Dante - Cezary Jellenta (jak polubić czytanie książek txt) 📖

Więc ten wydatny, raczej garbaty niż orli nos, wystający podbródek starego mnicha lub kobiety to profil Danta? Więc to jego maska — ta twarz zastygła z oczami zamkniętemi, o policzkach zapadłych, bez śladu zarostu? Spotykasz jedno i drugie na każdej piędzi ziemi włoskiej, w starych rękopisach, na placach publicznych, w muzeach marmurów i bronzów.

Głowa, przeważnie stara, z duszą, by się tak wyrazić, patrzącą w dół, z nakryciem, które na nas, ludzi innego obyczaju, sprawia wrażenie czepca wyzierającego z pod mycki. Czasem zdobi ją wieniec wawrzynowy i każe domyślać się, że to wieszcz; częściej jeszcze zawiędłością swoją nasuwa podejrzenie, że to sterany w pracy nad pergaminami mędrzec; prawie zawsze trąci typem średniowiecznego ascety. To ma być Dante, największy poeta kraju poetów? Ta sucha teologiczna postać? Więc w niej miała żyć nieskończona miłość, oszałamiająca fantazya, wizye tkliwe i poetyczne, rycerska dzielność i wytrwałość trubadura? Wierzę, że Dante, — jeśli takim ma być jego portret, — był raczej posępnem, wodnistem widmem z Piekieł,które właśnie przypadkiem na świat ludzki wyjrzało, nie człowiekiem, który w państwie szatana był tylko gościem.

Ale szukajmy dobrze, i to nie śród książek i rysunków po salonach, bo tu nieraz ci podadzą za Danta parodyę Tassa lub jakiego pustelnika, jakgdyby w zamiarze odstraszenia cię od znajomości z autorem najwznioślejszego poematu świata. Tu jest on tylko zasuszoną mumią, której się należy cześć i wszelkie poważne a chłodne uczucie. Potrzeba wrócić na ziemię, która go wydała, do Florencyi, a okaże się, że surowy mędrzec nie przyszedł na świat, jakbyś mniemał, z ciężarem pięćdziesięciu lat na plecach, — że go znano i zapamiętano młodym i świeżym, poetycznym i natchnionym. Tam ludzie umieją go sobie wyobrażać duchem gwałtownym i burzliwym, jak przystało na wieszcza i proroka, którego popioły jeszcze niedawno, bo za ojców naszych, uważane były przez niektóre rządy za cel pielgrzymki nieprawomyślnych. Na grób Danta iść do Rawenny znaczyło przecie kłaść wieńce na mogiłach wrogów religii i państwa.

Jakoż gdy staniemy na placu kościoła Santa Croce, tego panteonu Florencyi, inaczej już przedstawi się nam wielki poeta. W okazałym posągu pojął go Ricci silnie i głęboko. Ten potężny człowiek w todze poety pielgrzyma ma wprawdzie zwykły znany profil i wydatny nos, ale zarazem młodość, energię, straszną gorycz pogardy i siłę. To już nie wyschły i zbiedzony pracownik klasztorów, ale dumny, chociaż cierpki, władzca duchów. Posiada życie, sprężystość postawy i ruchu, słowem, to piękno zewnętrzne, fizyczne, które potomność tak uwzięła się z postaci jego usuwać, pewnie, ażeby podnieść jego wielkość i uduchowienie. Ale zato chwyta za serce i wzrusza jakgdyby nowoczesnym jakimś nastrojem inny obraz, choć niemniej stary i naiwny. To obraz, którego autorem jest Domenico diFrancesco zwany Michelino, w Katedrze Florenckiej. Poeta jakgdyby zatrzymał się w przechadzce po rodzinnym grodzie. Stoi oto przed nami zadumany, melancholijny i poetyczny; dokoła Florencya i sławne jej gmachy i baszty: cudowna wieża Palazzo Vecchio — siedlisko Signorii, kopuła katedry. Na nie wszystkie, rzekłbyś, spływa i sobą wypełnia sam jeden ich syn, chluba i chwała. Wzajem do siebie należą i tworzą jednę wielką całość, wzniosłą spójnię, w której jeden jedyny człowiek wyrównywa ogromowi i sławie najsławniejszego z miast. Jest on też na obrazie w rzeczy samej — skutkiem szczęśliwego i jakby umyślnego błędu perspektywy — tego samego wzrostu, co otaczające go gmachy i widniejąca na dalszym terrenie niebotyczna piramida scen piekielnych katuszy. Cały obraz, mimo swą naiwność, tchnie nieskończonością. Jakieś tęcze i kręgi kosmiczne stanowią aureolę całości, a sam poeta trzyma w lewej dłoni niejako symbol wiekuistości — Pismo Święte, pouczająco odwrócone do widza tekstem.

Oczywiście, tem poetyczniej i piękniej wygląda postać Danta, im później się zrodziła. Za życia niepodobna było, aby powstały wizerunki równie wyrazem swym pełne i bogate, jak bogatą była ta dusza.

Wszystkie te wizerunki powstały po śmierci poety, kiedy wrócił już do łask ojczyzny. Gdy powołana przezeń do nowego życia poezya i literatura Włoch i całego świata,