Laokoon - Gotthold Ephraim Lessing (nasza biblioteka TXT) 📖

id="annotation-27">27. nie wierzę także Waleriuszowi (...) — wskazuje on następujące stopnie smutku oddane przez Timantesa: Kalchas smutny, Ulisses tonący w bólu, Ajax utyskujący, Menelaus rozpościerający żale. Krzyczący Ajax musiałby być postacią ohydną, ponieważ ani Cyceron, ani Kwintylian w swoich opisach tego malowidła wcale o nim nie wspominają, wolno mi go przeto uważać za dodatek, którym Valerius chciał obraz wzbogacić z własnej swej głowy. [przypis redakcyjny]

28. Daleko gorsi artyści z czasów już upadku sztuki (...) — Bellorii, Admiranda, tab. 11, 12. [przypis redakcyjny]

29. Cierpiący Herakles w zatrutej szacie (...) więcej ponurym aniżeli dzikim — Plinius, Natur. hist., lib. XXXIV sec. 19. [przypis redakcyjny]

30. Pitagoras leontyński — sławny rzeźbiarz grecki z Sycylii, żyjący w V wieku przed Chr. [przypis tłumacza]

31. materialne granice sztuki — tj. skrępowanie artysty przez sam materiał. [przypis tłumacza]

32. płodnej — [niem.] fruchtbar. [przypis tłumacza]

33. La Mettrie (1709–1751) — filozof francuski, słynny z dowcipu. [przypis tłumacza]

34. Timomachus — malarz grecki, z Bizancjum rodem; żył w epoce poaleksandryjskiej. [przypis tłumacza]

35. Poeta (...) powiada (...) przemawiając do samego obrazu — Philippus (Anthol., lib. IV, cap. 9 ep. 10). [przypis redakcyjny]

36. z wiadomości podanej przez Filostrata — Filostrat starszy, sofista i retor grecki z II wieku po Chr.; Lessing odsyła do jego Vita Apollonii, lib. II cap. 22. [przypis tłumacza]

37. clamores horrendos ad sidera tollit (łac.) — krzyki okropne zanosi ku gwiazdom. [przypis tłumacza]

38. Meleager — był synem króla Ojneosa z Etolii. W siedem dni po jego urodzeniu się przybyły w dom jego rodziców Parki, aby dziecię obdarować. Jedna z nich, Atropos, oświadczyła wtedy, że chłopiec tak długo żyć będzie, dopóki nie wygaśnie płomień żarzący się właśnie na ognisku. Usłyszawszy to, matka dziecięcia wyjęła szybko polano z ogniska i, zagasiwszy je, przechowała. Meleager, podrósłszy, urządził polowanie na dzika, którego z pomocą Atalanty ubił. W nagrodę za pomoc ofiarował Atalancie głowę i skórę zwierza, czym uczuli się dotkniętymi wujowie Meleagra i wszczęli z nim bójkę, w której z jego ręki polegli. Matka, dowiedziawszy się o tym, zagniewana na Meleagra, wydobyła z ukrycia owe polano i rzuciła na ognisko. Wkrótce zmarł Meleager wśród najokropniejszych boleści. Do tej tragicznej jego śmierci odnoszą się powyższe słowa: „wewnętrzny żar sympatyczny”. [przypis tłumacza]

39. jeden z nich [krytyków paryskich] zaproponował, aby sztukę jego [Chataubruna] nazwać: „La difficulté vaincue” — „Mercure de France”, 1755 kwiecień. [przypis tłumacza]

40. zarzut robi Anglik (...) — Adam Smith, The Theory of Moral Sentiments, p. I sec. 2, ch. I p. 41 (1761). [przypis redakcyjny]

41. Ktesias mógł studiować swą sztukę — Ktesias (także: Ktesilaus) malarz grecki z czasów Fidiasza. Według Pliniusza miał on wymalować rannego mężczyznę umierającego tak łudząco, że można było widzieć, ile jeszcze zasobów sił żywotnych posiada ów ranny. Słynął także jako lekarz i do tego odnosi się prawdopodobnie powyższa uwaga Lessinga. [przypis tłumacza]

42. u Francuza zaś [Chataubruna] przyczyniają się do tego [zwrotu w postępowaniu] piękne oczy — akt II sc. III: „De mes déguisemens que penserait Sophie”, mówi syn Achillesowy. [przypis redakcyjny]

43. wynik obu wyroczni — Herakles otrzymał był dwie wyrocznie, z których jedna przepowiadała mu, że zostanie zabitym przez Nessosa, draga, że skoro dożyje czasu, który właśnie nadszedł, wtedy śmierć go uwolni od wszelkich mąk. Zrozumiawszy sens tych wyroczni, rozkazał się zanieść synowi na górę Oita i tam spalić. [przypis tłumacza]

44. jego śmiertelna natura pokonała do tyla nieśmiertelną, iż musi płakać i kwilić jak dziewczyna — [por.] Trachinki, V. 1088 i 9. [przypis redakcyjny]

45. Garriek (1716–1779) — sławny aktor angielski, znakomity mimik. [przypis tłumacza]

46. skeuopojeja — posługiwanie się maskami przez starożytnych aktorów. [przypis tłumacza]

47. uważają grupę Laokoona (...) za dzieło (...) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (...) wymieniam tylko Bartłomieja Marlianiego — [por.] Topographiae Urbis Romae, lib. IV cap. 14: „Et quamquam hi (Agesander et Polydorus et Athenodorus Rhodii) ex Virgilii descriptione statuam hanc formavisse videntur” etc. [przypis redakcyjny]

48. uważają grupę Laokoona (...) za dzieło (...) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (...) wymieniam (...) Montfaucona — [por.] Suppl. á l’Antiq. expl., t. I, p. 242: „Il semble qu’Agesandre, Polydore et Athénodore, qui en furent les ouvriers, ayent travaillé comme à l’envie, pour laisser un monument, qui repondait à l’incomparable déscription qu’a fait Virgile de Laocoon”. [przypis redakcyjny]

49. według Makrobiusza mógł być Pisander tym starszym źródłem — [zob.] Saturnalia, lib. V, cap. 2. (F). [przypis redakcyjny]

50. Quintus Calaber — żył w II wieku po Chr., napisał obszerną epopeję, mającą być dalszym ciągiem Iliady. [przypis tłumacza]

51. Lykofron — tragik grecki z wyspy Eubei. [przypis tłumacza]

52. jedno miejsce u Lykofrona, w którym owe węże noszą przezwisko „pożeraczy dzieci” — a raczej jeden tylko wąż; gdyż, zdaje się, że Lykofron jednego tylko przyjmował: Και παιδοβρωτος πορχεως νησους διπλας. [przypis redakcyjny]

53. Pomysł[u], aby ojca wraz z obydwoma synami kazać morderczym wężom w jeden węzeł związać (...) Montfaucon nie chce go znaleźć u poety — [por.] Suppl. à Antiq. Expl., t. I, p. 243: „Il y a quelque petite différence entre ce que dit Virgile, et ce que le marbre représente. Il semble, selon ce que dit le poète, que les serpens quittèrent les deux enfans pour venir eutortiller le père, au lieu que dans ce marbre ils lient en même tems les enfants et leur père”. [przypis redakcyjny]

54. oni prostą drogą (...) nad głowę się wzbija — Eneida, II, 227, w tłumaczeniu Fr. Wężyka. [przypis tłumacza]

55. w postępowym rozsnuwaniu poetyckiego obrazu — tyle co „szczegółowym, opowiadającym szczegół po szczególe”. [przypis tłumacza]

56. Donatus — żył około połowy IV wieku po Chrystusie; słynął jako doskonały objaśniacz dzieł Wergiliusza. (H) [przypis redakcyjny]

57. Ille simul manibus tendit divellere nodos (łac.) — Oburącz targa z siebie dręczące kajdany. [przypis tłumacza]

58. Bis medium amplexi (...) altis (łac.) — „Dwakroć ciało ściśnięte, i barki, i szyja;/ Dwakroć gad krwawym karkiem nad głowę się wzbija”. [przypis tłumacza]

59. można zauważyć na jednym sztychu Franciszka Cleyna — we wspaniałym wydaniu angielskim Wergiliusza przez Drydena (Londyn 1697, folio maj). Ale i Cleyn okręcił węże około ciała tylko raz jeden, a około szyi prawie wcale nie. Jeżeli taki mierny artysta zasługuje skądinąd na rozgrzeszenie, można by mu dać tylko takie, że miedzioryty uważać należy za proste objaśnienia, a nie za samoistne pięknotwory. [przypis redakcyjny]

60. Perfusus sanie vittas atroque veneno (łac.) — Czarnym jadem okryty i posoką zlany. [przypis tłumacza]

61. poeta naśladował artystów (...) uczeni uważający to przypuszczenie za prawdę — Maffei, Richardson i jeszcze w nowszych czasach pan von Hagedorn (Betrachtungen über die Malerei, p. 37; Richardson Traité de la peinture, t. III, p. 513). Des Fontaines nie zasługuje chyba na to, abym go z tymi mężami zestawiał. W uwagach do przekładu Wergiliusza i on wprawdzie utrzymuje również, że poeta miał grupę przed oczyma, ale jest tak ciemnym, że uważa ją za dzieło Fidiasza. [przypis redakcyjny]

62. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

63. Gdyby [poeta] naśladował wiernie grupę we wszystkich szczegółach, czyżby nam zawsze nie dał znakomitego obrazu — w tym miejscu powołuje się Lessing na wiersz J. Sadoleta, uczonego biskupa-poety (1477–1547). Obszerny ten wiersz, zatytułowany, De Laocoontis statua wraz z dopiskiem autora znajduje się w Dodatkach (J). [przypis redakcyjny]

64. Richardson dodaje: historia Laokoona ma tylko prowadzić do patetycznego opisu ostatecznego zburzenia (...) — [w:] De la peinture, t. III, s. 516: „C’est l’horreur que les Troїens ont conçue contre Laocoon, qui était nécessaire a Virgile pour la conduite de son poëme; et cela le méne à cette Description pathétique de la destruction de la patrie de son Héros. Anssi Virgile n’avait garde de diviser l’attention sur la dernière nuit, pour une grande ville entière, par la peinture d’un petit malheur d’un Particulier”. [przypis redakcyjny]

65. micat alter (...) morsu (łac.) — zabłyska tu jeden i prosto/ Godzi na Laokonta, całego od góry do dołu/ Obejmując i zębem zjadliwym w pachwinę się wgryza. [przypis tłumacza]

66. wiersze Sadoleta — por. O studiach J. Klaczki nad Odrodzeniem przez dr Pawła Popiela, „Przegląd Polski” grudzień 1899. [przypis tłumacza]

67. Bis medium amplexi (...) capite et cervicibus altis — Dwakroć ciało ściśnięte i barki, i szyja;/ Dwakroć gad hardym karkiem nad głowę się wzbija. [przypis redakcyjny]

68. Spence, Józef (1609–1768) — słynny angielski znawca sztuki; napisał w formie dialogu dzieło, w którym starał się dzieła rzymskich poetów objaśniać za pomocą starożytnych dzieł sztuki i odwrotnie. [przypis tłumacza]

69. Polymetis — pierwsze wydanie z r. 1747, drugie z 1755 pt. Polymelis or an Enquiry concerning the Agreement between the Works of the Roman Poets and the Remains of the ancient Artists, being an Attempt to illustrate them mutually from one another. In ten Books, by the Revd. Mr. Spence (London); także parę razy już drukowany wyciąg, który R. Tindal zrobił z tego dzieła. [przypis redakcyjny]

70. Waleriusz Flaccus — poeta rzymski z I-go wieku po Chrystusie, napisał poemat opisowy Argonautica. [przypis redakcyjny]

71. kiedy Waleriusz Flaccus opisuje skrzydlatą błyskawicę na rzymskich tarczach (...) gdy obraz takiej tarczy ujrzę na starym pomniku — [por.] Valerius Flaccus, lib. VI, v. 55, 56; Polymetis. Dialog, VI, p. 50. [przypis redakcyjny]

72. jedno miejsce u Owidiusza, w którym zmęczony Cephalus woła do chłodzących wiatrów — [por.] Owidiusz, Metamorfozy, ks. VII. [przypis tłumacza]

73. Juvenalis porównywa bogatego nicponia z kolumną Hermesa — [patrz:] Juvenalis, Satyra VIII, w. 52–55 (M). [przypis redakcyjny]

74. Echion — malarz grecki z IV wieku przed Chr. Jego obraz u Lessinga nazwany Nova nupta verecundia notabilis. [przypis tłumacza]

75. Czyż (...) żaden poeta więcej widzieć go nie mógł (...) — [por.] Tibullus, Elegia 4, ks. III; Polym. Dial., VIII, p. 84. [przypis redakcyjny]

76. poeta Wulkana zmęczonym, a twarz jego (...) płonącą nazywa — [por.] Statius (poeta rzymski 15–98 po Chr.), Silvae, 5 w. 8; Polym. Dial., VIII, p. 84. [przypis redakcyjny]

77. Lukrecjusz opisuje zmianę pór roku (...) — Lucretius, De rerum natura, ks. V, 736–747 (N). [przypis redakcyjny]

78. Wergiliusza „pontem indignatus Araxes — [patrz:] Eneida, VIII, w. 725; Polymetis. Dialog, XIV, p. 230. [przypis redakcyjny]

79. Addisona, który (...) nie odróżnił wypadków, w których przystoi poecie naśladować artystę (...) — w rozmaitych miejscach swojej podróży i swojej rozmowy o monetach starożytnych. [przypis redakcyjny]

80. starożytni poeci dodają Bakchosowi po największej części rogi (...) mówi Spence (...) — Polymetis Dial., IX, p. 129. [przypis redakcyjny]

81. w uroczystym nawoływaniu Bakchosa u Owidiusza — [patrz: Owidiusz,] Metamorph., lib. IV, v. 19–20. [przypis redakcyjny]

82. rogi przymocowane do diademu, jak to widzieć można na jednej głowie w królewskim gabinecie w Berlinie — Begeri, Thes. Brandenb, vol. III p. 242. [przypis redakcyjny]

83. Minerwa i Junona (...) pyta Spence — [patrz:] Polymetis Dial., VI, p. 63. [przypis redakcyjny]

84. Tajemnice Samotrackie — por. Rubensohn, Die Mysterienheligthümer in Eleusis und Samothrake, Berlin 1892. [przypis redakcyjny]

85. Spence (...) przyjął raz na zawsze za zasadę przy poetycznym opisie, że nic nie jest dobrym, co by niestosownym było, gdybyśmy to przedstawili na obrazie albo na posągu — [por.] Polymetis Dial., XX p. 811: „Scarce any thing can be good in a poetical description, which would appear absurd, if represented in a statue or picture”. [przypis redakcyjny]

86. Statius i Flaccus żyli w czasie, w którym poezja rzymska była już w upadku (...) — [patrz:] Polymetis Dial., VII p. 74. [przypis redakcyjny]

87. Wenera chce się zemścić na swych gardzicielach, Lemnijczykach — według podania Lemnijczycy, porozwodziwszy się