Laokoon - Gotthold Ephraim Lessing (nasza biblioteka TXT) 📖

ze swymi żonami, poślubili niewolnice trackie. [przypis tłumacza]

88. nawet patrząc na Furię, nie tracimy z oczu Wenery. To czyni Flaccus — Argonautika, lib. II, v. 102–106. [przypis redakcyjny]

89. To samo czyni Statius — [w:] Thebais, lib. V, v. 61–64. [przypis redakcyjny]

90. To czyni Flaccus (...). To samo czyni Statius — obaj poeci przedstawili w pomienionych przytoczeniach Wenerę, bądź to z cętkami na policzkach (maculis suffecta genas), jak wyżej, bądź to „z pochodnią w ręku i szalejącą” (ignes gerentem... saeva formidine). [przypis tłumacza]

91. Bakchos w świątyni na wyspie Lemnos (...) stał w rogi zaopatrzony — [por.] Valerius Flaccus, Argonautica, lib. II, v. 265–73: „Serta patri, juvenisque comam vestesque Lyaei/ Induit, et medium curru locat; aeraque circum/ Tympanaque et plenas tacita formidine cistas./ Ipsa sinus hederisque ligat famularibus artus;/ Pampineamque quatit ventosis ictibus hastam,/ Respiciens, teneat virides velatus habenas/ Ut pater, et nivea tumeant ut cornua mitra,/ Et sacer ut Bacchum referat scyphus”. Wyraz „tumeant” w przedostatnim wierszu, zdaje się zresztą, jakby wskazywał, że rogów Bakchosowi nie robiono bynajmniej tak małych, jak sobie wyobraża Spence. [przypis redakcyjny]

92. uważając ją [Westę] za córkę Saturna i Opsy — także Kybele, matki bogów. [przypis redakcyjny]

93. Sam Owidiusz objaśnia nas, że (...) posągi Westy w jej świątyni (...), skoro kapłanka Westy, Sylwia, została matką, pozakrywały sobie ze wstydu oczy dziewiczymi rękoma — [patrz:] Owidiusz, Fasti, III, 45–46: „Sylvia fit mater: Vestae simulacra ferantur/ Virgineas oculis opposuisse manus” (Q). [przypis redakcyjny]

94. stare napisy, w których jest wzmianka o kapłanie Westy — Lipsius, De Vesta et Vestali, cap. 18. [przypis redakcyjny]

95. w Koryncie stała świątynia Westy bez wszelkich posągów — [por.] Pausnnius, Corintti. cap. XXXV p. 198 ediu Kub. [przypis redakcyjny]

96. W Atenach znajdował się jeden [posąg Westy] w Prytaneum — [por.] Pausanias, Attica, cap. XVIII, p. 41. [przypis redakcyjny]

97. Jassejczykowie chwalili się, że u nich stał pod otwartym niebem posąg [Westy] — Polybios Historia, lib. XVI, § 11. Op. t. II, p. 443 ed. Ernest. [przypis redakcyjny]

98. Pliniusz wspomina o jednej siedzącej Weście, dłuta Skopasa (...) — [Pliniusz,] Natur. Historia, lib. XXXVI, sect. 4, p. 727, ed. Hard. „Scopas fecit (...) Vestam sedentem (...) in Servilianis hortis”. Musiał mieć te słowa w myśli Lipsius, gdy (De Vesta, cap. 3) pisał: „Plinius Vestam sedentem effingi solitam ostendit, a stabilitate”. Ale Lipsius nie powinien był tego, co Pliniusz mówi o jednym tylko posągu Skopasa, podawać za powszechnie panujący charakter. Sam on spostrzega, że na monetach Westa ukazuje się równie często w stojącej, jak w siedzącej postaci: tym przecież nie poprawia Pliniusza, lecz poprawia tylko własne swoje błędne uprzedzenie. [przypis redakcyjny]

99. Kodinos — mniej znany pisarz grecki z czasów późniejszych (R). [przypis redakcyjny]

100. Co w ogóle Muz dotyczy (...) zobowiązań — [patrz: Spence,] Polymetis Dial., VIII p. 91. [przypis redakcyjny]

101. Urania dawno jego śmierć z gwiazd przewidziała — Statius, Thebaid., VIII, 551: „Ipsa diu positis lethum praedixerat astris/ Urania (...)”. [przypis redakcyjny]

102. To samo zdziwienie okazuje Spence jeszcze raz przy istotach moralnych (...) — [patrz: Spence,] Polymetis Dial., X, p. 137. [przypis redakcyjny]

103. Zasługuje to na uwagę (...) rzymskich — [patrz: Spence, Polymetis Dial.,] p. 134 [przypis redakcyjny]

104. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

105. idea u poety nie odnosi się do powzięcia samego pomysłu, lecz tylko do jego wewnętrznego układu albo wyrażenia — [por.] Betrachtungen über d. Malerei [Lessinga], s. 159 ust. [przypis redakcyjny]

106. inwencja niższego rzędu, jaką zalecał Horacy poecie tragicznemu — [patrz: Horacy,] Ad Pisones (List do Pizonów o sztuce rymotwórczej) w. 128–130: „Lepiej dziel pieśń Iliady na akty, aniżeli byś miał ty pierwszy przedstawiać rzeczy, których nikt przed tobą jeszcze nie znał i nie opiewał”. [przypis tłumacza]

107. Ona schyliwszy się (...) granicę — Iliada, XXI, 403–405. [przypis redakcyjny]

108. peletron — miara grecka, my byśmy powiedzieli: morga [morga: daw. miara powierzchni, równa od 0,33 do 1 hektara; red. WL]. [przypis redakcyjny]

109. Longinus — filozof grecki, żyjący w III wieku po Chrystusie, napisał rozprawę O wzniosłości. [przypis redakcyjny]

110. zakryć chroniącemu go bóstwu gęstą mgłą albo nocą (...) Parysa Wenerze, Ideosa Neptunowi, Hektora Apolonowi — por. Iliada, III, 381; V, 23; XX, 444. [przypis redakcyjny]

111. Trzykroć następnie nacierał Achilles (...) uderzył powietrze — Iliada, XX, 446. [przypis redakcyjny]

112. Neptun (...) ratuje Eneasza (...) i jednym pchnięciem przenosi go (...) do tylnej straży — Iliada, XX, 321. [przypis redakcyjny]

113. zniknienie — dziś: zniknięcie. [przypis edytorski]

114. Być niewidzialnym jest stanem zwykłym jego [Homera] bogów — Lessing przypomina, że także bogowie niechcący być widziani przez drugich bogów zakrywali się obłokiem. [przypis redakcyjny]

115. ustęp o zarazie (...) Homera — Iliada, I, 44–53. [przypis redakcyjny]

116. Bogowie biesiadujący przy radzie — Iliada, IV, 1–4. [przypis redakcyjny]

117. roztruchan — duży, ozdobny kielich w kształcie zwierzęcia, służący do wznoszenia toastów. [przypis edytorski]

118. Apoloniusz — Apoloniusz z wyspy Rodos retor grecki, żył około roku 230 przed Chrystusem; napisał opisowy poemat Argonautica. [przypis redakcyjny]

119. pomysł hr. Caylusa (...), że probierzem poetów jest ich użyteczność dla malarzy — Tableau tirés de l’Iliade, Avert., V: „On est toujours conveuu, que plus un Poëme fournissait d’images et d’actions, plus il avait de supériorité en Poésie. Cette réflexion m’avait conduit à penser que le calcul des differens Tableaux, qu’offrent les Poëmes et des Poêtes. Le nombre et le genre des Tableau que présentent ces grands ouvrages, auraient été une espéce de pierre de touche, ou plutôt une balance certaine du mérite de ces Poëmes et du génie de leurs Auteurs”. [przypis redakcyjny]

120. Dryden, John (1631–1700) — poeta angielski i uczony; tłumaczył Wergiliusza na język angielski, ułożył Odę na dzień św. Cecylii, do której Haendel dorobił muzykę. [przypis redakcyjny]

121. obraz o Pandarusie (...) — Iliada, IV. v. 105. [przypis redakcyjny]

122. Hebe do wozu (...) przywiąże — Iliada, V, 722–731. [przypis redakcyjny]

123. Chitonem (...) nienaruszone — Iliada, II, 43–47. [przypis redakcyjny]

124. a wtem Agamemnon (...) oddał — Iliada, II, 101–108. [przypis redakcyjny]

125. Ale ci to zapowiadam (...) sprawiedliwości — Iliada, I, 234–289. [przypis redakcyjny]

126. Zaraz odsłania (...) przyczepił — Iliada, IV, 105–111. [przypis redakcyjny]

127. znaki poezji (...) są także dowolne — Lessing robi tu aluzję do dzieła Herdera Kritiche Wälder, w którym tenże rozróżnia naturalne znaki malarstwa, tj. farby i figury, i dowolne znaki poezji, tj. różnorakie słowa, niemające nic wspólnego z przedmiotem, który określają. [przypis redakcyjny]

128. Tam wstaje (...) purpurową — Por. poemat Hallera Alpen: Dort ragt das hohe Haupt vom edeln Enziane/ Weit übern niedern Chor der Pöbelkräuter hin,/ Ein ganzes Blumenvolk dient unter seiner Fahne,/ Sein blauer Bruder selbst bückt sich und ehret ihn./ Der Blumen helles Gold, in Strahlen umgebogen,/ Thürmt sich am Stengel auf, und krönt sein grau Gewand,/ Der Blätter glattes Weiss, mit tiefem Grün durchzogen,/ Strahlt von dem bunten Blitz von feuchtem Diamant./ Gerechtestes Gesetz! dass Kraft sich Zier vermähle,/ In einem schönen Leib wohnt eine schöne Seele. Hier kriecht ein niedrig Kraut, gleich einem grauen Nebel,/ Dem die Natur sein Blatt im Kreuze hingelegt;/ Die holde Blume zeigt die zwei vorgöldten Schnäbel,/ Die ein von Amethyst gebildter Vogel trägt./ Dort wirft ein glänzend Blatt, in Finger ausgekerbet,/ Auf einen hellen Bach den grünen Wiedersebein;/ Der Blumen zarten Schnee, den matter Purpur färbet,/ Schliest ein gesstreifter Stern in weisee Stahlen ein./ Smaragd und Rosen blühn auch auf zertretner Heide,/ Und Felsen decken sich mit einem Purpukleide. [przypis redakcyjny]

129. najpodobniejszy rysunek malarza wobec tego poetycznego opisu byłby słabym i ciemnym — por. Breitinger, „Kritische Dichtkunst”, Thail. II, 807. [przypis redakcyjny]

130. Huysum Jan (1682–1749) — słynny malarz holenderski, malował przeważnie owoce i kwiaty. [przypis redakcyjny]

131. znaki mowy — tj. artykułowane zgłoski, wyrazy. [przypis redakcyjny]

132. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

133. Optima (...) aures — Wergiliusz, Georgica III, 51–58 i 79. [przypis redakcyjny]

134. powiada Horacy (...) — Horacy, O sztuce poetyckiej, w. 16–19, tłum. B. Dobrzański, Złoczów 1892. [przypis edytorski]

135. co Marmontel doradzał (...) — [w:] Poétique Française V, II, 101. [przypis redakcyjny]

136. Francesco Mazzuoli (1503–1640) — malarz i miedziorytnik włoski. [przypis redakcyjny]

137. ladaszcze — przym. od: ladaco. [przypis edytorski]

138. Rafael Mengs (1728–1779) — przyjaciel Winkelmanna, sławny malarz i krytyk; porównaj jego: Gedanken über die Schönheit und den Geschmack in der Malerei (Myśli o piękności i smaku w malarstwie), s. 69. [przypis redakcyjny]

139. koliste, spiżowe koła ośmioszprychate (...) zupełnie gładka, piękna, spiżowa, starannie odrobiona tarcza — [por.] Iliada, X, 296; II, 6. [przypis edytorski]

140. Dacier Anna (1654–1720) — wsławiła się swym tłumaczeniem i objaśnieniami homeryckich epopei. [przypis redakcyjny]

141. stać w stosunku niezależności od podmiotu — Lessing nazywa to „in statu absoluto”, według wyrażenia dawnych gramatyk. [przypis redakcyjny]

142. Ingentem (...) massam — [por.] Vergilus, Aeneida, VIII, 447–454. [przypis redakcyjny]

143. Składają (...) hartowną — [Wergilusz, Eneida, VIII,] tłumaczenie Franciszka Wężyka, Kraków 1882, s. 211. [przypis redakcyjny]

144. starszy Skaliger, Perrault, Terrasson — uczeni i krytycy z XVII wieku. [przypis redakcyjny]

145. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

146. tarcza Minerwy roboty Fidiasza — por. Plinius, XXXVI, 4, s. 726: „Scuto eius, inquo Amazonum proelium caelavit intumesente ambitu parmae; eiusdem concava parte Deorum et Gigantum dimicationem”. [przypis redakcyjny]

147. Homer mówi o jednym mieście: „Obok na rynku (...)” — [por.] Iliada, XVTII, 497–508, według tłumaczenia P. Popiela, Kraków 1880. [przypis redakcyjny]

148. obraz oblężonego miasta — por. Iliada, XVIII, 509–540, tj. w opisie tarczy Achillesa. [przypis redakcyjny]

149. aby zachował koniecznie „jedności” — Lessing ma tu na myśli jednolitość opowiadania bez względu na poszczególne epizody [przypis redakcyjny]

150. i on sam [Pope] o niej miał tylko bardzo niedokładne pojęcie — aby dowieść, że nie krzywdzę Pope’go, przytoczę tylko początek odnośnego miejsca w oryginale: „That he was no stranger to aerial Perspective, appears in his expressly marking the distance of object from object: he tells us (...)” etc. Otóż tutaj użył Pope wyrażenia: „aerial perspective” zupełnie fałszywie. [przypis autorski]

151. Homerowi (...) nie mogła być obcą perspektywa (...) szpiegi znajdowali się nieco dalej od innych figur — odnosi się to do dotyczących wierszy Homera, opisujących tarczę np. „Nieco opodal przysiadło z narodu dwoje na warcie” (szpiegi) albo „Nieco opodal Keryksy pod drzewem gotują wieczerzę (...)”. [przypis autorski]

152. pomiędzy starożytnymi przedmiotami herkulańskimi znajdują się jeszcze tak częste i różne błędy przeciw perspektywie — por. Lessinga Betrachtungen über die Malerei, s. 145. [przypis redakcyjny]

153. obiecana Historia Sztuki Winkelmana — Winkelmann wydał swą Historię Sztuki w r. 1763. [przypis redakcyjny]

154. piękność fizyczna — tj. ciała, jakiegoś przedmiotu itp. [przypis redakcyjny]

155. Konstantyn Manasses — zakonnik, napisał po grecku poemat, w którym tak detalicznie podaje opis piękności greckiej Heleny. [przypis redakcyjny]

156. pospolite wiersze — tj. proste, polegające tylko na akcencie słownym [Wortaccent] w przeciwstawieniu do kunsztownych, rytmicznych strof starożytnych. [przypis redakcyjny]