Ludzie, którzy jeszcze żyją - Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa) (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖

Pan Gawron splunął z obrzydzeniem, jak gdyby usłyszał jakieś plugawe słowa.

— Rózia potrzebuje się wstydzić! Ja nawet słuchać nie chcę takich nieprzyzwoitości! — I wyszedł, trzaskając drzwiami, bo pan Gawron nie krępował się nigdy i u nikogo.

Serce ludzkie, jak wszyscy o tym wiedzą, pełne jest dziwacznych sprzeczności. Pan Gawron posiadał pewną, dziwną u takiego jak on człowieka, namiętność: lubił, po prostu kochał muzykę, sam sobie tego dokładnie nie uświadamiając.

Jego namiętność do muzyki była tak wielka, że spotkano go kiedyś przed kościołem, zasłuchanego w grę organów. Stał tak podobno pół godziny, a nawet, jak niektórzy twierdzą, wszedł do kruchty kościelnej, co dla nabożnego Żyda jest wprost grzechem.

Mimo swego niesłychanego wprost skąpstwa kupił sobie pierwszy bodaj w naszym miasteczku gramofon i przynajmniej cztery razy do roku pod pozorem jakichś nieistniejących „interesów”, które ograniczały się do zakupienia pewnej ilości nowych płyt operowych, jeździł do Warszawy na koncerty. Po powrocie zaś z każdej takiej eskapady pan Gawron był dziwnie nieswój i wzburzony i nieodmiennie składał wizytę — właśnie mojej ciotce Rózi.

Widocznie odczuwał potrzebę podzielenia się z kimś swoimi wrażeniami, a ciotka Rózia lubiła również muzykę i grała nawet wcale16 dobrze na fortepianie.

— Powiadam, pannie Rózi — powiedział pewnego razu, podczas jednej z takich wizyt, pan Gawron — słyszałem w tej Warszawie koncert, że palce lizać. Tam był szczególnie jeden kawałek...

I pan Gawron począł nucić motyw, posiadał bowiem doskonały słuch.

Ciocia Rózia roześmiała się.

— A czy pan Gawron wie, jak się nazywa ta muzyka?

— Co mnie obchodzi nazwa? Niech ona się nazywa, jak chce. Ja wiem tylko, że mnie się podoba i koniec. Ja bym wolał codziennie słyszeć taką muzykę, niżeli... niżeli wygrać na loterii.

— Ta muzyka to jest Tristan i Izolda17, najpiękniejsza w świecie apoteoza miłości.

Pan Gawron, usłyszawszy to nienawistne słowo „miłość”, już się zachmurzył.

— Co to jest apoteoza? — zapytał.

— No, jakby to panu wytłumaczyć?... To jest taka najwyższa pochwała i zachwyt. Zachwyt nad miłością i pochwała miłości! — powtórzyła przekornie Rózia. — A pan Gawron wciąż powtarza, że miłość jest szkodliwa i nawet wprost nieprzyzwoita.

I wówczas pan Gawron wygłosił swój zdumiewający aforyzm.

— W książkach i w muzyce to ona jest może potrzebna, ale w partiach to ona jest niepotrzebna, a nawet szkodliwa!

A po chwili dodał:

— Zresztą ona sobie może w ostateczności przyjść po ślubie... Kto jej broni?

— Jak pan Gawron może mówić takie bezeceństwa! — wybuchnęła Rózia.

— Daj spokój, Róziu — łagodziła babka — przecież żaden człowiek nie może lubić swego konkurenta, który mu chleb odbiera, a w tym waszym młodym pokoleniu miłość to najniebezpieczniejsza konkurentka pana Gawrona.

Do Gawrona zaś babka mówiła:

— Niech pan się na nią nie gniewa. Ona jest młoda, ona się jeszcze zmieni...

Stało się jednak inaczej: Rózia się nie zmieniła, zmienił się natomiast pan Gawron. Sprawdziło się na nim przysłowie, że kto z czym wojuje, od tego ginie.

Nasz chasen18, Abram Pomidor, miał naprawdę piękny głos. Wszyscy Żydzi w miasteczku byli z niego dumni i twierdzili, że chasen w największej synagodze w Warszawie nie ma takiego, jak Pomidor, głosu.

Otóż do tego chasena Pomidora przyjechała z Łodzi jego siostra, rozwódka, pani Ida Goldbergowa. Widocznie talent muzyczny był w tej rodzinie dziedziczny, bo pani Ida śpiewała bardzo ładnie, miała miły mezzosopran i umiała wiele pieśni, a nawet arii ze starych oper: Toski, Traviaty, Fausta i Żydówki19.

Pani Ida nie odznaczała się bynajmniej wielką urodą. Przez gruby pokład pudru, niby słońce przez zimowe niebo, gęsto przeświecały piegi, a niewielkie oczy miały wyraźnego zeza.

Nie była również pierwszej młodości, chociaż o jakieś dziesięć lub piętnaście lat młodsza od starego wdowca, pana Gawrona.

Ubierała się pani Ida „biednie i elegancko”. Suknie były z lichego materiału, nieświetnie uszyte, ale z wielką pretensją do ostatniej mody. Posiadały one tę szczególną właściwość, że wyglądały jednocześnie jak stare i nowe, a pochodziło to najprawdopodobniej z tego, że pani Ida przerabiała nieustannie, według ostatniej mody, stare swoje łachy.

Naszyjników z różnokolorowego szkła, łańcuszków, bransoletek i tym podobnych tanich świecidełek miała pani Ida tak wiele, że nazywałyśmy ją z siostrą — afrykańską kacykową.

Pan Gawron od dawnych czasów był przyjacielem chasena. Złączyło ich wspólne zamiłowanie do gry w szachy.

Mogli oni grać przez cały wieczór, przy czym chasen śpiewał pięknym swym głosem na różne melodie: „Zabieram tego pionka... mat daję wieży... Królowa niedługo zginie...”, co się bardzo podobało Gawronowi.

U tego chasena, na swoją zgubę, pan Gawron poznał panią Idę.

Pan Gawron był człowiekiem zamożnym, gdyż nie tylko pobierał dość poważne honoraria za kojarzenie małżeństw, lecz umiejętnie operował tymi pieniędzmi, a na siebie wydawał bardzo mało.

Pani Ida w majątku posiadała tylko swoje świecidełka i łachy i, jak mówiono, dość burzliwą przeszłość. Nic więc dziwnego, że upatrzyła sobie na męża zamożnego i niezbyt jeszcze starego pana Gawrona.

Te jej plany spełzłyby na pewno na niczym, gdyby nie posiadała w swoim arsenale tak niebezpiecznego dla Gawrona oręża — pięknego głosu.

Biedny Gawron przez kilka wieczorów słuchał owych arii z Fausta, Traviaty i Żydówki, a wkrótce potem rozeszła się w miasteczku wiadomość, że pan Gawron żeni się z panią Idą.

Wiadomość ta wydawała się zrazu nieprawdopodobna. Taki stateczny, zamożny człowiek i taka płocha zalotnica!

A jednak po kilku tygodniach pan Gawron z panią Idą wyjechali do Łodzi, skąd wrócili jako małżonkowie.

Wówczas zaczęły się w miasteczku dziać dziwne rzeczy. Dom pana Gawrona gruntownie odświeżono, z Łodzi przyszły nowe wspaniałe meble i przyjęto służącą.

Pewnego dnia przed dom pana Gawrona zajechał wóz ciężarowy, z którego ludzie wynieśli nowiuteńkie pianino.

Pan Gawron płakał i... płacił.

Wszystko to byłoby jednak do wybaczenia, gdyby pani Ida była dobrą żoną i gospodynią, jak inne kobiety z naszego miasteczka. Lecz pani Ida okazała się kobietą niegospodarną, marnotrawną i co najgorsze — płochą i zalotną.

Widywano ją w podmiejskim lesie w towarzystwie Leosia od fryzjera i — o zgrozo! — w towarzystwie chrześcijanina, telegrafisty, pana Boczkowskiego.

Pani Ida tak święcie wierzyła w to, że jest przystojną i elegancką kobietą, że wiara ta udzieliła się widocznie niewybrednym zresztą małomiasteczkowym donżuanom20.

W naszym miasteczku nie brakło plotkarzy i plotkarek, ale mimo to nikt nie odważył się poinformować pana Gawrona, jak to w czasie jego ciągłych podróży zachowywała się pani Gawronowa.

Ta bezkarność tak ją rozzuchwaliła, że zaczęła podczas nieobecności męża przyjmować wielbicieli w swoim własnym domu.

Lecz oto pewnego dnia wypędzona przez panią Idę „za pyskowanie” służąca wykrzyczała nieszczęsnemu Gawronowi całą prawdę. Przedstawiła przy tym jako dowód jakiś znaleziony czy też ukradziony list wielbiciela.

Pan Gawron dostał ataku żółciowych kamieni, a gdy wyzdrowiał, nie wychodził wcale z domu, bo wstyd mu było pokazać się ludziom na oczy.

W końcu jednak nie wytrzymał, przyszedł do mego dziadka i zaczął się gorzko użalać.

— Rujnuje mnie, dobrego słowa nie daje, nigdy nie zaśpiewa, kiedy ja o to poproszę, a ja milczę, cierpię i wszystko znoszę... Ale ten wstyd... to zgorszenie i grzech, o którym się teraz dowiaduję, tego już ścierpieć nie mogę i nawet mi nie wolno!

I pan Gawron zapłakał.

— No, cóż — wyrzekł po namyśle mój dziadek — gdyby tutaj szło tylko o marnotrawienie pieniędzy i o jej przykry charakter, powiedziałbym: „Cierp pan, może Pan Bóg da, że się poprawi”. Ale tamte rzeczy... to jest już świństwo, którego żaden porządny człowiek tolerować nie powinien.

— Więc co ja mam zrobić?! Co ja mam z nią począć?!

— No cóż, panie Gawron, u nas, Żydów, o rozwód wystarać się nie jest, dzięki Bogu, bardzo trudno...

Pan Gawron pobladł.

— Rozwieść się?! Ja się mam z nią rozwieść?! — zajęczał.

— No, a co innego panu pozostaje? — zapytał dziadek.

Pan Gawron podniósł się w milczeniu i wyciągnął rękę na pożegnanie.

— Więc cóż? — zapytał dziadek.

— Ano... nic... — odpowiedział pan Gawron.

Ale kiedy podszedł już do drzwi, zatrzymał się i dodał cicho:

— Rozwieść się, powiadasz pan... Dlaczego lepiej pan nie powie od razu do mnie: „Gawronie, wykop sobie swoimi własnymi rękami grób”?

I wyszedł.

Tak to na panu Gawronie, swoim zaciętym wrogu, zemściła się — MIŁOŚĆ.