Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖
Senat szaleńców obraduje w szpitalu psychiatrycznym: to miejsce, gdzie można wypowiedzieć wszystko, nawet najbardziej niedyskretne diagnozy społeczne, nawet najbardziej rewolucyjne propozycje reform. Sztuka została wystawiona w roku 1931 na deskach teatru Ateneum w Warszawie w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.
W zbiorku znajdziemy także zbiór modlitw „Sam na sam z Bogiem”, pełnych pokory i świętego zwątpienia, chwytające za serce „Felietony radiowe”, obyczajowo-filozoficzne dialogi „Bezwstydnie krótkie”, wakacyjne obrazki „Pedagogiki żartobliwej” i nowatorskie spojrzenie mądrego pedagoga na wielką postać biblijną w rozważaniu: jakim dzieckiem był mały Mojżesz? Ten ostatni utwór zachował się tylko jako przekład hebrajski, wydrukowany w październiku 1939 r. w piśmie „Omer” w Palestynie. Obecną publikację zawdzięczamy tłumaczeniu Ewy Świderskiej i Hanny Kirchner.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Jeżeli ojciec nieuczony, bo ciężką pracą od małego i do szkół nie chodził, to nie wstyd; ale ty już w krawacie wiązanym i spodniach prasowanych, więc: „Tatusiu, ile jest 6x9, tatusiu, czy stół to rzeczownik, tatu, czy Missisipi wyspa czy półwysep?” — A ty caban i krwawy rumieniec wstydu?
Mówisz: „Mam czas”. — Nieprawda. — Tam za granicą uczą się, budują — szosy, fabryki, maszyny, pancerniki, czyste, widne mieszkania. — A ty co? — Jednego własnego ucha nie chcesz umyć, żeby było czyste? Obarczasz statystykę o jedno brudne ucho. — Minus, obywatelu.
Mówisz: trudno. I krzywisz się, że trudno. — Pardon. — Kiep ten, kto chce łatwo, byle jak, byle prędzej. — Cieszysz się, że pan zachorował, tydzień lekcji nie będzie? — A ty pokochaj, co trudne.
Ciągnij, kawalerze...
Przypomniało mi się. — Dawno.
Nie znano jeszcze elektryczności, więc wracam ze szkoły konnym tramwajem. W lecie jeden koń ciągnął tramwaj po szynach, a w zimie zaprzęgano dwa, bo po śniegu ciężko. Więc stoję z tornistrem na plecach obok woźnicy, a on batem popędza i bije. A konie ciągną — a śnieg. Żal mi ich. Mówię: „Pan tak bije”. — On spojrzał bokiem nieżyczliwie i mówi: „A ty zejdź i też ciągnij, kawalerze, jeżeli litościwy; wyłaź z tramwaju: będzie koniom lżej”. — Strasznie zawstydziłem się. Już na całe życie nauka: nie wtrącaj się, jeżeli nie wiesz lepiej, nie gębuj, jeżeli nie pomagasz, nie krytykuj, jeśli nie umiesz inaczej. — Ciągnij też, kawalerze.
To ci się nie podoba, tak być nie powinno, szkoła tak, a ty tak. Głupio, źle. — Ale co robić? — Ciągnij, kawalerze. Albo wymyśl jak Edison elektryczność. Albo czekaj, patrz i czekaj cierpliwie, aż tej twojej szkole wyrośnie ząb mądrości. — Siebie pilnuj — ot co. — Co biorę, co daję? I nie potem, i później, ale teraz i już!
Pożyczył kolega ołówek, gumkę. Pamiętaj: masz zwrócić. Tobie wyświadczył przysługę, ty zaraz (niekoniecznie jemu), ale innemu. — Bierzesz, dajesz.
Mądra gra — siatkówka (dwa ognie). Przyjmujesz, podajesz, bierzesz i odrzucasz — dla wspólnego celu. — I czuwasz — wspólna piłka — starasz się podać, kto bliżej, kto lepiej i z większym pożytkiem. Dobry obywatel.
A zły obywatel złamał gałąź, cisnął w kurę cegłą, brudny zeszyt niedbałego obywatela, który ojczysty papier biały zaflejtuszył. — Albo ty swemu synowi wzór: „Patrz, oto zeszyt twojego ojca z jego czasów szkolnych”.
Nie lubisz gramatyki? — Pardon, monsieur, śmierdzielu jeden.
A jesz chleb? Nie niemiecki brot, nie francuskie pę (pain), ale chleb. Niemcowi krowa daje milch, Francuzowi le (lait), a tobie mleko. — Powietrzem oddychasz, nie lerem i wetterem.
Jesteś za granicą. Nie powiem: ładnie i bogato. Podoba się słońce i niebo. Ale tu ci nagle ich kogut zagraniczny zapieje, niby tak samo: stary kukuryku, młody kikiriki. Ale czujesz: nie rodak, nie ziomek, nie swojak — obcy.
Kraj egzotyczny — kolibry, motyle, aromaty, papugi. — Nie: szary wróbel, niezapominajka. Palma — palma, obcy wyraz jej twarzy i obojętne spojrzenie — i wobec wierzby — pokraka.
Komar, osa, pluskwa rodzima — nie tse-tse, boa, nie śmiercionośny pająk.
Albo ichnie delikatesy, smaki, sosy, wety i sorbety, wyszukane wina, papryki i frykasy. — Żresz, otrząsasz się, bo moda, prestiż — ale tęsknisz: kiełbasa krakowska, żubrówka, chrzan, piernik toruński, rodzimy bigos.
Ale czuj duch, obywatelu. Bo sidła, pułapka, matnia. Bo nie na tym koniec. Nie tylko rach-ciach, dziś-dziś i hop-sa-sa; i hasasz, i wiwat na paradzie, i w klapie marynarki. — Mówiłem: jeden — „co dadzą, co urwę” — i „mało, ubogo” — niezadowolony; a drugi: „co dam — nie co mnie, ale co ja dołożę”.
Zebraliśmy szkło potłuczone i niedopałki papierosów, zatłuszczone papierki — zrobiliśmy kładkę — wygodniej do kąpieli — czysto — nogi nie skaleczysz, nie grzęzną w błocie — i kwiaty podlane — czyn obywatelski — plus — na małym odcinku — no, tak — ile sił, czym chata bogata.
Nie — nie. — Nie przeszkadzaliście mi, przeciwnie — pomogli. — Ot, przypomniało mi się: ciągnij, kawalerze. Dobrze mi było z wami i trochę bardzo wesoło. — Dziękuję...
Pluń w garść — nie gębuj — ciągnij. Ciężko, trudno — tym lepiej, że większy wysiłek. — Bo gęba to straszna rzecz... Straszna!
UWAGA
Chciałbym jeszcze na zakończenie... Ale dajmy spokój. — Nagłówek: Pedagogika żartobliwa. — To obowiązuje.
Przekład filologiczny z hebrajskiego: Ewa Świderska
1. Mówisz: nie wiem.
Nie wiem, co było, i nie wiem, jak było. Nie wiem, jak to było, gdy byłem dzieckiem. Nie wiem, co się działo, gdy miałem tydzień, miesiąc, rok, gdy miałem rok i miesiąc, dwa lata. Trochę wiem, jak to było, gdy miałem trzy, cztery lata i pięć lat.
2. Mówisz: nie wiem.
Teraz nie wiem. Nie pamiętam. Zapomniałem. Nie pamiętam, jaki byłem, mając rok, dwa, trzy lata. Co myślałem, co czułem, co robiłem? Ile było radości, ile łez?
3. Opowiedz, mamo, jak to było, kiedy byłem mały. Powiedz mi, co było, nim przyszedłem na świat. Mów wszystko, co wiesz. I co tata wie, i domownicy.
4. Chcę wiedzieć, żebym mógł opowiedzieć synowi, córce, wnukowi, gdy już będą, choć teraz ich jeszcze nie ma. Będą tacy, jak ja dzisiaj, a ja będę duży, taki jak tata.
5. Wiem, przecież opowiadała mama, mówili o tym ojciec i domownicy. Wiem, bo mama wie i pamięta. Powiedz, mamo, co było przedtem, opowiedz o tych czasach, gdy mnie nie było na świecie, a ty miałaś dwa, trzy, cztery lata, pięć lat. Ty też, tato, opowiedz, i ci, co pamiętają, niech powiedzą, żebym ja też wiedział.
6. Zamykasz oczy, jesteś sam. Otwierasz szeroko oczy, myślisz i czekasz. Sam. Rano, wieczorem, gdy leżysz czekając na sen, jesteś sam. Ciemność mówi. Cisza mówi. Myślisz. Szukasz prawdy. Czekasz.
7. Liczysz, ile masz wspomnień. Odczytujesz wspomnienia. To było tak, a to tak. O tym wiem, bo mi powiedzieli. A to wiedziałem sam. Jeszcze sobie przypomnę jedno i drugie, trzecie, czwarte i piąte z tego, co było.
8. Sam jestem. Oczy szeroko otwieram, zadziwiony. Cisza mówi, moja myśl też mówi w tej ciszy. Słońce wschodzące mówi. I ziemia mówi, i gwiazdy. I drzewo, i chrząszcz. Kamień szepcze cicho. A ja słucham.
9. Patrzę na małe dziecko. Jaka to kruszyna. Jeszcze nie umie chodzić. Popatrzę, zobaczę i będę wiedział. Bo ja też byłem taki. I mama taka była. I tata. Tacy będą mój syn i moja córka, i jej syn. A wszyscy szukamy prawdy.
10. Bywają prawdy małe jak kamyczki. A bywają też wielkie jak góry. Są prawdy jak kropelki i ogromne jak morze. Prawdy rosną jak drzewa. Daj mi listek prawdy, mamo. Jeśli możesz i chcesz, jeśli naprawdę chcesz. A jak nie chcesz, to nie będę się naprzykrzał. Jestem sam. Jest cicho. Jak kiedyś było? Czy zechcesz dać mi ziarnko prawdy, aby wzeszło?
1. Powiedzą ci tak:
Bóg zrządził. Bóg tak chce. Bóg odpuszcza winy i przebacza. Bóg gniewa się i sroży. Nagradza. Błogosławi. Bóg pomaga. I karze. Jedna jedyna prawda. Jedna odpowiedź na wszystko: Bóg.
2. Jedna prawda i jedna krótka odpowiedź na wszystko. Jedna odpowiedź szybka i łatwa na wszystkie pytania. Czy naprawdę chcesz odpowiedzi łatwej i szybkiej, odpowiedzi gotowej, czy szukasz trudnej i długiej, czy chcesz starej, czy nowej, którą sam sobie znajdziesz?
3. Zajrzę w przeszłość. Zajrzę i opowiem. Opowiem prawdę o tym, co było kiedyś. Tego nie pamięta ani twój ojciec, ani ojciec ojca, ani nikt z żyjących. Nikt tego nie słyszał z ust tych, co sami widzieli, bo ci dawno pomarli. Mówię: wyczytałem to w Biblii; gdyż to, co napisane, żyje przez wiele pokoleń i przez tysiące lat.
4. Wiem, bo czytałem o tym w Biblii. Wiem więcej, bo nad tym myślałem, zadawałem pytania i znalazłem odpowiedź. Opowiem, co znalazłem, ale ty szukaj też, sam szukaj.
5. Opowiem o Mojżeszu, opowiem ci prawdę, ale tylko o tym, jak to było, gdy Mojżesz był dzieckiem.
6. Szkoda, że Biblia mało mówi o dzieciństwie Mojżesza. Tyle tylko, że płakał, gdy córka faraona otworzyła koszyk znaleziony w trzcinach. I to jeszcze, że gdy podrósł, matka zaprowadziła go do córki króla. Tylko tyle jest w Biblii — że płakał i że rósł.
7. Czytam: „A gdy podrosło dziecię, przywiodła je do córki faraonowej”. Tego, jak Mojżesz podrósł, co myślał, mówił, co robił, w sobie szukam i opowiadam, ale nie mam jednej odpowiedzi, bo jest ich wiele.
8. Dobrze, że Biblia mówi o chłopcu tak mało. Dlatego moje prawdy nie są łatwe ani pochopne, ja szukam trudnej prawdy, sedna prawdy.
9. Opowiem o Mojżeszu, lecz kiedy powiem: nie wiem — to mi uwierz. A kiedy powiem: wiem, tak było — zadawaj pytania. Bo jeśli tego nikt nie widział i nie słyszał, i pamiętników nie pisał, to skąd ja mogę wiedzieć?
10. I dlatego mówię: myśl o tym, co było, ale też pomyśl, skąd ja o tym wiem. Skąd ja o czymś wiem i skąd ty wiesz, bo przecież chcesz wiedzieć i pamiętać o tym, co było.
1. Na świecie są wielkie miasta, a w tych miastach domy, w tych domach są książki, obrazy i rzeźby. W szafach książki małe i duże, na ścianach wielkie obrazy, a w rozległych salonach posągi.
2. Są książki o Mojżeszu — kronikarz spisywał dzieje, historyk badał, a inny uczony objaśniał. Ich prawdy są różne. A moje?
3. Malowali Mojżesza malarze. Wizerunki małe i duże. W wielu miastach na świecie te obrazy wiszą w domach na ścianie. Na jednym — Mojżesz na górze, na drugim — na pustyni, tu — w Egipcie, tam — w trzcinowym koszyku na Nilu. A ja szukam swoich własnych obrazów: na białej ścianie, na skałach, w chmurach, nad łóżkiem dziecka.
4. Rzeźbiarze rzeźbili Mojżesza w kamieniu i w marmurze, gdy stał, odpoczywał, sądził, „gdy rozgniewał się i wypuścił z rąk Tablice Przymierza”. A ja pragnę znaleźć własną prawdę: chcę, aby był taki, jakim ja go widzę i znam.
5. Ja chcę znaleźć swój własny obraz, własną rzeźbę i własną książkę: niech powiedzą, jaki był Mojżesz, gdy był dzieckiem, chłopcem, gdy był młodzieńcem, mężczyzną i starcem. Taki, jakim ja go widzę i znam.
6. Czekam, bo nie znalazłem. Jeszcze nie. Jak nie dziś, to może jutro albo za tydzień, za miesiąc, za rok? Zamykam oczy, potem szeroko otwieram, patrzę i wyczekuję.
7. Uczony pilnie bada te góry i drogi, po których chodził Mojżesz, pustynię, po której się błąkał, to samotnie, to z mnogą rzeszą swego ludu, który wywiódł z domu niewoli. Uczony kopie w ziemi i odsłania ruiny miast, świątynie i pałace, szczątki kolumn i tablic. W ten sposób on szuka.
8. Mędrzec docieka prawdy o zamierzchłych czasach i tajemnych sprawach sprzed trzech tysięcy lat. Pyta kamieni z ruin, pyta kolumn i tablic.
9. Ja przyglądam się dziecku, jak bawi się w piasku, jak patrzy i nasłuchuje, jak coś ciężkiego podnosi, jak karmi ptaka, podlewa roślinę, jak stoi i biega — i taki był Mojżesz, ale był też inny.
10. A kiedy ty coś opowiesz, drugi z trzecim dorzucą i dziesiąty do tego coś doda, to chociaż każdy powie tylko to, co wie i rozumie, złoży się z tego jedna prawda dla nas wszystkich.
1. Nie byłem w Egipcie, nie widziałem Nilu. Nie wiem, jak jest szeroki wiosną, a jak latem. Nie mogę powiedzieć: stałem nad brzegami Nilu.
2. Nie byłem w Egipcie, nie widziałem papirusu, który tam rośnie, nie mogę powiedzieć: tak wyglądają trzciny, w których Jochewed ukryła papirusowy koszyk ze swym synem.
3. Nie widziałem ani słońca nad Egiptem, ani nieba; nie mogę spytać, i nie dowiem się, jakie było słońce i jakie niebo w tej porze, gdy matka niosła Mojżesza nad rzekę.
4. Nie widziałem ruin pałacu nad Nilem i nie mogę powiedzieć: z tego to pałacu wyszła córka faraona, by wykąpać się w rzece.
5. Nie byłem tam, nie widziałem egipskich dziewcząt, przechadzających się nad brzegiem rzeki, i nie wiem, czy są podobne do królewskich córek w starożytnych czasach.
6. Nie widziałem bogatych dziewcząt w strojnych szatach i nawet nie mogę spytać, czy taka była córka faraona.
7. Nie wiem, jakie drzewa tam rosną, jak nędzne są chłopskie chaty i jak wygląda brzeg rzeki.
8. Nie stałem nad brzegiem Nilu, zadając sobie pytanie: czy to tu, gdzie postawiłem stopy, położono Mojżesza w koszyku, a jego matka była w pobliżu?
9. A gdybym był w Egipcie, cóż by mi z tego przyszło? Inne teraz tam łożysko rzeki, inne brzegi, trzciny i kanały, inne są stroje dziewcząt, inne biednych chłopów lepianki i nie ten sam jest pałac, do którego matka przyniosła Mojżesza, bowiem podrósł.
10. Bez oglądania widzę, bez dowiadywania się wiem. Ten, kto chce, dojdzie do sedna prawdy i do tego, jak niegdyś było.
1. Ty mówisz: lubię. On powie: nie lubię. Ty mówisz: to ładne. On powie: nieładne. Ty mówisz: ten jest
Uwagi (0)