Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

pewnie rozumieli,

Że uciec albo się jem dać poimać mieli,

Rozprószeni tam i sam, wszytkie zastępują

Przechody i wkoło ich prawie obstępują;

Sam ich starszy zajeżdża, będąc przy nadziei,

Że ich poima, w gęstej okrążonych kniei,

Bo widząc, jako z wielkiem strachem uchodzili,

Beł pewny, że z obozu pogańskiego byli.

192

Beł tam za onych czasów las stary, gęstemi

Drzewami i chróstami zarosły nizkiemi,

Pełny, jako labirynt jaki, zawikłanych

Ścieszek, od bestyj samych tylko udeptanych.

W tem obadwa poganie tę nadzieję mają,

Że się jego cieniami i gęstwą utają —

Ale kto mnie rad słucha i rad się mną cieszy,

Kiedy drugą pieśń zacznę, niechaj się pośpieszy.

Koniec pieśni ośmnastej.

XIX. Pieśń dziewiętnasta Argument

Angelika rannemu Medorowi daje

Zdrowie i potem jego małżonką zostaje.

Marfiza z towarzystwem wielkiej niepogody

Zażywszy, u Lajacu na brzeg z morskiej wody

Na ostatek wysiada. Gwidon zawołany,

Od niepobożnych niewiast w niewoli trzymany,

Z Marfizą bohatyrką do boju wstępuje,

Potem ją z towarzystwem w dom na noc przymuje.

Allegorye

W tej dziewiętnastej pieśni przez Medora, który ruszony pobożnością przeciwko swemu panu, wdał się w wielkie niebezpieczeństwo zdrowia i nakoniec, naleziony od Angeliki, został jej małżonkiem, dwie rzeczy się znaczą: jedna, że dobre uczynki nigdy nie bywają bez nagrody, druga, że z tego przykładu daje się przestroga miłośnikom, aby to pewnie wiedzieli, że miłość barziej pochodzi z rozsądku i z obierania, aniżli z jakiego niebieskiego przeznaczenia.

1. Skład pierwszy

Żaden nie może wiedzieć, który go miłuje

Prawdziwie, gdy go szczęście trzyma i piastuje,

Stąd, że są koło niego wierni i fałszywi,

Co mu się pokazują jednako życzliwi;

Ale jeśli w nieszczęście i w nędzę upadnie,

Wszytka zgraja pochlebców zarazem odpadnie,

A ten, który miłuje z serca, nie ustawa

I wierny panu swemu po śmierci zostawa.

Ten jest wielki na dworze i gardzi wszytkiemi,

Ten u pana w niełasce jest między podłemi;

Ale gdzieby się serce, jako twarz, widziało,

I onychby się szczęście odmienić musiało;

Ów pokorny i cichy bełby wyniesiony,

A hardy i nadęty bełby poniżony. —

Ale się do Medora wróćmy, co swojemu

Panu beł i żywemu wierny i zmarłemu.

Nazawikłańsze ścieszki, nieszczęsny, wartował1162

Tam i sam, aby się w nich ukrył i zachował;

Ale to brzemię, które na ramionach było,

Wszytkie mu do tej sprawy sposoby trudniło;

Miejsca i kraju nie jest wiadom, chybia drogi,

Wściągają go to krzaki, to kolące głogi.

Drugi się już beł dalej dobrze ukrył w cieniu,

Co takiego brzemienia nie miał na ramieniu.

Tak daleko Klorydan już beł w onej chwili

Uszedł, że nic nie słyszał tych, którzy gonili;

Ale skoro się postrzegł, że odbiegł miłego

Medora, jakby serca odbieżał własnego.

»Ach! jakom się zapomniał, jakom — pry1163 — niedbały,

»Ach, jako nieostrożny, jakom beł ospały,

»Żem tu uszedł przez1164 ciebie! Prze bóg! com to sprawił,

»Że ani wiem, jakom cię i kędy zostawił!«

To mówiąc, krzywą ścieszką bieży, niewściągniony,

Jak nagłębiej w gęsty las i trafia w te strony,

Skąd beł niedawno wyszedł, ani nóg hamuje,

Aż nieszczęśliwy swojej śmierci ślad najduje.

Słyszy konie, słyszy huk i wielkie wołanie

I głos nieprzyjacielski i groźne łajanie,

Na ostatek i słyszy i widzi swojego

Medora, między konnych tak wielą pieszego.

Ode sta konnych sam jest, pieszy, obegnany;

Zerbin woła, aby beł żywo poimany.

On się kręci, jak cyga1165, nakoło po lesie,

A miły ciężar przecię na ramionach niesie.

Przy dębie i przy buku co nań biją z koni,

Jako najlepiej może, nieszczęsny się broni;

Nakoniec, spracowany, swoje miłe brzemię,

Snując się koło niego, upuszcza na ziemię,

Jako więc niedźwiedzica, kiedy łowiec śmiały

Na jej jamę napadnie, w końcu ostrej skały

Na wysokiem Krępaku stoi w wątpliwości

I mruczy to z wściekłego gniewu, to z litości;

Gniew jej i okrucieństwo radzi przyrodzone

Gębę, paznokcie, zęby skrwawić wyostrzone,

Miłość ją z drugiej strony miękczy i hamuje,

Że w pół gniewu wściekłego dzieci swych pilnuje.

Klorydan, który widzi, że go nie ratuje,

I który chce z niem umrzeć, sposoby najduje,

Aby mógł niejednego z nieprzyjaciół pożyć,

Niżby mu przyszło żywot samemu położyć;

I między gałęziami strzałę do cięciwy

Pierzystą przyłożywszy, łuk wyciąga krzywy

I tak ugadza w czoło jednemu Szotowi,

Że nieżywy wypada z siodła ku dołowi.

Wszyscy się inszy zatem tam i sam mięszają

I w tę stronę, skąd strzała przypadła, patrzają.

On tem czasem drugi bełt pchnie, aby jednego

Zabiwszy, podle niego obalił drugiego.

Ten drugi, kiedy tego i owego pytał,

Ktoby strzelił, i wołał i zębami zgrzytał,

Przyszła pierzchliwa strzała i w garle utknęła

I fuki mu surowe i mowę ucięła.

Zerbin królewic, który starszy beł nad niemi,

Nie mógł już więcej wytrwać i słowy groźnemi

Wołając, koniem przeciw Medorowi kmie:

»Ty mnie tego przypłacisz — prawi — poganinie!«

Ale to mniejsza, że nań łajania używa:

Ręką sięga i za włos złoty go porywa;

Potem wejźrzawszy mu w twarz piękną, gniew hamował

I użaliwszy się go, zdrowo go zachował.

On się do próśb udawa i »Przez twoje bogi,

»Które chwalisz — powiada — nie bądź mi tak srogi,

»Mój cnotliwy rycerzu, abyś mi zmarłego

»Miał niedopuszczać pogrześć wprzód króla mojego.

»Nie proszę cię o więcej i wiedz pewnie o tem,

»Że nic nie dbam, abyś mię darował żywotem,

»W którem póty korzystam tylko, póki ciało

»Bez pogrzebuby pana mojego zostało.

»Ale jeśliś tak srogiem i tak zatwardziałem,

»Że chcesz źwierze i ptaki karmić ludzkiem ciałem,

»I serce tebańskiego masz w sobie Kreonta,

»Mnie jemi skarm, a pogrześć daj syna Almonta!«

Takie na on czas słowa Medorowe były,

Któreby i kamienie podomno ruszyły;

I już i sam królewic jemi beł zmiękczony

I na sercu litością wszytek przerażony.

Tem czasem jeden żołnierz Zerbina mężnego,

Nie mając względu namniej na pana swojego,

Niepostrzeżony, z wielkiem przyskoczywszy gniewem,

Młodzieńczykowi w piersi zadał ranę drzewem.

Zbyt się Zerbin nieludzkiem postępkiem uraził,

Tem więcej, kiedy ujźrzał, że go tak obraził,

Że próżny krwie na twarzy upadł nieszczęśliwy

Na ziemię, i rozumiał, że już beł nieżywy.

I takiem beł ku niemu żalem poruszony,

Że zawołał: »Nie będzie pewnie niezemszczony!«

I skoczył rozgniewany przeciw żołnierzowi,

Co proszącemu ranę zadał Medorowi;

Ale on gniewliwego w miejscu nie chciał czekać

Królewica i zbiegszy, w czas począł uciekać.

Klorydan widząc, że ów już na ziemi leży,

Więcej się już nie tając, pędem wielkiem bieży.

Łuk porzuca i bierze od boku miecz goły

W obie ręce i siecze na nieprzyjacioły,

Raczej, aby tam zginął, nie, żeby być miała

Pomsta, któraby z gniewem jego wyrównała;

Widzi, że ów obfitą krew na ziemię leje

I że już żadnej niema żywota nadzieje,

A skoro zbył wszytkich sił, tuż podle swojego

Poległ, martwy, na ziemi Medora miłego.

Za swojem się Szotowie wodzem obracają

Przez lasy i na insze dzieło się udają,

Jako skoro obudwu pogan w onej chwili,

Tego martwem, tego źle żywem, zostawili.

Leżał długo na ziemi Medor i odkrytą

Z otworzonej żyły krew wylewał obfitą;

I pewnieby beł umarł, zbywszy wszytkiej mocy,

By beł nie miał ratunku i prętkiej pomocy.

Bo go tam natrafiła panna obłąkana,

W podłą, pasterską suknią po prostu ubrana,

Ale pięknej urody i dziwnej gładkości,

Z uczciwości, z postępków sławna i z grzeczności

Już chwila, jakom o niej śpiewał, i tak macie,

Że wierzę, że ją ledwie podomno poznacie.

Chcecieli ją znać, mego poradźcie się pióra:

Angelika to, cara katajskiego córa.

Ta, skoro znowu swego pierścienia dostała,

Którego przez Brunella beła postradała,

Tak zhardziała i tak się wysoko ważyła,

Że wszytkiem prawie światem, tak rzekę, gardziła.

Sama tam i sam jeździ, ani chce żadnego

Mieć w swojem towarzystwie, by najzacniejszego;

Niemiło jej, że kiedy w męstwo niezrównany

Służył jej Orland i król z Cyrkas zawołany.

Ale najbarziej tego błędu żałowała,

Że kiedy Rynaldowi chęć pokazowała,

Gniewając się, że się tak podło położyła

I że tak nizko beła wzrok swój obróciła,

I teraz jej tego wstyd; ale bóg miłości

Nie mógł znieść takiej pychy i takiej hardości

I na ścieszce, gdzie Medor leżał ledwie żywy,

Czekał jej, przyłożywszy strzałę do cięciwy.

Skoro udatna dziewka ujźrzała rannego

Młodzieńczyka i śmierci ostatniej blizkiego,

Który barziej, niż siebie samego, żałował

Tego, że pana swego jeszcze nie pochował,

Poczuła, że jej litość przez piersi przepadła

I niezwykłemi wroty w serce się przekradła;

Która je w niej zmiękczyła tem więcej, gdy młody

Poganin powiedział jej swój żal i przygody.

I cyrulicką sobie naukę poczęła

Wspominać, którą beła w Indyej pojęła,

Gdzie taka umiejętność w wielkiej cenie zbytnie

Jest w tem kraju i więcej, niż gdzie indziej, kwitnie,

Choć kart nie przewracają i ksiąg nie czytają,

Bo ją ojcowie synom przez ręce podają;

I myśli, widząc, że już martwy jest na poły,

Uleczyć go pewnemi co napręcej zioły.

I przypomniała sobie, że kiedy jachała

Przez pewny kraj wesoły, ziele w nim widziała,

Lubo to Dyktam1166 lubo Panacea1167 było,

Co w sobie wielkie skutki lekarskie taiło

I co krew stanowiło i niewytrzymany

Nawiętszy ból widomie wywodziło z rany;

A nalazszy je blizko, skoro je urwała,

Tam, kędy Medor leżał, spiesznie się wracała.

Potkała, wracając się na zad onem czasem,

Pasterza, który jachał wierzchem gęstem lasem,

Szukając jałowice jednej swej zgubionej,

Ode dwu dni od bydła jego obłądzonej.

Tego z sobą pojęła tam, gdzie zbywszy siły,

Medor lał krew obfitą z obrażonej żyły;

Której tak wiele z niego z piersi było wyszło,

Że mu do ostatniego końca było przyszło.

Zsiada z konia skwapliwa i także onemu

Każe zsieść pasterzowi przyprowadzonemu;

Potem stłukszy kamieniem ziele, mocno ściska

I sok z niego białemi rękami wyciska,

Który wprzód w ranę jego wnątrz wlała, a potem

Pomazała jem pulsy i piersi z żywotem;

I taki skutek wódka ona uczyniła,

Że krew zastanowiwszy, siły przywróciła.

I taką mu moc nagle dała, macie wiedzieć,

Że na koniu pasterza mógł cale wysiedzieć.

Nie chciał jednak odjachać pierwej z tamtej strony.

Aż beł jego zmarły pan przy niem pogrzebiony;

Kazał i Klorydana pogrześć jednem razem

Z Dardynellem pospołu, a stamtąd zarazem

Obrócił się i jachał tam, gdzie mu kazała,

A ta z niem w nizkiem domu pasterskiem została.

Tak litością wspłonęła nagle, tak pałała,

Kiedy go leżącego napierwej ujźrzała;

Potem widząc piękną twarz i gładką jagodę,

Obyczaje i grzeczność i jego urodę,

Poczuła, że ją gryzł mól z nienagła zakryty

I zajął się w niej płomień miłości obfity,

Który w niej z lekka palił serce zapalone,

W ogniu ciężkiej miłości wszytko utopione.

Pasterz on miał dom w lesie, nizko postawiony,

Między dwiema wzgórkami, wczesny1168 i przestrony,

W którem się sam i z żoną i z potomstwem chował,

A prawie go beł nowo dopiero zbudował.

Tam beła Medorowi za mały czas ona

Niebezpieczna od panny rana uleczona;

Ale sama za mniejszy czas ranę niemniejszą

Poczuła w swojem sercu i niebezpieczniejszą.

Niebezpieczniejszą ranę na sercu i jeszcze

Głębszą poczuła, którą przyniosło żelezce,

Które pchnął niewiadomą drogą rozgniewany

Z oczu Medora na nię bóg, w skrzydła ubrany.

Więcej oń dba, niż o się, i czuje, że chore

Serce w niej coraz więtszem ogniem srodze gore,

I ni o czem nie myśli, jeno, aby zdrowy

Ten beł, co jej zadawał coraz postrzał nowy.

Jej się rana tem barziej jątrzy, im się ona

Barziej ściska i goi rana Medorowa.

Medor wzmaga1169 i mocny i duży1170 zostawa:

Ona febry gorącej i zimnej dostawa.

Jemu każdy dzień prawie piękności przydaje:

Sama pełna wnętrznego ognia tle i taje

Tak, jako pospolicie taje śnieg zagrzany,

Od słońca gdzie na polu przestronem zastany.

Jeśli nie chce od żądzej umrzeć w tej niemocy,

Potrzeba się jej zdobyć na prętkie pomocy.

I zda się jej, że czekać byłoby czas długi,

Ażby u niej, czego chce sama, żądał drugi.

Tak zrzuciwszy wszytek wzgląd i wstyd Angelika,

Użyła śmiałych oczu, śmiałego języka

I prosiła, aby jej uleczył ból z raną,

Podomno niewiadomie od niego zadaną.

Powiedz mi, o Orlandzie grabio, powiedz i ty,

Zacny królu cyrkaski, królu znamienity!

Co wam sława, co wasze pomogły dzielności?

W jakiem są poważeniu wasze powolności?

Ukażcie mi jeden znak jej ku sobie chęci,

Lubo świeżej lubo też dawniejszej pamięci,

I jeśliście nagrodę jaką od niej mieli

Za to, coście czynili i dla niej cierpieli?

O, jakoćby to było przykro, zacny panie,

Gdybyś się na świat wrócił, królu Agrykanie,

Że cię tak nieludzkiemi wzgardami karmiła

I tobą się, może1171 tak powiedzieć, brzydziła!

O Feracie, o inszych sto, których

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz