Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖
O obfitej korespondencji Zygmunta Krasińskiego przyjęło się pisać jak o brulionach nienapisanej nigdy powieści. Prowadząc przez wiele lat wymianę myśli z różnymi adresatami swoich listów, Krasiński kształcił styl, wypracowywał swoje poglądy, urabiał swoich słuchaczy politycznie i estetycznie, ale też próbował wykreować siebie – dla każdego z odbiorców nieco inaczej. Można te odrębne kreacje traktować jak różne maski lub — jak odmiennych nieco narratorów.
Zbiór kilkuset listów Krasińskiego w opracowaniu profesora Tadeusza Piniego ułożony został według klucza chronologicznego, przez co mieszają się różne narracje i style, a całość tworzy opowieść o życiu człowieka epoki romantyzmu. Znajdziemy tu opinie, relacje z pierwszej ręki i plotki o Mickiewiczu, Słowackim, Norwidzie czy Towiańskim i jego wyznawcach, a także bezpośrednie, subiektywne (i ciekawsze przez to) wzmianki o wydarzeniach, którymi żyła wówczas Europa, takich jak powstanie listopadowe, rzeź galicyjska, Wiosna Ludów i wojna krymska.
- Autor: Zygmunt Krasiński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Zygmunt Krasiński
Otóż dlatego ja wierzę głęboko, ale nie w Hegla. Bóg jest Jehową, Bóg jest Chrystusem, Bóg jest panteizmem, ale prócz tego, Bóg jest jeszcze czem jest — sobą samym! Człowiek jest patrycjuszem, człowiek jest plebejanym, człowiek jest ludzkością, ale prócz tego jest czem jest — sobą samym! I dusza jego nieśmiertelną, osobistą, i zarazem duch jest jego powszechny! Pogodzenie sprzeczności w Bogu i w człowieku, jest to ten cud właśnie, który stanowi zarazem i życie i zagadkę życia... Wiara, to silne przeczucie, że te sprzeczności są jednością nierozerwaną, żyjącą razem i harmonijnie. Ziemia, to stan niepewności, to pokusa, starająca się zawsze postawić nam przed oczy tę jedność jako nonsens, i każdą cząstkę jej osobną za całość przed nami udać.
Śnią się nam w czasie części nas samych; każdą witamy słowem miłości: „Ty jedyna!” Otóż, gdyby zamiast ducha, który się duchowi śni, śniło mu się jego własne, rozerwane ciało, gdyby najprzód ujrzał nogę jedną, stąpającą w przestrzeni i rzekł: „Ty jedyna, ty się zowiesz człowiek”, potem rękę jedną błądzącą, i zawołał: „Daruj ręko, żem nogę tak nazwał, noga była marą i kłamstwem! Ty jesteś kształtem człowieka jedynym!” A wreszcie, gdyby wnętrzności się roztoczyły w powietrzu i czołgały się ku niemu: „O, wy wnętrzności, wy tylko jedne” itd., itd. Risum ne teneatis amici...201 Lecz, gdyby po przejściu wszystkich cząstek, cząsteczek, cząsteczeczek ciała i po następnych ich apoteozach, po ubóstwieniu raz jednej żyłki, to znów nerwu, to znów kości lub ścięgna jednego nareszcie pojął, że te wszystkie części razem składają człowiecze ciało ale nie pod formą osobistości rzeczywistej, opisanej, żyjącej w czasie i przestrzeni, ale tylko jako idea — znów by tę ideę ubóstwił, znów by się ciężko pomylił, ażby nareszcie się przebudził i ujrzał siebie samego, i pojął, że zarazem jest tem wszystkiem, co marzył, i jeszcze do tego czemsić więcej, to jest: doskonałą zgodą tego wszystkiego, pojednaniem przeciwnych członków i kierunków, zgoła istotą, życiem, formą i duchem. Wtedy pewno by sobie sny swoje przeszłe za czas próby poczytał, za wiek dzieciństwa.
Bóg jeden wie kiedy się przebudzim, a kiedy się przebudzim, będziem na Jego łonie.
Niech Cię Bóg naszych ojców, Bóg potrójny i jeden błogosławi. Twój
Zygmunt.
W dzień św. Adama — w Rzymie, 1839 r.
Mój drogi! Dziś imieniny Twoje. Dziś wigilia — niech Ci się szczęści w życiu — niech wszystko dobre i piękne spada na Ciebie. Z kimże tam opłatek dziś łamać będziesz? Pamiętam, że jedną wigilię odbyliśmy razem — temu lat dwa, jeśli się nie mylę, w Wiedniu, w Kohary Haus. Temu dwa lata dopiero — a od dnia tego wieki upłynęły dla mnie i dla Ciebie. Poślij tylko wspomnienia w przeszłość, pomyśl, jakie myśli Twoje były wtedy, porównaj je z dzisiejszemi, a pewno ogromną zobaczysz różnicę; i tak dobrze jest, bo tak być musi. Inaczej człowiek by się nie rozwijał, ale martwą byłby istotą. Szczęśliwy, kto coraz silniejszym i szlachetniejszym się czuje, kto, patrząc w przeszłość, nie ma do wyrzucenia sobie, że spadł z jej szczytów. Dziwny skądinąd i przyrodzony sercu ludzkiemu żal za przeszłością — bo jużciż ona ma coś matczynego, tkliwego, cudownego nawet, ona była początkiem i już w niej zawartem było, ale pod kształtem snu, wszystko, co później rzeczywistością stać się w nas musi. Źle myślą i rozumują ci, którzy walczą na zabój przeciwko niej. Nie zabijać jej, ale, owszem, nowem ją życiem rozwijać trzeba — przemiana na tym świecie jest tylko dalszym postępem rzeczy. Nie ma morderstwa dla rozumu świata! Lecz, by przeszłość dalej stąpać mogła, trzeba doskonale ją znać i umieć, że tak powiem — umieć, co jest, pochłonąć to w sobie. Kto nie zna przeszłości, ten przyszłości nigdy nie stworzy, o ile więc zdołasz, ucz się jej, a choćbyś ogromne błędy w niej napotkał, nie rozpaczaj. Gdyby w niej ich nie było, gdyby doskonałą była, czyżby mogła iść dalej i żyć dłużej jeszcze? To właśnie życia warunkiem, co nieraz śmierci wydaje się koniecznością. W każdej niedoskonałości masz zakład poprawy na później. W każdym fałszu prawdy zawarta nadzieja — o to chodzi tylko, czy ten sam, który zbłądził, poprawi się. Bo co do błędu jego, to pewna, że kiedyś zniknie i w coś wyższego przejdzie — ale on, ale on sam, ten, który zgrzeszył, ten, który zbłądził, czyż dożyje chwili grzechów zgładzenia? Dożyje jej, jeśli wolę wzbudzi w sobie. Ludzkość cała zbawiana przez opatrzność, lecz indywiduum tylko przez wolę — i naród tylko przez wolę. Trudna to droga, droga woli i czynu — lecz ze wszystkich najwznioślejsza, najpodobniejsza do boskiej. Brak woli był niezawodnie śmiertelnym jadem w żyłach przeszłości; wszystko w niej masz: piękne myśli, wzniosłe uczucia, ale rozsypane, oderwane, nieskupione razem — węzłem ich jest wola. Dopiero całość ducha objawia się w woli — a gdzie całość ducha wystąpi, tam dopiero jest życie. Krzep więc wolę w sobie. Nieustanny to głos mój do Ciebie. Może za często się powtarzam, ale cóż Ci innego mogę powiedzieć, kiedy to, co mówię, jest właśnie najwyższem.
Wychodzi teraz w Paryżu periodyczne dzieło Skarbiec — sprowadź je sobie! Dotkniesz się w niem drgających trzewów historii naszej. Tam zobaczysz, czem byliśmy, a czem być mogliśmy, jakie wady nasze wieczne, nieodżałowane, w części dotąd trwające — lecz, jeśli wytrwać mamy, koniecznie przeznaczone temu, byśmy je sami zagubili. Okręgiem koła byliśmy, lecz nie kołem całem, bo środka nie było w nas samych — we wnętrzach dusz naszych jakaś próżnia stała, pośpiech jakiś gnał wiecznie wszystkie siły ducha naszego na zewnątrz, a nie dozwalał skupiać się im wewnątrz. Tak dzieci skaczą i pląsają, tak dzieciom wiecznie potrzeba zabawy, nie umieją sobą być w sobie, tylko są sobą dla drugich! Lecz w tym pośpiechu jest i piękna strona, jest nieraz śmiałość bohaterstwa, jest nadzwyczajna siła pojętności. Dotąd pojętniejszego, bystrzejszego od nas ludu nie ma. Gdybyśmy takie zewnętrzne piękno byli pogodzili, pożenili z równie prawdziwem i głębokiem wnętrzem, bylibyśmy pierwszym narodem ziemi. Niemcy są zupełną z nami sprzecznością. Im właśnie brak na tem, czem my wojujemy, na zewnętrzu — ale wnętrze mają!
Jeśli Ci się czasem marzy o mnie, — jeśli, chodząc po Edymburga ulicach, wspominasz Wiednia okopy i Burg-Teatr, — wierz mi, że nieraz ja myślę o Tobie i czuję żądzę obaczenia Ciebie — uściskania Ciebie! Nie wiem, gdzie i kiedy spełni się to moje serdeczne życzenie. Ty wiesz, że nigdy nie wiem nic o mojej przyszłości. To wiem tylko, że zapewne za trzy tygodnie pojadę do Neapolu, bo w Rzymie coś okropnie ponurego mnie dusi: czy to, że deszcz wściekły, czy to, że tu same ruiny, widziane po tysiąc już razy — czy to, że nigdzie mi dobrze nie jest i nigdy nie będzie! Odpisz więc mi do starej Partenopy. Jerzy jest w Genui — nieszczęśliwy los tego człowieka, a nie znam duszy bardziej młodocianej, bardziej zdolnej poświęcić się i kochać. Matce Twojej, podobno teraz z Tobą będącej, złóż moje uszanowania. Napisz też, co czytasz, czego najpilniej się uczysz, z kim żyjesz — powiedz, czy w sercu Twojem nie porosły kwiaty. Twój na zawsze.
Rzym, Niedziela 29 decembra 1839 przy słońcu zachodzącem.
Droga! Wracam z kościoła św. Piotra in Vinculis. — Piękny był nadzwyczajnie dzień dzisiejszy, a mnie było niezmiernie tęskno, porzuciłem więc pokój mój, wyszedłem — i pomyślałem sobie: „Ot, pójdę obaczyć »Mojżesza«, któregom z nią razem widział — pójdę w jej imieniu do Michała Anioła”. Pamiętasz ten biały, przeczysto marmurowy kościół. Gdym zbliżał się do posągu, wielka pogarda, wielki gniew tych ust, odepchnął mnie. Prawdziwy to prorok, co niedawno z Jehową rozmawiał, a teraz na lud swój bezrozumny patrzy z całą wyższością rozumu i z całym żalem olbrzyma: „Boga wam przynoszę, Boga wy nie zrozumieli, hańba i biada wam”. Tytan tak mówi. Co powie Chrystus później? To samo, ale inaczej zakończy. „Daruj im Panie”. Miłość pogodzi niższe duchy ludzi z najwyższym Boga rozumem. W piersiach Mojżesza Jehowa się jeszcze sroży, — Jehowa jeszcze szydzi i piorunuje! Nic wznioślejszego nie znam od tego posągu — Apollo belwederski blady przy nim. Czy to dlatego, żem go razem z Tobą widział? Obraz Twój w tym kościele snuł się przede mną, u stóp każdego ołtarza klęczała Twa postać. Zarazem góra Synaj, błyskawice i grzmoty, a w dole obóz ludzi i bałwany pogańskie i twarz Twoja i głos Twój mieszały się w mojej wyobraźni. Potem przybyły jakieś Francuzy, zaczęli arcydzieło krytykować; ich myśli wlazły na ten posąg, jak pchły, i skakały po posągu. Zdało mi się, że słyszę Lutrota — bo także o brodzie gadali, brodę ganili i powtarzali co chwila: bizarre202, tam, gdzie co chwila należało krzyknąć: sublime!203 Wtedy ujrzałem znów Ciebie w tym samym kościele u stóp tego samego posągu, ale już beze mnie, w towarzystwie sekretarza ambasady i jego wiedeńskiej żony. Oni oboje krzątali się około „Mojżesza”, piszcząc, — a Ty stałaś zadumana, pojmująca, piękna wyrazem uwielbienia na twarzy. Piękny tylko piękność pojąć może. I zdało mi się, że w tej chwili takżeś myślała o mnie, tak, jak ja teraz o Tobie, i że ten uśmiech pogardy na ustach posągu ni Tobie ni mnie nie przeznaczony, — ale innym wielu, tym właśnie wszystkim, co go nie pojmują! Bo uważaj, Dialy, Michał Anioł dla każdego krytyka gotową już w twarzy Mojżesza zamknął nagrodę, — kazał tej twarzy pogardzać aż do końca świata! I wyszedłem pełny myśli o Tobie i nie zważałem, że idę przez forum, bom myślał o Tobie, że przechodzę przez Corso, bom myślał o Tobie, — wszedłem jak w magnetycznym śnie do mego pokoju i zaprawdę przyszedłem do Ciebie. — Ot! Piórom wziął i papier i, o ile mogę być, jestem teraz z Tobą.
Lubię o tej porze być zawsze z Tobą; gdy słońce się zniża, gdy blisko już do wieczora coś dziwnie tęsknego chwyta mi serce. Chciałbym z tem słońcem — z tym dniem, co odchodzi, odejść także i polecieć do Ciebie. Zawsze mi się wydaje, że to światło, co znika, w stronę Neapolu błądzi — a te gwiazdy, co wschodzą, z Neapolu przyszły — to znów myślę, że o tej godzinie Ty bardziej niż kiedykolwiek mnie wspominasz. Pamiętasz, Dialy, owe spokojne słońca Niemiec, co nam tak równo i cicho zachodziły co dzień? Ową wieżę katedry, co tak płonęła o zmierzchu? Owe zielone wzgórza, owe łąki przezielone, co nas tak mile z przechadzek odprowadzały do domu? A kiedy ciemno zaczynało być, siadałaś do fortepianu i jak duch niewidzialny śpiewałaś w ciemności, aż odezwał się krok burmistrzowski Pfauna204, czyli raczej Sterba, drzwi się odemknęły, zabłysnęły owe trzy świece na stole, w filiżankach klejek zadymił, musieliśmy siadać do obiadu. Jam do sałaty się brał z powagą arcykapłana, tarłem żółtka z zapałem wyrobnika. Serce mi się kraje, gdy widzę to wszystko przed oczyma, bo widzę, widzę, jakbym tam był z Tobą! Czemu ten czas tak chyżo upłynął? Czego życie tak pędzi naprzód? Gdzie dom mój i gdzie Dialy moja? Wszystko kocham, co tylko tknęło się Ciebie, — i „Mojżesza”, i Sterba. Wiesz — tak mi się płakać chce, ale tak, jakbym dopiero dziś się dowiedział, żem się rozłączył z Tobą, i w każdym dniu moim podobna chwila jest.
30-go decembra, poniedziałek. Przyszły listy Twoje. Biedna, biedna Dialy moja, jak Ty się męczysz, jak Ty usychasz. Nie myśl o mnie; co tylko Tobie ulgę lub pociechę przynieść zdoła, to mojem dobrem i szczęściem. Myśl, że mniej płaczesz, że czasem się uśmiechasz, zamieni mi w raj najprzykrzejsze nudy. Bo żyć, wiedząc i czując każdej chwili, że cierpisz, nie jest mi życiem, tylko konaniem wewnętrznem, gorszem sto razy niż raz wycierpiana boleść zgonu. Kula co serce przeszyje, lepsza niż ta, co wiecznie w sercu ciąży. Czasem, gdy nagle stanę na ulicy lub w pokoju się zatrzymam i uczuję, żeś tam gdzieś sama, opuszczona, w żałobie, wierzaj mi, odchodzę od rozumu, płaczę, jak dziecko, wołam na Ciebie, po nocach się budzę, ledwo zasnąłem, zdaje mi się, że Ty jęczysz, że ktoś Cię zabija. Przeczytaj na złotym medalionie napisane cztery wiersze nad kamyczkiem. One Ci o mnie prawdę powiedzą.
Pani Czosnowskiej niepodobna, by Cieszkowski wydał się miłem stworzeniem; przede wszystkiem ona szuka męża, Cieszkowski na nic jej się nie przyda. W istocie jest brzydki na twarzy, w istocie nawet jest czasem pedantem, bo filozofia nie jest najwyższem życiem, jest tylko dyssekcją najwyższego życia. Z tem wszystkiem trudno o rozleglejszą naukę, o wyższy rozum, a zarazem o lepsze i cichsze serce. Jeżeli ma się za pięknego, to łaska boska nad nim, bo, gdyby wciąż czuł się brzydkim, toby w końcu już musiał oszaleć. Opatrzność ludzi ratuje próżnością i zarozumieniem. Komu nie da piękności i rozumu, temu daje przekonanie o nich. Stąd pochodzi, że głupcy prosperują i że szpetni kwitną. Inaczej większa część świata w łeb by sobie postrzelała. Taki jest stosunek między Cieszkowskim a Czosnowską, że, gdzie druga ustaje, tam pierwszy się zaczyna, zatem nigdy ona o nim nic wiedzieć nie może. Dla niej on musi być koniecznie śmiesznością, a ona dla niego mniej jeszcze — bo niczem. Gdybym wierzył w metempsychozę, pewnym byłbym, że Sokrates na ziemię powrócił pod imieniem Cieszkowskiego. Dziwna to wiara, ta metempsychoza jednych ludzi
Uwagi (0)