodzianie. „Spadła z deszczem”, jak mówiła, wzdychając, pani Pinkusowa.

Weszła do sklepu, pocałowała w ręce oboje Pinkusów i powiedziała spokojnie i poważnie:

— To ja, Esterka ze Żgowa. Tatuńcio umarł i przed samą śmiercią rozkazał, abym pojechała do wuja Pinkusa. Mój nowy kuferek jest przed sklepem, taki śliczny zielony kuferek, a tu jest mój posag.

I podała wujowi Pinkusowi swój, pożal się Boże, posag, dwieście rubli, otrzymanych ze sprzedaży gratów i towaru „tatuńcia”. Sprzedażą zajęli się dobrzy ludzie, bo Esterka, jak sama oświadczyła, nie ma dobrej głowy do interesów.

Cóż mieli zrobić Pinkusowie? Musieli przyjąć sierotę, bo i przed ludźmi byłby wstyd i sumienie człowiek także ma, więc jakżeż inaczej?

Wezwali na trzeci dzień szamesa, drugiego, po panu Gawronie, w naszym miasteczku swata i polecili mu wystarać się o narzeczonego dla Esterki.

— Narzeczonego ja już mam — odpowiedział Szames — syn Kujalnika, pisarza przy tartaku Chaim. On jest dla niej akurat, jak na miarę!

— Ech, taki szlemil23! — zaoponowała nieśmiało Pinkusowa.

— Szlemil?! — zapienił się szames. — A ona co?! Córka wędrownego kramarza? I ten posag... dwieście rubli... to tak samo, jakby nic nie miała.

— No, zawsze ładna z niej dziewczyna.

— Gdzie to jest napisane, że Żydówka powinna być ładna? Ona powinna być albo bogata, albo mądra, żeby umiała czymś handlować i coś zarobić! Ale wasza Esterka ze Żgowa to istne cielę! Na twarzy ma napisane, że cielę!

— Za mądra ona nie jest... — przyznała z westchnieniem Pinkusowa.

— No, więc widzicie. Pisarz bierze synową do siebie, będą u niego mieszkali i jedli i on nauczy syna, żeby był po nim pisarzem.

— Niczego on tego osła nie nauczy... — mruknął Pinkus.

— No, ale pieniądze pisarz ma, bo obławia się w tartaku i na właścicielu, i na kupujących.

Urządzono dla formy „kik”24.

Pisarz przyszedł tedy ze swoim synem Chaimem do Pinkusów w sobotę po południu na herbatę.

Konkurent pił w milczeniu herbatę, przegryzając ciastem, a pisarz gadał jak najęty za siebie i za syna.

— Mój syn nie jest taki ślamazara, jak się wydaje — mówił — jest tylko nieśmiały, ale on ma swój rozum.

I zaczął opowiadać różne historie, świadczące o nadzwyczajnym, choć ukrytym sprycie jego syna.

Podczas gdy pisarz gadał, konkurent ani razu nie spojrzał na Esterkę, natomiast patrzał tak uporczywie na czekoladową babkę, stojącą pośrodku stołu, jak gdyby właśnie z tą babką miał zamiar wstąpić w związek małżeński.

Pisarz szelma wytargował u Pinkusa dodatkowe 50 rubli i złoty zegarek zamiast srebrnego dla narzeczonego, po czym odeszli.

Po tej wizycie, również dla formy, zapytano Esterkę, jak jej się podoba konkurent, a ona odpowiedziała:

— Nie bardzo mi się podoba, bo taki jakiś wilgotny i miękki...

— Czyś ty go macała, że wiesz, że on jest wilgotny i miękki?! — krzyknęła pani Pinkusowa.

— Nie... ale ja to czuję — odrzekła Esterka, ale zaraz potem dodała: — To nie szkodzi, że on mi się nie podoba... Ja się może do niego przyzwyczaję i ja przecież wujciowi i cioci nie mogę całe życie siedzieć na karku.

— Dobre z ciebie dziecko — wyrzekł pan Pinkus — i ja ci za to na mój własny koszt wyprawię bogate wesele.

Na tym właśnie, istotnie wystawnym, weselu zaszła pewna awantura, o której z oburzeniem opowiadano w miasteczku.

Sąsiadka Pinkusów, szewcowa, pani Rudzka, podczas uczty weselnej wetknęła głowę przez otwarte okno i krzyknęła:

— Tylko u was Żydów parchów25, może się wydarzyć takie świństwo, żeby taką łanię wydawać za obskurnego miękisza!

Wszyscy byli oburzeni, że ta ordynarna gojka miesza się do cudzych spraw i przyznali słuszność Pinkusowi, że wydał siostrzenicę za młodego człowieka z dobrej rodziny, który będzie miał po ojcu pieniądze.

 

Rok po roku upływał, a Esterka wciąż tęskniła za Żgowem i więcej jeszcze za dzieckiem, którego Pan Bóg jakoś nie chciał jej przysłać.

Aż wreszcie stało się tak, że znalazła swe dziecko — w tataraku...

Co rok przed Zielonymi Świątkami Esterka wybierała się po tatarak nad maleńką rzeczkę Utratę, która przepływała o jakąś wiorstę26 od naszego miasteczka. Wychodziła z samego rana i wracała pod wieczór z ogromnym koszem tataraku. Rozdzielała później ten tatarak pomiędzy sąsiadki, opowiadając przy tym zaśmiewającym się z jej głupoty kobietom różne cuda i dziwy. Opowiadała im, jak ślicznie jest teraz w lesie i jak spotkała w tym boru27 tabor cygański i jedna Cyganka za dwadzieścia groszy przepowiedziała Esterce, że będzie jeździła złotą karetą.

— Jak to! — dziwiły się sąsiadki. — Czy na świecie może być w ogóle złota kareta?...

— Jest, na pewno jest, ja w tych książeczkach, co je tatuńcio po wsiach sprzedawał, na własne oczy widziałam, jak królewna jedzie do ślubu złotą karetą...

— Tak, to jest dowód tak niezbity, że sam rabin z Góry Kalwarii28 nie potrafiłby wymyśleć lepszego dowodu... — odpowiadała z powagą Chaja Rybiarka i wszystkie kobiety tak się śmiały, że, jak później twierdziły, brzuch je bolał od tego śmiechu.

 

Poszła więc Esterka ze Żgowa owego pamiętnego, czwartego po swym ślubie roku nad rzeczkę Utratę po tatarak, bo następnego dnia były Zielone Świątki.

Jakżeż to przyjemnie w taki śliczny wiosenny dzień zrywać nad rzeką tatarak!

I nie trzeba od razu zabierać się do roboty, bo ma się przed sobą cały dzień Boży, którego każda godzina żyje, pachnie i przynosi nową radość i niespodziankę. Najprzód można dokładnie rozejrzeć się wokoło, nacieszyć się i nabrać dużo radości na długie dnie powszednie w szarym, smutnym miasteczku.

Z przyrzecznych łęgów uśmiechają się przyjaźnie do Esterki kwiaty mnogie i rozliczne.

Złote, strojne dziewanny kiwają godnie głowami niby łączne gospodynie.

Błękitno-czerwone kąkole przebłyskiwają przez trawę jak małe płomyki, a drobno-biała kaszka chwieje się nieustannie w lekkim wietrze.

— Ciekawa rzecz, czy taką kaszkę można ugotować i zjeść z mlekiem? — myśli Esterka.

Najwięcej jest nenufarów, bo te łąki przyrzeczne i mokradła to przecież ich własne królestwo.

I te ptaki, raz po raz nad rzeką przelatujące, i te ryby wychylające ciekawie z wody swe łebki — dokąd one tak lecą lub płyną? Może w okolice Żgowa, a może dalej, w świat nieznany, daleki?

Nacieszywszy tak swoje oczy, można się potem wykąpać w rzece, pofiglować rozkosznie z sobą samą i z wodą. Potokiem słonecznych promieni rozedrgana jest rzeka. Promienie te dziwnie misternie splatają się ze sobą w sieć świetlistą, ruchomą, która zdaje się pląsać po powierzchni wody.

Już nie ma Esterki ze Żgowa — zamieniła się w rybę.

Płynąc, rozpruwa raz po raz świetlistą sieć promieni i cieszy się z tej psoty.

Pluszcze zawzięcie rękami i nogami i patrzy, jak bryzgi wody wystrzelają w górę, mieniąc się wspaniale w słońcu.

Esterka nie myśli o niczym, nawet zapomniała, że przyszła tutaj po tatarak. Nie dość ma wody, nie jest jeszcze zupełnie rybą, bo ryba musi siedzieć z głową w wodzie... ot tak... daje więc nurka, woda wchodzi jej w usta... więc zmuszona jest wychylić głowę i wypluć tę wodę. Podpływa bliżej brzegu, tam, gdzie jest tak płytko, że można na wznak położyć się na piasku i odpocząć. Lecz już po chwili biegnie znowu na środek rzeki, rękami rozbryzguje wokół siebie przepyszny krąg, a sama pośród tego kręgu jest biała i różowa jak kwiat przysłonięty srebrnym welonem deszczu.

I taką właśnie dostrzega ją Jan Michcik, syn starego rybaka Michcika, co przyszedł tu ryby łowić, w zastępstwie ojca.

Młody Michcik nie namyśla się długo. Myślenie w ogóle nie należy do jego ulubionych zajęć. Szybko zdziewa ze siebie koszulę oraz płócienne porcięta i wchodzi do wody. Podpływa do Esterki i znienacka otacza ją silnym swym ramieniem.

— Moja ty dziewuszko miła, mój ty kwiatuszku — mówi wesoło.

Esterka jest więcej zawstydzona niż przerażona. W naiwności swojej nie domyśla się prawie, jakie jej grozi niebezpieczeństwo.

— Ja jestem zamężna i ja jestem Żydówka! — mówi, myśląc, że w taki sposób odstraszy napastnika.

Ale młody Michcik, w tej przynajmniej dziedzinie, nie ma rasowych przesądów.

— Dla mnie, jak kobieta jest ładna, to niech ona sobie będzie Żydówka, albo nawet Cyganka, a ja ją i tak będę lubić! — odpowiada, pokazując w uśmiechu wszystkie trzydzieści sześć zdrowych białych zębów.

Na to już Esterka nie wie, co odpowiedzieć.

— Niech pan stąd odejdzie — prosi — bo ja muszę wyjść z wody.

— Możesz wyjść, nie będę patrzał, nawet zamknę oczy — ustępuje wspaniałomyślnie Michcik, który już zdążył od stóp do głowy ją obejrzeć.

Esterka wybiega z wody, kładzie szybko czystą, przyniesioną z domu koszulę i sięga po swoją sukienkę z różowego perkaliku, ale Michcik jest już przy niej.

— Po co ci te szmaty w taki gorąc, poleż sobie lepiej w koszulce...

— Kiedy, proszę pana, ja się tak wstydzę...

— Możesz mi mówić po imieniu. Ja nazywam się Jan Michcik, a dla ładnych, jak ty, kobiet — Jasio. A tobie jak na imię?

— Esterka.

— Dosyć ładne imię, chociaż żydowskie — mówi Michcik. — Przysuń się do mnie, Esterko, albo lepiej ja się do ciebie przysunę, bo muszę ci coś powiedzieć na ucho...

Jan Michcik znany jest z tego między kolegami, że nikt tak ładnie jak on nie umie przemawiać do kobiet.

— Mój ty kwiatuszku pachnący — szepce do ucha Esterce — włosy masz takie złociutkie jak słońce, a nie czarne i kudłate, jak inne Żydówki. I na ciele jesteś udana, jak ta łania. Strasznie mi się podobasz, Esterko!

Esterka otwiera szeroko oczy cieszy się i dziwi.

Dziwi się, że jest ładna, bo dotychczas mówiono tylko o jej głupocie, zaś o urodzie, nie wyłączając męża Chaima, nikt słowem jednym nie wspomniał, i cieszy się, że tak ładnie i delikatnie do niej przemawiają.

Esterka ogromnie lubi, żeby na świecie wszystko było „ładne” i „delikatne”.

Michcik przyciąga ją jeszcze bliżej i całuje w usta.

Jakie on ma śliczne białe zęby i czerwone wargi, a ręce suche i gorące, podczas gdy ręce Chaima są zimne i śliskie jak gady.

— Ja nie mogę tak leżeć, ja muszę na święta narwać tataraku — próbuje niezdarnie się bronić.

Ale Michcik śmieje się wesoło:

— Także mi racja! Ja ci w mig narwę tataraku i do miasta nawet poniosę — mówi, pocałunkiem pieczętując obietnicę.

Esterka przywykła do niezdarnych, marnych i bezpłodnych usiłowań męża, niezupełnie sobie zdaje sprawę z tego, co się z nią dzieje.

W pewnej chwili przebiega jej myśl:

— To pewnie tak trzeba, żeby urodziło się dziecko!

I gorąca radość ogarnia jej serce.

Żaden plusk nie mąci wody, żaden głos nie przebija ciszy, tylko wielki szary ptak o niskim locie zatrzymuje się na chwilę i rozpina nad głowami kochanków opiekuńcze skrzydła.

 

Rumiana zorza zawisła już nad rzeką Utratą, kiedy Michcik