Proust i jego świat - Tadeusz Boy-Żeleński (czytak biblioteka .txt) 📖
Kto nadawałby się lepiej do przybliżenia polskim czytelnikom W poszukiwaniu straconego czasu występujących w tym cyklu nawiązań, inspiracji, wzorów bohaterów i zdarzeń, barwnych postaci paryskich salonów — niż zafascynowany Proustem polski tłumacz jego dzieła? Piętnaście esejów Boya-Żeleńskiego publikowanych w latach 1938–1939 na łamach „Wiadomości Literackich”, równolegle z ukazywaniem się kolejnych tomów przekładu, miało złożyć się na książkę Proust i jego świat. Niestety zamiarom przeszkodziła wojna. W niniejszym zbiorze oprócz nich zawarto także inne artykuły Boya na temat Prousta, umieszczając je w Uzupełnieniach, począwszy od tekstu Nowe słońce literatury z roku 1924.
- Autor: Tadeusz Boy-Żeleński
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Proust i jego świat - Tadeusz Boy-Żeleński (czytak biblioteka .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Tadeusz Boy-Żeleński
3. książę de Sagan (Żagania na Dolnym Śląsku) — tu: Charles Guillaume Frédéric Boson de Talleyrand-Périgord (1832–1910), słynny elegant francuski. [przypis edytorski]
4. „Figaro” — popularny konserwatywny dziennik paryski, założony w 1854 r. [przypis edytorski]
5. „Nouvelle Revue Française” (NRF) — fr. miesięcznik literacki, wydawany od 1909, wywarł duży wpływ na rozwój literatury współcz.; obecnie kwartalnik. [przypis edytorski]
6. „Mercure de France” — fr. magazyn literacki reaktywowany w 1890 przez grupę symbolistów. [przypis edytorski]
7. Dorgelès, Roland, właśc. Roland Lecavelé (1886–1973) — fr. pisarz; najbardziej znany z książki Le Croix de bois (1919, Drewniane krzyże), zbioru opowiadań o I wojnie światowej, napisanych na podst. własnych przeżyć. [przypis edytorski]
8. Niewolnica — fr. La Prisonnière, ukazała się po polsku jako Uwięziona. [przypis edytorski]
9. dykcjonarz komunałów Flauberta — Dictionnaire des ideés reçues (1911–1913), zbiór frazesów zebranych z notatek sporządzonych przez Flauberta. [przypis edytorski]
10. Ukazała się niedawno (1934) książka prof. „Feuillerat Comment Marcel Proust a composé son roman”... — por. T. Żeleński (Boy), Nowe oblicze Prousta, „Wiadomości Literackie” 1935, nr 624. [w niniejszym zborze w Uzupełnieniach; red. WL] [przypis autorski]
11. Tissot, James Joseph Jacques (1836–1902) — fr. malarz neoklasycystyczny. [przypis edytorski]
12. Illiers — miejscowość we Francji, w pobliżu Chartres; ob. Illiers-Combray. [przypis edytorski]
13. Noailles, Anna-Élisabeth de (1876–1933) — fr. poetka i pisarka pochodzenia rumuńskiego. [przypis edytorski]
14. nazywają się jak most — jeden z mostów w Paryżu, zbudowany z rozkazu Napoleona, nosi nazwę Pont d’Iena, dla upamiętnienia bitwy pod Jeną (1806). Napoleon miał w zwyczaju nadawać tytuły książęce nazywane od miejsc wygranych bitew. [przypis edytorski]
15. syfilityczne orchidee — zob. szkic T. Żeleńskiego Francja w Młodej Polsce. [przypis edytorski]
16. Moreau, Gustave (1826–1898) — fr. malarz symbolista. [przypis edytorski]
17. à rebours (fr.) — na opak. [przypis edytorski]
18. Duhamel, Georges (1884–1966) — fr. pisarz, dramaturg; tu mowa o jego cykl powieściowym Vie et Aventures de Salavin (1920–1932). [przypis edytorski]
19. mon petit Saxe psychologique (fr.) — moja mała psychologiczna figurka z saskiej porcelany; Laure Heyman była kolekcjonerką porcelanowych figurek; „psychologique” odnosi się do delikatnej wrażliwości Prousta. [przypis edytorski]
20. Robert, Louis de (1871–1937) — fr. pisarz i krytyk. [przypis edytorski]
21. lift (ang.) — winda; wymawiane tak samo jak zapisywane. [przypis edytorski]
22. fragment pt. „La regardant dormir” — La regarder dormir, opublikowany w listopadzie 1922 w „Nouvelle Revue Française”. [przypis edytorski]
23. mare tenebrarum (łac.) — morze mroków. [przypis edytorski]
24. Wer den Dichter will verstehen, muss in Dichters Lande gehen (niem.) — Kto chce zrozumieć poetę, musi jechać do kraju poety (Goethe, West-Oestlicher Divan). [przypis edytorski]
25. „wielość rzeczywistości” — termin stworzony przez Leona Chwistka (1884–1944), filozofa, matematyka, malarza, teoretyka sztuki, autora dzieła Wielość rzeczywistości (1921). [przypis edytorski]
26. różowa dama — kolor różowy był oznaką zwolenników monarchizmu. [przypis edytorski]
27. Mac-Mahon, Marie Edme Patrice de (1808–1893) — marszałek Francji, prezydent Republiki (1873–1879); sympatyk monarchizmu. [przypis edytorski]
28. Daudet, Leon (1867–1942) — literat, publicysta; monarchista i antysemita, razem z Charles’em Maurras utworzył nacjonalistyczną „Action Française”. [przypis edytorski]
29. książę Plonplon— tak nazywano Napoleona Józefa Bonaparte (1822–1891), syna księcia Hieronima Bonaparte, najmłodszego brata Napoleona I, znanego z poglądów republikańskich, liberalnych i antyklerykalnych. [przypis edytorski]
30. egeria — doradczyni, od imienia nimfy z mit. rzym., doradczyni króla Rzymu Numy Pompiliusza. [przypis edytorski]
31. Patrie Française — nacjonalistyczne ugrupowanie powstałe pod koniec XIX w.; jego idee kontynuowała grupa skupiona wokół czasopisma „Action Française”, zmierzająca ku faszyzmowi. [przypis edytorski]
32. Nabab — tu: powieść Alfonsa Daudeta wyd. w 1877, o naiwnym bogaczu otoczonym przez chciwych pochlebców; polityk François Bravay (1817–1874) posłużył autorowi za model głównego bohatera. [przypis edytorski]
33. enfant terrible (fr.) — dosł.: okropne dziecko; osoba nietaktowna, niedyskretna, nieumiejąca się zachować. [przypis edytorski]
34. Mistral, Frederic (1830–1914) — fr. poeta i filolog, tworzący w jęz. prowansalskim, najwybitniejszy autor grupy felibrów, dążącej do odrodzenia i ochrony kulturowej tożsamości Prowansji. [przypis edytorski]
35. Le Bourget — gmina ok. 10 km na płn. od centrum pod Paryża; ognisko walk podczas oblężenia miasta w 1870; ob. lotnisko. [przypis edytorski]
36. École normale supérieure — prestiżowa uczelnia francuska, kształcąca elitę intelektualną, przede wszystkim naukowców, nauczycieli i przyszłych urzędników cywilnych. [przypis edytorski]
37. powiernica Lemaitre’a i przyjaciółka Prousta, pani S*** — Marie Scheikevitch (1882-1966?), opublikowała o Prouście Souvenirs d’un temps disparu (1935). [przypis edytorski]
38. Les camelots du roi (fr.) — dosł.: królewscy gazeciarze; skrajnie prawicowa organizacja młodzieżowa ruchu Action Française, działająca w latach 1908–1936; początkowo jej członkowie mieli zajmować się uliczną sprzedażą gazety „Action Française”; stosowali przemoc, brali udział w bójkach i walkach ulicznych, organizowali zamieszki. [przypis edytorski]
39. André, Louis Joseph Nicolas (1838–1915) — fr. generał, minister wojny (1900–1904); oskarżony o segregowanie oficerów w listach awansowych na podstawie potajemne zbieranych informacji o ich poglądach religijnych i politycznych (tzw. afera fiszek). [przypis edytorski]
40. Mata Hari, właśc. Margaretha Geertruida (1876–1917) — słynna hol. tancerka egzotyczna, w 1917 oskarżona i rozstrzelana we Francji za szpiegostwo na rzecz Niemiec podczas I wojny światowej. [przypis edytorski]
41. Mon ami, vous la retrouverez dans un demi-monde meilleur (fr.) — Drogi panie, odnajdzie ją pan na lepszym półświatku. [przypis edytorski]
42. bilet „p. p. c.” — bilet wizytowy z dopiskiem „p.p.c.” (od fr. pour prendre congé), przekasyłany na pożegnanie przed wyjazdem. [przypis edytorski]
43. Kiedy się miało wojskowego w rodzinie — aluzja do Napoleona Bonaparte. [przypis edytorski]
44. księżniczka Palatynatu, bratowa Ludwika XIV — Elżbieta Charlotta z Palatynatu (1652–1722), niem. księżniczka Palatynatu Reńskiego, żona księcia Orleanu; opisując zdarzenia i osoby z dworu Ludwika XIV w swoich listach do Niemiec, nie przebierała w słowach. [przypis edytorski]
45. Madame Sans-Gêne (Pani bez żenady) — komedia Victoriena, której bohaterką jest Cathérine Lefèbvre, żona napoleońskiego marszałka, dawna oberżystka i praczka, znana na dworze cesarskim z bezceremonialnego zachowania i niewyszukanego języka. [przypis edytorski]
46. powinszował Meyerbeerowi Żydówki — Giacomo Meyerbeer (1791–1864), niem. kompozytor operowy tworzacy we Francji; operę Żydówka skomponował Jacques Halévy. [przypis edytorski]
47. Bezczelni (Les Effrontes) — komedia Émile Augiera wystawiona w 1861, satyra na sfery finansowe i dziennikarskie. [przypis edytorski]
48. mention honorable (fr.) — wyróżnienie. [przypis edytorski]
49. Coquelin Cadet, właśc. Coquelin, Ernest Alexandre Honoré (1848–1909) — fr. komik, zasłynął w rolach molierowskich; cadet oznacza w genealogii młodszego syna, tu dla odróżnienia od jego brata Benoît Constanta, także aktora. [przypis edytorski]
50. Lucjan Bonaparte (1775–1840) — brat cesarza Napoleona I, książę rzymski, polityk; przewodniczący Rady Pięciuset za Dyrektoriatu; od 1803 poróżniony z bratem, osiadł we Włoszech. [przypis edytorski]
51. na wspak tezom „formalistów”— zob. artykuł T. Żeleńskiego Czy myć zęby, czy ręce?. [przypis edytorski]
52. „La Revue Blanche” — fr. czasopismo literacko-artystyczne wyd. w latach 1889–1903; rywalizowało z „Mercure de France”, publikowali w nim zwolennicy nowych prądów artystycznych i ideowych. [przypis edytorski]
53. przyjaciela: młodego, zmarłego i Anglika — był to Willie Heath, zmarły w 1893 w wieku 22 lat. [przypis edytorski]
54. Ernest La Jeunesse, właśc. Ernest Léon Lajeunesse-Caën (1874–1917) — fr. pisarz, krytyk, rysownik, znany z pastiszów i parodii. [przypis edytorski]
55. małym »kiukiu«, wszystkim małym »prupru«— aluzja do nazwisk Montesquiou oraz Proust. [przypis edytorski]
56. Leconte de Lisle, Charles-Marie-René (1818–1894) — fr. poeta, filozof, filolog i krytyk epoki romantyzmu, najwybitniejszy przedstawiciel parnasizmu, jeden z największych autorów XIX-wiecznej literatury francuskiej. [przypis edytorski]
57. de Caillavou — zmienione wg opisanego schematu nazwisko pani de Caillavet. [przypis edytorski]
58. Daudet, Alphonse (1840–1897) — czołowy fr. pisarz i publicysta; wchodził w skład Akademii Goncourtów od jej założenia. [przypis edytorski]
59. po salonie pani de Loynes, po salonie księżniczki Matyldy — patrz nr 770 i 780 „Wiadomości Literackich”. [mowa o artykułach Dama Fiołkowa oraz Księżniczka Matylda, zamieszczonych w niniejszym zbiorze; red. WL.] [przypis autorski]
60. d’Houdetot księżna, właśc. Elisabeth Françoise Sophie Lalive de Bellegarde (1730–1813) — znana z trwającego 50 lat związku z Saint-Lambertem; w pani d’Houdetot kochał się Rousseau, co opisuje w jednym z rozdziałów Wyznań. [przypis edytorski]
61. Saint-Lambert, Jean-François de (1716–1803) — fr. poeta i filozof; rozgłos zyskał poematem opisowym Les saisons (Pory roku). [przypis edytorski]
62. Georges de Porto-Riche (1837–1899) — zob. artykuł T. Żeleńskiego Zgon Jerzego Porto-Riche. [przypis edytorski]
63. precieux (fr.) — wykwintny. Wyraz ten wiąże się z préciosité, tendencją obyczajową i literacką do szczególnie wyszukanego zachowania i wysławiania się, panującą w salonach arystokratycznych w pierwszej połowie XVII w., wyśmiewaną przez Moliera w Pociesznych wykwintnisiach. [przypis edytorski]
64. Joinville, Jean de (ok. 1224–1317) — fr. kronikarz, przyjaciel i towarzysz broni Ludwika IX podczas wyprawy krzyżowej, autor biografii Czyny Ludwika Świętego króla Francji. [przypis edytorski]
65. Labiche, Eugène Marin (1815–1888) — fr. komediopisarz, znany szczególnie z farsy Słomkowy kapelusz (1851). [przypis edytorski]
66. cours d’amour (fr. dosł.: trybunały miłości) — legendarne średniowieczne sądy dworskie złożone z dam wysokiego rodu, które rozstrzygały skomplikowane kwestie związane z miłością. [przypis edytorski]
67. Półświatek (Le Demi-monde)— komedia Aleksandra Dumasa z 1855 r. [przypis edytorski]
68. Le roi est mort, vive le roi! (fr.) — „Król umarł, niech żyje król!”, okrzyk, którym w daw. Francji ogłaszano śmierć władcy, a zarazem objęcie tronu przez jego następcę. [przypis edytorski]
69. Paryżanka — komedia Henry’ego Becque z 1885 r. o wielokącie małżeńskim. [przypis edytorski]
70. Hrabina d’Escarbagnas — tytułowa bohaterka komedii Moliera z 1671 r. [przypis edytorski]
71. Jean Lorrain, znany nam już pogromca salonów — patrz nr 785 „Wiadomości Literackich”. [tekst Pojedynek Prousta, czyli Niedole bogactwa w niniejszym zbiorze; red. WL]. [przypis autorski]
72. „Wiadomości Literackie”, nr 770 [o salonie pani de Loynes] — tekst Dama Fiołkowa w niniejszym zbiorze. [przypis edytorski]
73. „Wiadomości Literackie”, nr 789 [o salonie pani Aubernon] — tekst Akademia z wiktem zawarty w niniejszym zbiorze. [przypis edytorski]
74. akaparować (daw., z fr. accaparer) — zagarniać dla siebie. [przypis edytorski]
75. chassé croisé (fr.) — figura w tańcu polegająca na zamianie pozycji, podczas której tancerze mijają się, przechodząc na przeciwne strony. [przypis edytorski]
76. Crainquebille — opowiadanie Anatola France’a z 1901. [przypis edytorski]
77. felietony (...) podpisywane „Gérôme”, a potem „France” — Anatole France to pseudonim François Anatola Thibault. [przypis edytorski]
78. Loti, Pierre, właśc. Louis Marie-Julien Viaud (1850–1923) — fr. oficer marynarki, autor powieści o tematyce egzotycznej. [przypis edytorski]
79. Dans un vieux parc solitaire et glacé... (fr.) — z wiersza Rozmowa sentymentalna, z aluzją do dalszej części zdania: „Deux spectres ont évoqué le passé (W starym parku, opustoszałym i zimnym, dwa widma wywoływały pogrzebaną przeszłość). [przypis edytorski]
80. Mortemartowie — fr. rodzina arystokratyczna, blisko związana z dworem królewskim. [przypis edytorski]
81. księstwo de La Trémoїlle — jedna z najstarszych francuskich rodzin arystokratycznych. [przypis edytorski]
82. „Loche” Radziwiłł, właśc. Leon Konstanty Radziwiłł (1880–1927) — oficer armii fr., prowadził rozrzutne życie w kręgach arystokracji, inteligencji i artystów paryskich, był przyjacielem Marcela Prousta. [przypis edytorski]
83. autora Pięknej Heleny — zob. artykuł T. Żeleńskiego Zapiski autora „Pięknej Heleny”. [przypis edytorski]
84. pince sans rire (fr.) — szyderczy; ścichapęk. [przypis edytorski]
85. Nowe tomy Prousta, które się właśnie ukazały po polsku — W cieniu zakwitających dziewcząt zostało opublikowane w 1937; Strona Guermantes w 1938. [przypis edytorski]
86. w listach — niepewną ich i mylną często
Uwagi (0)