Herman i Dorota - Johann Wolfgang von Goethe (co czytać w wakacje .txt) 📖
Krótki opis książki:
Utwór, który stał się inspiracją dla Adama Mickiewicza do napisania Pana Tadeusza. Herman i Dorota to poemat składający się z Elegii (w przekładzie Leopolda Staffa) oraz dziewięciu Pieśni.
Choć jest klasycznym dziełem opowiadającym o miłości oraz trudnościach, które stają na drodze kochanków do szczęścia, wyróżnia się formą — został napisany na wzór antycznego eposu, ale przedstawieni bohaterowie pochodzą z czasów współczesnych autorowi.
Johann Wolfgang Goethe to najsłynniejszy niemiecki pisarz przełomu XVIII i XIX wieku, reprezentował okres tzw. Sturm und Drang (Burzy i naporu). Obecnie wiązany z tradycją romantyczną, ale w rzeczywistości był przedstawicielem estetyki klasycznej, znawcą wielu dziedzin nauki i sztuki. Znany przede wszystkim jako autor Cierpień młodego Wertera, tworzył jednak zarówno prozę, jak i poezje oraz dramaty (na czele z nieśmiertelnym arcydziełem kultury europejskiej, jakim pozostaje Faust).
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Johann Wolfgang von Goethe
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Herman i Dorota - Johann Wolfgang von Goethe (co czytać w wakacje .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Johann Wolfgang von Goethe
niegdyś lub Mojżesz lud Izraela
Przez pustynię prowadził, tak wy wiedzcie te tłumy».
Na to sędzia w te słowa z powagą się ozwał: «Zaprawdę,
Chwile, w których żyjemy, ciekawe są i pamiętne:
Dzień dziś starczy za lata, tak wszystko się skupia nawalnie.
Dobrzeście nas porównali do Żydów, boć i nam przecie
Pan Swój wyrok karzący objawił w płomieniach i gromach».
Kiedy potem ksiądz pleban, prowadząc dalej gawędę,
Pytać zaczął o losy i starca, i całej gromady,
Schylił się doń nieznacznie aptekarz i rzekł mu na ucho:
«Pogadajcie tu z sędzią i zwróćcie rozmowę na dziewczę;
Ja tymczasem wybiegnę poszukać jej, a gdy ją znajdę,
Zaraz do was powrócę».
Gdy na to kiwnął ksiądz głową,
Zwinny sąsiad poleciał na zwiady przez pola i łąki.
Informacje o nowościach w naszej bibliotece w Twojej skrzynce mailowej? Nic prostszego, zapisz się do newslettera. Kliknij, by pozostawić swój adres e-mail: wolnelektury.pl/newsletter/zapisz-sie/
VI. Klio89
Duch wieku
Skoro więc pleban poufnie obcego sędzi zapytał
O gromadę, czy dawno rzuciła domowe siedziby,
Ten mu odrzekł: «Zaiste, niemałe są nasze cierpienia,
Bośmy się do dna dobrali goryczy wszelkiego rodzaju,
Tym straszniejszej, że wkrótce zawiodły nas wszystkie nadzieje.
Komuż silniej się pierś nie wzniosła błogim uczuciem,
Gdy blask słońca nadziei jutrzenką zajaśniał nad światem,
Gdy chodziły posłuchy, że ludzie radzą o sobie,
O swobodzie powszechnej, o prawach i bratniej równości90.
Wtedy każdy wyglądał nowego życia; te więzy,
Co sobkostwa je duch narzucił krajom i ludom,
Rozpryskiwać się zdały, i wszyscy z tęskną nadzieją
Spoglądali na Zachód, ku wielkiej świata stolicy91.
Czyż nazwiska tych mężów, zwiastunów wieści radosnej,
Sławą nie rozbrzmiewały na całym ziemi obszarze?
Czyż nie przybyło każdemu otuchy w sercu i wiary?»
«Nas, sąsiadów najbliższych, ogarnął zapał ogólny.
Rozpoczęła się wojna92, ciągnęły tłumnie zza Renu
Zbrojnych Franków zastępy; lecz niosły nam przyjaźń, nie walkę,
Wznosząc drzewa wolności93 i dając ludom rękojmię94
Własnych rządów swobodnych. Więc wszyscy w szale uniesień
Jęli95 gromadzić się tłumnie około nowego sztandaru
I tak owi przybysze podbili mężczyzn dzielnością,
Potem serca niewieście ponętą i wdziękiem rycerskim.
Lżejsze się nawet wydały ciężary wojny niszczącej,
Bo nadzieja przed nami igrała w złudnej postaci,
Wabiąc umysł i wzrok ku szlakom tym nowo odkrytym.
Cudne były to chwile, bo w nich wydało się bliskim
I możliwym to wszystko, co szczytem jest dobra i prawdy;
Rozwiązały się usta, więc starce, młodzieńce i męże
Głośno, z podniosłym uczuciem, o sprawie postępu mówiły.
«Ale wkrótce się niebo ściemniło. O zysk i o władzę
Walka straszliwa wybuchła; zaczęto mordować się wzajem96
I sąsiadów ciemiężyć. Więc zdziercze tłuszcze łupiły,
Wielcy w wielkich rozmiarach, a mali w małych. Każdemu
Szło o grabież chwilową, bo jutra nikt nie był pewien.
Ciężka to była niedola; ciemięstwo rosło z dniem każdym,
A okrzyków boleści w rozgwarze nikt nie dosłyszał.
Wtedy zaciętość ponura owładła umysły — i wszyscy
O tym tylko myśleli, jak pomścić siebie i drugich.
I zwróciło się szczęście na naszą stronę. Przybysze
Śpiesznie uchodzić musieli. O, wtedy poznaliśmy z bliska
Całą wojny okropność; bo wróg zwycięski niekiedy
Bywa jeszcze szlachetnym i względnym, choćby z pozoru;
Więc oszczędza mieszkańców, gdyż co dzień są mu potrzebni.
Lecz w ucieczce już nie zna hamulca; broniąc się śmierci,
Wszystko pustoszy lub grabi, i dzika go wściekłość ogarnia,
Nie ma dla niego świętości; zwierzęcej chuci97 jedynie
Folgę daje, i krew, i ryk rozpaczy go cieszą.
«Ale i w naszych się mężach ocknęło zemsty pragnienie98;
Tłumnie za oręż chwycili i jękły dzwony na trwogę,
I zmieniły się w broń spokojne narzędzia rolnicze;
Widły i kosy i cepy ociekły krwią napastników;
Nie dawano pardonu99, tak wielką była zawziętość.
O, bodajem już nigdy nie ujrzał podobnej wściekłości!
Dzikie zwierzę mniej straszne, niż człowiek w ślepym obłędzie.
Niechże nikt o swobodzie nie prawi, o rządach narodu:
Ledwo znikną zapory, a wnet rozpasa się w ludziach
Wszelkie zło, co je dotąd w zarodzie prawo tłumiło».
«Zacny mężu — odpowie mu na to ksiądz pleban z przyciskiem,
Jeśli ludzi surowo sądzicie, nie mogę was ganić,
Boście od nich doznali utrapień wszelakich niemało.
Lecz sięgnijcie pamięcią w te smutne dni upłynione,
A znajdziecie tam pewno niejedno dobre, niejeden
Czyn szlachetny, co może zbudziła go tylko do życia
Zła przygoda; albowiem w nieszczęściu człek dobry dopiero
Stać się może dla drugich aniołem opieki i zbawcą».
Ale starzec sędziwy z uśmiechem odrzeknie te słowa:
«Pocieszacie mnie oto, podobnie jak po pożare
Ktoś pogorzelca pociesza, że może kędyś, wśród gruzów
Domu swego, odkopie kawałki złota i srebra,
A on szuka cierpliwie i cieszy się tym, co odnajdzie.
Tak i ja z przyjemnością wspominam czyny chwalebne
W owych czasach spełnione. Widziałem, jak dawne się wrogi
Ku obronie wzajemnej łączyły; widziałem rodziców
Śmierć ponoszących za dzieci; widziałem jako młodzieńce
W mężów nagle wyrosły, a jako starce młodniały;
Dzieci nawet i płeć niewieścia, słaba zazwyczaj,
Męstwa dawały dowody i wielkiej dzielności umysłu.
Jeden zwłaszcza opowiem wypadek: Młoda dziewica
Sama z dziewczęty100 została w mieszkaniu swoim, albowiem
Z mężczyzn kto żyw wyruszył orężnie przeciw wrogowi.
Wtem na dom jej napada znienacka oddział ruchawki,
i rabując, dociera niebawem do komnat niewieścich.
Tam, ujrzawszy dziewicę nadobną w gronie panienek,
Tłuszcza z chucią zwierzęcą na drżące naciera ofiary.
Lecz dziewica odważna jednemu z nich pałasz wyrywa,
Tnie go w głowę i ściele u stóp swych ciężko rannego;
Inni, lękając się może zasadzki, śpiesznie uchodzą».
Skoro duchowny usłyszał pochwałę taką, natychmiast
Myśl mu przyszła o owej dziewicy, wybranej Hermana,
Czy nie ona to była, i właśnie zapytać miał starca,
Gdy przystąpił aptekarz i szepnął księdzu na ucho:
«Przecie że ją na koniec znalazłem pośród tej ciżby,
Podług opisu jedynie. No, pójdźcie zobaczyć ją sami,
A i sędzia niech idzie, by coś nam o niej powiedział».
Ale gdy się zwrócili ku niemu, starca nie było,
Bo go kędyś wezwano do rady, czy na rozjemcę.
Więc sam pleban już tylko bez zwłoki poszedł z sąsiadem
Poza płoty, gdzie ten figlarnie wskazał mu otwór.
«Patrzcie, zawołał, to ona! Spowija właśnie dzieciątko
I poznaję dokładnie ów kartun101 i owe poszewki
W pasy niebieskie, co dziś je Herman powiózł dziewczynie;
Widać, że szybko i dobrze umiała dar spożytkować.
Znaki to już niepochybne, a opis także się zgadza;
Bo na czerwonym podkładzie, co pierś sklepioną ujmuje,
Stanik czarny otacza jej kibić smagłą i wiotką;
Rąbek śnieżnej koszuli, marszczony w kryzę, okala
Wdzięcznie brodę okrągłą; nadobnie główkę przystraja
Warkocz bujny i gruby, upięty srebrnymi szpilkami,
A, choć siedzi, nietrudno dopatrzyć, że słuszna jest wzrostem,
I pod stanem ku ziemi faluje spódnica niebieska,
Osłaniając dziewicę po kostki, kształtnie i skromnie.
Tak, niewątpliwie, to ona. Więc pójdźmy dowiedzieć się jeszcze,
Czy jest równie cnotliwą i dobrą, jak urodziwą».
Na to rzecze ksiądz pleban, badając spojrzeniem siedzącą:
«Że ujęła młodziana, zaprawdę, to mnie nie dziwi,
Bo uroda jej zająć potrafi i wzrok doświadczony.
Jakże cenny to dar, gdy komu matka natura
Dała postać nadobną; on nigdzie obcym nie będzie,
Każdy chętnie go przyjmie, przytuli i szczerze ukocha.
Pewny jestem, sąsiedzie, że Herman znalazł dziewczynę,
Co w przyszłości uwieńczy mu życie i starość ozdobi,
Wierną dłonią niewieścią wspierając go zawsze i wszędzie.
Takie ciało bez skazy jest czystej duszy znamieniem».
Lecz rozważny aptekarz z namysłem odpowie w te słowa:
«Często pozór zawodzi. Nie lubię ufać wzrokowi,
Bom doświadczył już nieraz, że dobrze mówi przysłowie:
Beczkę soli z człowiekiem należy zjeść, by go poznać.
Więc starajmy się naprzód wybadać ludzi poczciwych,
Co ją znają dokładnie, a potem osądźmy, co warta».
«Chwalę taką ostrożność, odezwie się na to duchowny,
Boć nie swatamy dla siebie, a swatać dla innych rzecz trudna».
Więc ruszyli pospołu na sędzi starego spotkanie,
Który krokiem mierzonym ulicą wracał wioskową.
I do niego przezornie ksiądz pleban wyrzekł te słowa:
«Ojcze, myśmy ujrzeli w sąsiednim ogrodzie dziewczynę
Pod jabłonią, jak skrzętnie robiła sukienki dla dzieci
Ze starego kartunu102, co pewno dostała go w darze.
Podobała się nam, bo widać zabiegła i dobra.
Mówcie o niej, co wiecie; pytamy w celu chwalebnym».
Gdy do płotu się sędzia przybliżył, by zajrzeć przez otwór,
Rzekł:
«Dziewczynę tę znacie. Jeżelim wspomniał niedawno
o rycerskiej niewieście, co siebie i drugie umiała
Od niesławy obronić — to ona! Silna a dobra,
Jest dla wszystkich cierpiących aniołem pociechy w strapieniu,
Chociaż sama boleje; bo zginał jej narzeczony.
Szlachetnego młodzieńca uniosło razem z innymi
Pierwsze tchnienie wolności; lecz śmiercią przypłacił w Paryżu
Walkę przeciw swawoli, w obronie swobody i prawa».
Skończył starzec. Przybysze, żegnając, składali mu dzięki,
A ksiądz pleban wydobył czerwieńca103 (srebrną monetę
Dawno już porozdawał pomiędzy rzeszę tułaczą),
I podając go sędzi, powiedział: «Oto grosz wdowi;
Chciejcie biednych obdzielić, a Bóg niech dar ten pomnoży».
Ale wzdragał się starzec i rzekł: «Zdołaliśmy trochę
Grosza zabrać w ucieczce i trochę niezbędnej chudoby104;
Sądzę, że nam wystarczy wszystkiego do chwili powrotu».
Wtedy odparł ksiądz pleban, wciskając mu pieniądz do ręki:
«Niech się nikt nie ociąga z jałmużną w tych czasach, i niechaj
Nikt nie odmawia przyjęcia ochoczo niesionej ofiary.
Dziś nikt nie wie, jak długo posiadać będzie swe mienie,
Ani zdoła przewidzieć, czy prędko przeminie nawała,
Co go roli pozbawia, ogrodu i wszelkich zasobów».
«Oj, to prawda! — zawołał z kolei ruchliwy aptekarz; —
Gdybym tylko miał jeszcze pieniądze, rozdałbym wszystkie,
Grube i drobne, bo wielu zapewne jest tutaj w potrzebie.
Lecz i tak was nie puszczę bez daru; niechaj tym razem
Stanie chęć za uczynek». I wyjął kapciuch skórzany,
I wysypał na papier co było na dnie tytuniu.
Więc dziękował mu sędzia, a on swój knaster105 wychwalał.
Ale pleban go naglił. «Wracajmy, rzekł, bo tam Herman
Niecierpliwie nas czeka, spragniony wieści pomyślnej».
I zdążyli pod lipy przy zdroju, kędy młodzieniec
Stał o powóz oparły. Ogniste konie parskały.
Grzebiąc ziemię kopytem; a Herman patrzył przed siebie
I w zadumie nic widział przyjaciół, aż się zbliżyli,
Czyniąc znaki radosne, ochoczo a głośno wołając.
Gdy podeszli, ksiądz pleban pochwycił młodziana za rękę
I odezwał się pierwszy; »Niesiemy dobre nowiny.
Oko twoje i serce wybrały trafnie; dziewica
Godna ciebie i zacna. Więc zawróć konie ku wiosce,
Byśmy z nią pomówili i zaraz zabrać ją mogli.
Lecz młodzieniec stał smutny, i bez oznaki radości
Słuchał wieści pomyślnej; aż rzekł z westchnieniem głębokim:
«Rączo-śmy przyjechali, z nadzieją w sercu, a może
Smutno wracać nam przyjdzie do domu, z zawodem i wstydem.
Kiedym czekał tu na was, uczułem w sercu zwątpienie.
Czyż sadzicie, że ona dlatego musi pójść z nami,
Iż jest biedną wygnanką bez dachu, my zaś bogaci?
Wszak i ubóstwo, gdy zacne, szlachetną dumą się rządzi.
Skromną zdaje się być dziewica w swoich żądaniach,