Lili - Władysław Stanisław Reymont (interaktywna biblioteka txt) 📖

class="foreign-word">Dzienniczek — Dzienniczek Justysi, komedia Józefa Kościelskiego (1845–1911). [przypis edytorski]

52. wiorsta — daw. ros. jednostka długości, nieco ponad kilometr. [przypis edytorski]

53. patarafka — dekoracyjna podkładka pod lampę. [przypis edytorski]

54. „Tygodnik Ilustrowany” — popularne pismo ilustrowane o kierunku zachowawczym, wychodzące w Warszawie w latach 1859–1939. [przypis edytorski]

55. styl cesarstwa (fr. empire) — styl w sztuce i architekturze, odmiana późnego klasycyzmu, związana z okresem panowania cesarza Napoleona I (1804–1815), nawiązujący do sztuki staroż., cechujący się symetrią i dekoracyjnością. [przypis edytorski]

56. serwantka (z fr.) — niewielka, oszklona szafka, służąca do przechowywania szkła, porcelany, drobnych ozdób. [przypis edytorski]

57. Tajemnice grobowca — powieść sensacyjna autorstwa Xaviera de Montépin (1823–1901). [przypis edytorski]

58. sień — przelotowe pomieszczenie komunikacyjne pomiędzy głównym wejściem a dalszymi pomieszczeniami wewnątrz budynku. [przypis edytorski]

59. gazon — ozdobny trawnik obsadzony kwiatami i krzewami. [przypis edytorski]

60. trupa — zespół aktorów bądź cyrkowców. [przypis edytorski]

61. dramidło (pogard.) — kiepski dramat. [przypis edytorski]

62. tyrada — długa wypowiedź, zwł. podniosła lub gwałtowna. [przypis edytorski]

63. barłóg — nędzne, niechlujne legowisko. [przypis edytorski]

64. wiktuały (daw.) — produkty spożywcze. [przypis edytorski]

65. gorzeć — płonąć, palić się; tu: czerwienieć. [przypis edytorski]

66. Życie paryskie — popularna operetka fr. kompozytora Jacquesa Offenbacha (1819–1880). [przypis edytorski]

67. mirtowy wieniec — tradycyjny element stroju panny młodej, wykonany z gałązek mirtu, pachnącego, wiecznie zielonego krzewu pochodzenia śródziemnomorskiego. [przypis edytorski]

68. Tułacz — Żyd wieczny tułacz, 10-tomowa powieść Eugène Sue (właśc. Marie-Joseph Seue) (1804–1857), wyd. 1844–1845. [przypis edytorski]

69. Mazepa — dramat hist. Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]

70. Precjoza — tytułowa bohaterka dramatu lirycznego niem. aktora i pisarza Piusa Alexandra Wolffa (1782–1828), z dodatkiem muzyki Carla Marii von Webera (1786–1826). [przypis edytorski]

71. guwernantka — prywatna, domowa nauczycielka i wychowawczyni. [przypis edytorski]

72. domyślnik — zwrot aluzyjny, coś, czego trzeba się domyślać, niedopowiedzenie. [przypis edytorski]

73. dalibóg (daw.) — wykrzyknienie podkreślające prawdziwość wypowiedzi. [przypis edytorski]

74. woltyżerka — popisowa akrobatyczna jazda na koniu a. kobieta uprawiająca taką jazdę. [przypis edytorski]

75. bałamucić (daw.) — uwodzić. [przypis edytorski]

76. tualeta — dziś popr.: toaleta. [przypis edytorski]

77. osędzielizna a. sędzielizna (daw.) — szadź lub szron na gałęziach; por. sędziwy (daw.): siwy. [przypis edytorski]

78. szkarpa — dziś popr.: skarpa, przypora muru w kształcie wystającego na zewnątrz filaru. [przypis edytorski]

79. biba (z łac.) — pijatyka. [przypis edytorski]

80. sznytek (gw., z niem.) — porcja napitku, szklaneczka. [przypis edytorski]

81. motia (daw. z fr.) — spółka, współuczestnictwo. [przypis edytorski]

82. Wina, wina, wina dzban, to mi radca, to mi pan! — fragm. partii wokalnej z VII sceny operetki Nocleg w Apeninach Aleksandra Fredry i Stanisława Moniuszki. [przypis edytorski]

83. sznapa — sznaps (pot.): wódka. [przypis edytorski]

84. parę szkieł piwa (pot.) — parę kufli piwa. [przypis edytorski]

85. manszesterowy (daw.) — przym. od: manszester: rodzaj tkaniny bawełnianej (od ang. miasta Manchester). [przypis edytorski]

86. refektarz — jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]

87. paradny — stosowany podczas uroczystości. [przypis edytorski]

88. byłem nieco „wstawiwszy” (pot.) — wstawiony, podpity. [przypis edytorski]

89. Laudate, pueri, Dominum! Laudate! (łac.) — Chwalcie, dzieci, Pana! Chwalcie! (Ps 113 (112)). [przypis edytorski]

90. szkaplerz — wierzchnia część habitu mnisiego (płat materiału zakrywający piersi, ramiona i plecy, z otworem na głowę pośrodku) oraz jedno z uznanych przez kościół katolicki dewocjonaliów; wyposażony najczęściej w wizerunek Matki Boskiej bywa noszony również przez świeckich i księży; jego nałożenie odbywa się uroczyście, a noszenie wiąże się z pewnymi pobożnymi obowiązkami. [przypis edytorski]

91. kwarta — dawna miara objętości, zwykle ok. 1 litra. [przypis edytorski]

92. kuraż (z fr. courage) — odwaga, śmiałość; dla kurażu: dla dodania sobie śmiałości. [przypis edytorski]

93. delirium tremens (łac.: majaczenie drżenne) — ostre zaburzenie świadomości występujące u nałogowych alkoholików, objawiające się halucynacjami, lękami, niepokojem ruchowym, drżeniem mięśni. [przypis edytorski]

94. Gdzież twoja Ofelijka, Hamleciku? — żart. nawiązanie do postaci z dramatu Williama Shakespeare’a Hamlet: wrażliwa, delikatna Ofelia była nieszczęśliwie zakochana w księciu Hamlecie, targanym rozterkami wewnętrznymi idealiście. [przypis edytorski]

95. fajgiel (gw.) — rubel. [przypis edytorski]

96. familijny (z łac. familia: rodzina) — rodzinny. [przypis edytorski]

97. żardynierka (z fr.) — ozdobna stojąca półka pokojowa na rośliny doniczkowe. [przypis edytorski]

98. Dziewczę z buzią jak malina — pieśń z towarzyszeniem fortepianu, kompozycja Jana Karola Galla (1856–1912) do słów Mariana Gawalewicza (1852–1910), będących tłumaczeniem wiersza Heinricha Heinego. [przypis edytorski]

99. rozłożyła (...) album i pokazywała różne chwały rodzinne — tzn. pokazywała zdjęcia chlub rodziny. [przypis edytorski]

100. towarzyszów — dziś popr. forma D. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

101. żądać satysfakcji — żądać zadośćuczynienia, tu: żądać przyjęcia wyzwania na pojedynek; dać satysfakcję: stanąć do żądanego pojedynku. [przypis edytorski]

102. gilza — tu: papierosowa rurka z bibułki. [przypis edytorski]

103. strucel (z niem. Strutzel) — dziś popr.: strucla, podłużna słodka bułka drożdżowa, nadziewana powidłami a. masą makową. [przypis edytorski]

104. filantrop (z gr. philánthrōpos: kochający ludzkość) — dobrodziej, wspomagający ubogich. [przypis edytorski]

105. dziadowizna (reg.) — gromada dziadów, żebraków. [przypis edytorski]

106. hołysz (z ukr.) — golec, biedak. [przypis edytorski]

107. oparzelisko — niezamarzające zimą torfowisko, nad którym unoszą się opary (stąd nazwa). [przypis edytorski]

108. Smardzew — wieś w woj. łódzkim, ok. 5 km od Sieradza. [przypis edytorski]

109. włóka — daw. jednostka miary powierzchni, równa 30 morgom, tj. wynosząca ok. 18 ha. [przypis edytorski]

110. brzezinka (pot.) — brzózka. [przypis edytorski]

111. kordialnie (z łac. cor, D. cordis: serce, cordialis: serdeczny) — serdecznie, przyjaźnie. [przypis edytorski]

112. autor, członek Akademii Francuskiej — Akademia Francuska: instytucja mająca za zadanie chronić i propagować język francuski, przyznająca nagrody literackie i stypendia; Istnieje od od 1635 r., liczy stale 40 dożywotnich członków, którymi zostają wybitni poeci, prozaicy, ludzie teatru, filozofowie, krytycy sztuki, naukowcy. Hermann Sudermann nie był członkiem Akademii. [przypis edytorski]

113. benefisant — aktor, na rzecz którego urządza się benefis. [przypis edytorski]

114. pytlować (pot.) — paplać, mówić dużo i szybko. [przypis edytorski]

115. szturmak (daw., pogard.) — niezdarna, tępa dziewczyna; popychadło, garkotłuk. [przypis edytorski]

116. basować (daw.) — potakiwać, schlebiać. [przypis edytorski]

117. dyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

118. wpodle (daw.) — pod, obok, niedaleko, wzdłuż czegoś. [przypis edytorski]

119. bajor (daw.) — bajoro. [przypis edytorski]

120. rudawka — rdzawo zabarwiona woda na powierzchni łąkowych bagnisk. [przypis edytorski]

121. gościniec — trakt, droga. [przypis edytorski]

122. oficyna — budynek przy dworze, przeznaczony dla służby lub na pomieszczenia gospodarcze. [przypis edytorski]

123. denar (daw.) — żelazny trójnóg używany jako podstawka pod kocioł a. garnek. [przypis edytorski]

124. szaflik — drewniana misa a. wiadro. [przypis edytorski]

125. pedają (gw.) — powiadają. [przypis edytorski]

126. widny (tu daw.) — dziś w tym znaczeniu: widoczny. [przypis edytorski]

127. szwajcar (daw.) — odźwierny, człowiek pełniący służbę przy wejściu do budynku. [przypis edytorski]

128. malarzów — dziś popr. forma D. lm: malarzy. [przypis edytorski]

129. sztych — rycina odbita z obrazu wyrytego na metalowej płycie. [przypis edytorski]

130. chomąto — część uprzęży konia pociągowego, rodzaj wyściełanej drewnianej ramy zakładanej na szyję zwierzęcia. [przypis edytorski]

131. szory — rodzaj końskiej uprzęży; szeroki skórzany pas zakładany na pierś konia wraz z pomocniczymi rzemieniami. [przypis edytorski]

132. stangret — służący powożący końmi w bryczce, karecie. [przypis edytorski]

133. obrębek — małe, wąskie obszycie brzegów materiału. [przypis edytorski]

134. kajby ta (gw.) — gdzieżby tam. [przypis edytorski]

135. sielny (gw.) — silny, potężny, wielki. [przypis edytorski]

136. kiej (gw.) — jak. [przypis edytorski]

137. obrok — pasza dla koni. [przypis edytorski]

138. uliberiowany — odziany w liberię; liberia: oficjalny uniform noszony przez służbę na dworach wielkich panów. [przypis edytorski]

139. stiuk — materiał zdobniczy z masy gipsowo-wapiennej zmieszanej z drobnym piaskiem lub ze sproszkowanym marmurem, używany do tworzenia dekoracji architektonicznych (sztukaterii). [przypis edytorski]

140. Zbójcy — dramat Fredricha Schillera (1759–1805), napisany w 1781 r. [przypis edytorski]

141. I przychodzili, i kładli moje grzechy na szalę... — zniekształcony cytat z I sceny V aktu Zbójców. [przypis edytorski]

142. dryg (gw.) — takt, rytm; tu: fragm. melodii. [przypis edytorski]

143. stalle — ozdobne ławy kościelne z wysokimi oparciami, ustawiane wzdłuż ścian blisko głównego ołtarza, przeznaczone dla dostojników, zwł. duchownych, a. dla zakonników. [przypis edytorski]

144. prezbiterium — część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz. [przypis edytorski]

145. jechać pocztą — jechać pojazdem konnym przewożącym pocztę oraz pasażerów. [przypis edytorski]

146. jużci (daw. gw.) — oczywiście, pewnie. [przypis edytorski]

147. nie pozostawiaj samą — dziś popr. z D.: nie pozostawiaj samej. [przypis edytorski]

148. zobaczyć kogoś malującym coś — dziś popr.: zobaczyć kogoś malującego coś [przypis edytorski]

149. klępa — samica łosia; (przen. obelż.): kobieta ociężała, niezdarna. [przypis edytorski]

150. karbol — wodny roztwór fenolu; żrący, trujący, o silnym, nieprzyjemnym zapachu; środek odkażający, daw. szeroko używany w lecznictwie do dezynfekcji pomieszczeń i przedmiotów. [przypis edytorski]

151. jodoform — żółta, krystaliczna substancja chem. o intensywnym, przenikliwym zapachu, jeden z pierwszych środków antyseptycznych. [przypis edytorski]

152. paroksyzm — gwałtowne zaostrzenie się objawów choroby. [przypis edytorski]

153. empire (fr.) — styl cesarstwa; styl w sztuce, meblarstwie, modzie itp., rozwinięty we Francji za panowania cesarza Napoleona I. [przypis edytorski]

154. szynk — podrzędny lokal sprzedający alkohol. [przypis edytorski]

155. karetka pocztowa a. kareta pocztowa (daw.) — kryty pojazd konny, który oprócz korespondencji i paczek przewoził pasażerów. [przypis edytorski]

156. afiszer — osoba rozlepiająca afisze. [przypis edytorski]

157. antałek — beczułka, baryłeczka. [przypis edytorski]

158. adamaszek — ozdobna tkanina, najczęściej jedwabna, z jednej strony mająca błyszczący wzór na matowym tle, z drugiej zaś matowy na błyszczącym; zwana tak od Damaszku, gdzie ją początkowo wyrabiano. [przypis edytorski]

159. portiera — zasłona u drzwi lub okna z grubego, ciężkiego materiału. [przypis edytorski]

160. bóżnica a. bożnica a. synagoga — żydowski dom modlitw, odprawiania nabożeństw, studiowania Tory i Talmudu; często również siedziba gminy żydowskiej. [przypis edytorski]

161. trociczka — pręcik lub stożek wykonany z wonnej masy, używany jako kadzidło. [przypis edytorski]

162. tarcice — nieheblowane deski powstałe w tartaku przez podłużne rozpiłowanie (przetarcie) okrągłego drewna. [przypis edytorski]

163. sprawić „gips” (daw. pot.) — sprawić nieprzyjemną niespodziankę; por. „ładny gips!”. [przypis edytorski]

164. Bibiński — jednoaktowa komedia Mariana Gawalewicza (1852–1910). [przypis edytorski]

165. Folwark Primerose — jednoaktowy wodewil Eugène Cormona (1810–1903) i Féliksa Dutertre de Véteuil (1810?–1877). [przypis edytorski]

166. Dżems i Maria (w „Folwarku Primerose”) — imiona z tłum. pol. z XIX w.; w oryginale sztuki są to: James, dzierżawca folwarku, oraz Mary,