Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖
O obfitej korespondencji Zygmunta Krasińskiego przyjęło się pisać jak o brulionach nienapisanej nigdy powieści. Prowadząc przez wiele lat wymianę myśli z różnymi adresatami swoich listów, Krasiński kształcił styl, wypracowywał swoje poglądy, urabiał swoich słuchaczy politycznie i estetycznie, ale też próbował wykreować siebie – dla każdego z odbiorców nieco inaczej. Można te odrębne kreacje traktować jak różne maski lub — jak odmiennych nieco narratorów.
Zbiór kilkuset listów Krasińskiego w opracowaniu profesora Tadeusza Piniego ułożony został według klucza chronologicznego, przez co mieszają się różne narracje i style, a całość tworzy opowieść o życiu człowieka epoki romantyzmu. Znajdziemy tu opinie, relacje z pierwszej ręki i plotki o Mickiewiczu, Słowackim, Norwidzie czy Towiańskim i jego wyznawcach, a także bezpośrednie, subiektywne (i ciekawsze przez to) wzmianki o wydarzeniach, którymi żyła wówczas Europa, takich jak powstanie listopadowe, rzeź galicyjska, Wiosna Ludów i wojna krymska.
- Autor: Zygmunt Krasiński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Zygmunt Krasiński
Wczoraj czytaliśmy Towiańskiego Biesiadę. Tak się zowie pisemko, powierzone Skrzyneckiemu, a przez Skrzyneckiego wydane partii ultramontańskiej. Jest to dość niezgrabnie, a nadzwyczaj niepoprawnie pisany zwój z trzech arkuszy, którego treść mniej więcej taka: „Wszechświat cały, czy fizyczny, czy moralny, jest zbiorem żywych duchów, stojących na rozmaitym stopniu ukształcenia, z których niższe są duchami ciemności, wyższe światła. Miłość Boga do wszystkich tworów taka, że stara się nieustannie, ale według praw nadanych, według konstytucji, im nadanej, by się wyrobiły i dobrowolnie zgodziły z Jego wolą, dobrowolnie Jego ukochały! Wszystko dąży ku takowemu ukochaniu Boga, ku powszechnej harmonii. Człowiek jest ostatnim punktem, ostatnią pochwą, przez którą objawia się świat niewidzialnych, a żywych i czynnych duchów. Chrystus, posłannik Boga, ojciec tego planety i wielu innych globów, pierwszy rozpędził ciemne duchy, niższe, zalegające planetę tego, bo do czasu Chrystusa jedynie tylko tych niższych duchów wola i potęga pracowała na planecie wraz z wolą i potęgą człowieka. Chrystus z sobą tu pierwszy przywiódł orszak duchów światła i, według prawa harmonii zapoznawszy z nimi duszę ludzką, ich do niej przywiązał. Lecz po zniknięciu Chrystusa z widomego świata ciemne, niższe duchy wróciły i pomieszały jego dzieło. Wszyscy święci, wielkie wszystkie dusze, co tu żyły, choć już doszły do stopnia cherubinów, choć już chciałyby glob nasz opuścić, by popłynąć do Boga, bo już z globem naszym nie mają nic wspólnego, jednak o tyle tylko mogą wyżej się wznieść, o ile ludzi przywiodą do postępu i miłości bożej, którą Chrystus przyniósł, — i aż do dnia tego muszą, przyczepione do globu, żyć na najwyższych kończynach jego atmosfery. — Pragną więc ogromnie, by dopełniły się czasy, a skoro wola ludzka nakłoni się dobrowolnie do Boga, one zaraz przyjdą jej na pomoc według prawa harmonii, które tylko wyższym z wyższymi pozwala się łączyć, by rozpędzić niższe, ciemne, nie wyrobione dotąd, które dzieło Chrystusa zagmatwały. Czekają więc i tęsknią, choć są już w chwale wielkiej. Sam Bóg czeka i tęskni, choć jest Bogiem wszystkich światów, bo sam Bóg nie może według praw własnych obejść się bez miłości człowieka, bez wyrobienia się w doskonałości jakiejkolwiek cząstki wszechświata. (To piękne jest). Otóż w konstytucji boskiej przewidziane, że będzie siedmiu posłanników, siedem gałęzi chrystusowych, które coraz wyżej ziemię podnosić będą, aż za siódmym złe wszelkie zniknie i ziemia stanie się niebem. Teraz nadszedł jubileusz łaski wtóry. Chrystus, który nigdy globu nie opuszcza, bo jest ojcem jego na wieki, gotuje się posłać zastęp białych duchów na pomoc ludziom. Duch Napoleona idzie na czele i ma wszystkiego dopełnić. Ogień, przez Chrystusa zapalony przed 2000 lat, teraz stanie się gwiazdą (przestrzeń — bryłą, myśl — czynem), która jednak nie na całej ziemi, tylko na punktach jej pewnych zajaśnieje, bo nie czas jeszcze, by cała ziemia była niebem — ale odtąd ludzie, te punkta widząc i znając, łatwiej będą mogli z niemi się łączyć, a tym samem je rozprzestrzeniać. — Te punkta zaś wybrane, to Polska i Francja!”.
Oto masz nieco jaśniej wyłożoną gmatwaninę tę. Znać, że Towiański widzi obrazowo, poetycznie, bo to samo, co tu się zawiera, można znaleźć we wszystkich nowych pisarzach, lecz pod czystą formą rozumowania. Jednak wcale nie chcę twierdzić, by forma nawet Towiańskiego mylną zupełnie była. Bóg jest Bogiem żywych, nie umarłych, zatem i te wszystkie prawa boże, czy natury, czy ducha, które zowiemy martwemi, lub duchem objektywnym, jak np. prawo ciężkości, ruchów ciała etc., etc., lub naród ojczyzna, dobre, złe, piękne, w sferach ducha, muszą także być żywe, tj. reprezentowane w wszechświecie przez nieskończoną ilość istot, nam dotąd nieznanych, duchów! A magnetyzm nam świat ten odkryje. Żona Towiańskiego jest somnabulką316. Ona wszystko widzi, nie on.
Generał Skrzynecki tak go opisuje w jednym z swoich listów: „Towiański nie ma żadnej nauki, ale ma bystrość ogromną i geniusz w rozpoznawaniu zaraz charakterów ludzkich. Sam dla siebie i familii oszczędny i skromny nadzwyczaj, lecz, gdzie idzie o dopełnienie celu sprawy swojej, uważa pieniądze za nic i szafuje nimi, jak podłem narzędziem, przy tym, gdziekolwiek idzie mu o dopięcie tegoż celu, rozwolnione ma sumienie — gotów wszelkiego środka użyć; zresztą człowiek uczciwy, ludzki nawet!”. Uważaj przyznanie nieprzyjaciela; mówi, że dobroduszny, a wypadało z tego, co wyżej, że chytry! To mi dowodzi, że szczególnego coś jest w tym człowieku, coś podobnego do charakteru Joanny d’Arc, która także, gdzie szło o sprawę, wszystkiemi ruszała sprężyny, a zresztą we wszystkiem innem pełna była prostoty i szczeroty.
Przepisuję Ci Napoleona, ale to powoli idzie, bo głowa i oczy nie służą. Chciałem Ci o Towiańskim napisać; straszniem się zmęczył.
Niech Twój palec Cię nie boli, proszę Cię. Ząbka Twego strasznie mi żal. Jabłka Twoje i cukry jadam, kamizelki i szpilki noszę, książki czytam. Leroux to Strauss317 drugi, suchy filozof, raczej krytyk! Svedenborg przybył. Pojutrze pakę Ci poszlę. Nanetta sama pakowała, wszystko, co warto, tam Ci zmieszczę, — reszta, to jest nuty i książki, tu zostaną, a gdy będę wyjeżdżał, złożę je gdzie. — Jakieś przeczucie w sercu mi gwarzy, że niedługo Cię obaczę, Diały moja. Bóg by dał! Do obaczenia, do obaczenia, — ale wprzódy jeszcze dzielnie się tu namęczy Twój — Twój
Twój na wieki Zyg.
Napisz mi, czyś zrozumiała wykład mój doktryny Towiańskiego?
1843, 16-go stycznia, Roma
Moja Najdroższa!
Wczoraj widziałem się sam na sam z panną, kiedy Fregata o trzy pokoje dalej grała w wista w biały dzień z Borealem. Powiedziałem jej, o ile mogłem tylko, jak dalece nieszczęśliwą ze mną będzie. Z tegom zaczął, że, przeczytawszy w bileciku do brata jej przystanie, chciałem się z nią widzieć, by ją reflektować i zapytać, czyby nie mogła być szczęśliwszą z kim innym na świecie. Na to odpowiedziała, że nic nie żąda już teraz, że dawniej jej ideałem było kochać ogromnie i być kochaną nawzajem tak, lecz że teraz wie, że z nikim szczęśliwszą nie będzie. Na to wyliczyłem jej szereg moich wad. „Wszyscy, którzy żyli ze mną, w końcu zawsze przeklęli moje szatańskie niepokoje ducha, żądze nieskończone, nieopisane smętki; jestem z tych, których nic nie zadowolni nigdy, którzy zawsze wyżej i dalej chcą, a gardzą wszelką rzeczywistością, potocznością, spokojem, zaciszem domowem — jestem z tych, których żadne względy wstrzymać nie potrafią, gdy wybije godzina oderwania się od nich, choćby przyszło ściągnąć zgubę i na mnie, i na innych. Droga, którą idę, może powieść, i łatwo, do zguby — lecz, nim powiedzie, ja nieznośny na niej, bo, ilekroć co mi się nie udaje na tej drodze, wpadam w przepaść smutku, rozpaczy, zgryźliwości, a wtedy nic i nikt mi nie pomaga. — Od kiedym się urodził, pokoju ducha chwili jednej nie miałem. Pomyśl Pani, czy nie ma kogo, coby Ci mógł więcej szczęścia dać ode mnie?” Na to ona bardzo słodko i pokornie: „Et rien, rien ne pourra jamais vous consoler?” — „Rien318”, odparłem jej. Westchnęła i wpadła w zamyślenie, potem: „Comment, vous n’avez jamais été heureux dans votre vie?” — „Qui j’ai eu d’immenses phases de bonheur, mais cela ne reviendra jamais319”. Znów zamilkła. Jam dalej jeszcze tłumaczył jej, o ilem nieznośny i straszny, dodając, że żadne pociechy, jedynie tylko samotność i oddalenie się od przytomnych mnie zbawia, kiedy w spleen taki wpadnę. Powtarzałem jej na pamięć wszystko, cokolwiek Tyś w chwilach goryczy wyrzekła o mnie. „Że Pani musisz z tego salonu wyjść, to pewna, bo więdniesz i tracisz na nic pozycję socjalną, którą Bóg Ci dał, i którą możesz pomóc Topolinie. Na to, by jej użyć dla Topól, trza, byś znalazła takiego, który by umiał jej w tym celu używać. Więc to pewnem, że iść za mąż musisz. Lecz teraz rozważ, za kogo, wielu jest innych w Polsce — rozważ sama — może kto inny wszystko potrafi pogodzić razem i to użycie, o którem mówię, i szczęście Twoje”. Tak się bronił do tchu ostatniego Zygmunt. A ona znów: „Nie, nikt inny”. I podała mi rękę. Jam musiał ją, tę rękę, do ust podnieść. Kiedy się zobaczymy, opowiem Ci szczegół, który mnie mocno uderzył, a którego tu pisać nie chcę. Potem rzekła: „Et m’aimerez vous un peu, après la Topola320?” Jam stał oparty o fortepian ze zmarszczonemi brwiami, z oczyma na dół. Serce pękało, nic nie odpowiedziałem, jęknąłem tylko głuchym jękiem.
Rzym, dnia 12 kwietnia, 1843 r.
Julu mój! Przez dni czterdzieści nie było mnie w Romie, dopiero wczoraj list Twój odebrałem z 23 marca; zarazem powiedział panu Walerianowi, by na poczcie poszukał. Poszedł, był i wczoraj, i dziś, męczył urzędniki papieskie, ale nic dla niego nie znaleziono; smutny więc wrócił do mnie, skarżąc się na losy, że list ten Twój przepadł, skarżył się mnie także na podejrzenie Twoje, jakoby tego listu „wielka prostota” obrazić go była mogła: „Alboż, mówił mi, ja z tych, którzy nie wiedzą, że prostota jest pięknością aniołów?” Prosi więc Ciebie, byś mu powtórzył w drugim liście to, co się w tym zgubionym zawierało.
Ja znowu, z drugiej strony, nie jasno pojąłem, czym mogłem sobie zarobić na epitet starej dewotki. Zwykle te panie szanowne, najwierniejsze wyobrazicielki światów konających, światów litery umarłej, to mają do siebie, że wszystko niezmiernie ciasno, jednostronnie, karłowato pojmują: wraz z wyżywitami321, mistrzami swymi, miasto ducha żywego czcić, czczą tylko kształt tego ducha przeszły; miasto rozszerzać się w uniwersalną społeczność, kupią się w sektę i doktrynkę; miasto miłości, wszystko obejmującej i pojmującej, wrą fanatyzmem, jedne tylko stronę rzeczy ogarniającym i z tej to przyczyny tak okrutnym i nienawistnym. Cóż w moich zdaniach wspólnego z nimi? Ale mniejsza o to, bo to osobistość, a tu nie o osóbkę tę lub ową chodzi, ale o ideę świętą i wyższą od wszelkiej jakiejkolwiek osobistości.
Drogi Julu mój, od dawna mi drogi! Czemu sobie wymarzasz o ludziach, jak np. o Stanisławie Małachowskim, rzeczy, których nie ma? Dlaczegóż by on miał chodzić z puzderkiem filigranowem od zarazy? Dlaczegóż by w Romie miał się duch skupiać przeciwko duchowi? Któż by mógł być dość nędznie głupim, żeby marzył stać się protektorem lub sprzymierzeńcem idei, prawdy wiecznej! Każdy z nas jest sługą jej, a kto najwierniejszym i najprawdziwszym, ten dopiero drugim ludziom stać się może wodzem lub obrońcą. Czemuż podejrzywać? Czemuż domyślać się złych uczuć w kim? Czy to miłości jest cechą, czy to znakiem błękitnego spokoju ducha? Czy nie nadszedł już czas, by zaprzestały prawdy walką świat zdobywać, a zaczęły go ogarniać prostem siebie samych objawieniem, wyrzeczeniem, ukazaniem świetlanem, które przez moc swoją bożą i rozumną i serdeczną zarazem wszystko pogodzić musi i stanąć wyżej, niż wszystkie podrzędne sprzeczności, dotąd stanowiące rozterkę wieczną świata? Czyż brak nam na prawdach takich i na miłości takiej, byśmy się starym trybem udawać musieli do ukrytych dróg, do wstrętów, do niewytłumaczeń się lub utajeń, do ukazywania tylko połówek lub trzech ćwierci, słowem, do całej dyplomatycznej metody, jakiej używały wieki przeszłe, gdy pełno złych, nieprzygotowanych i nieodkupionych duchów jeszcze istniało na planecie tym?
Oto zadane pytania. W liście walerianowym zamknięte pytania zostały przez przepadnięcie odpowiedzi nierozstrzygnione. Twój zaś list wczorajszy te nowe obudził, widzę w nim albowiem jakoby kwas melancholijny przeciwko mnie: już nie czujesz sercem serca mego. Czemuż to? Przecież przez te wszystkie lata je czułeś, i w nim nic odmienionego, ono zawsze Twoim, tak, jak w Willi Róż bywało. Chrystus mawiał: „Przyszedłem świat rozerwać, syna od ojca oddzielić, brata od brata”, a znów w innem miejscu: „Przyniosłem pokój ziemi”. Niby sprzeczności, ale wrzekomo tylko, bo Chrystus zarazem był duchem, co ma wiecznie trwać na planecie, i osobistością, objawioną w danej chwili. Jako ta osobistość, będąca i żyjąca ludzkiem życiem przed 1843 laty, w istocie on przyszedł był rozerwać świat, brata od brata oddzielić; ale wiedział Pan, że w następnej epoce słowa jego nie już rozerwanie, ale pogodzenie wszystkich przez ono słowo nastąpi, i dlatego to mówił o nas, mówiąc: „Pokój przynoszę”. I wierzę, że dziś nadeszła pora owa: lecz, jeśli nadeszła, to jej pierwszą cechą u mnie być powinna wszechmiłość, która nic nie rozrywa, nic nie rozdziera i brata już od brata nie potrzebuje oddzielać. Ile razy patrzę w taką przyszłość, klęczę przed taką ideą, jestem! Ilekroć znów ogarnie mnie fałsz świata, wirujący koło mnie, gorzej mi, niż gdybym nie był, bo jestem, a nieszczęśliwie! I ten fałsz świata nie taki dobroduszny, żeby sobie osobnym, oddzielnym stanął taborem, miał obóz swój własny i tylko swoich napiętnowanych służalców: daleko on rozumniejszy, bo wszędzie się wkrada i krąży, czując, że krótki czas już jemu; znajdziesz go i tu, i tam, znajdziesz go śród pojmujących przyszłość, jak śród tych, co li tylko przeszłości się trzymają, a wszędzie znakiem, po którym go poznasz, to bezlitość, to brak miłości, to hiszpańsko-filipowe potępianie drugich. Ostatnia to pokusa szatana, bo wie szatan, że tylko siłą aspiracji, siłą miłości, wszech-westchnieniem ducha można zlać się z wolą i duchem bożym. Zatem pracuje na to, by ci nawet, co
Uwagi (0)