Kobieta polska w nauce - Cecylia Walewska (książki czytanie txt) 📖

W polskim języku cały szereg studiów, które pomieszczał stale „Przegląd filozoficzny”, mianowicie: Co to jest filozofia?; Biologiczne zadania psychologii; Upadek materializmu w nauce; Energetyka, Empiriokrytycyzm; W sprawie eliminacji metody przyczynowości, Objaśnienie i opis; Irracjonalność pojęć; O możliwości psychologicznego prawa czasu; Nowa faza w rozwoju empiriokrytycyzmu; Prawa rozwoju historycznego; Myślenie przedlogiczne; Ernest Mach; O widzeniach przedsennych; Przestrzeń wizyjna; Rzeczywistość i jej naukowe pojęcie; Kant i jego znaczenie we współczesnej filozofii.

Spomiędzy większych sprawozdań i krytyk, pomieszczanych stale na łamach „Przeglądu filozoficznego” wyróżniają się oceny Ostwalda, Petzolda, Bergsona, Meyersona itp.

Poza tym pisywała dr Kodisowa rzeczy popularnonaukowe w różnych czasopismach polskich i prowadziła wykłady w Wolnej Wszechnicy, na kursach wieczornych itp.

Kierunek jej filozoficzny, zbliżając się najbardziej do niemieckiego empiriokrytycyzmu i neopozytywizmu francuskiego, posiada jednak swoje cechy specjalne. Uznając istnienie pewnych potrzeb duchowych, którym odpowiada metafizyka, jest jednak stanowczą stronniczką filozofii naukowej, której jedynie przypisuje wartość obiektywną.

Do wybitniejszych filozofek polskich należą również: dr Anna Wyczółkowska, dr Ludwika Dobrzyńska-Rybicka, dr Maria Grzegorzewska.

Dr Anna Wyczółkowska, urodzona w Mińszczyźnie, zagnana burzą losów do Ameryki, wydała tom niezmiernie ciekawych Szkiców psychologicznych, opartych na podstawie głębokiej wiedzy i śmiałych rzutach hipotez (Kraków, 1889).

Dr Ludwika Dobrzyńska-Rybicka, urodzona w Buczaczu (Małopolska) 1868 r., wychowana we Lwowie i Poznaniu, studiowała od 1903 r. filozofię ścisłą i psychologię w Zurychu, pod kierunkiem Störringa, Neumanna, Schumanna, Rahma itd.; następnie w Lowanium pod kierunkiem dzisiejszego kardynała Mercière’a, w Paryżu u Brocharda i Eggera. Przez pewien czas pracowała w Oksfordzie, zbierając materiały do dysertacji na temat Thomas Brown — ein Beitrag zur Geschichte des Intuitionismus. Na mocy tej rozprawy otrzymała stopień doktora filozofii w Zurychu 1909 r.

Po powrocie do kraju objęła stanowisko bibliotekarki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Podejmując myśl swego dziada, Jędrzeja Moraczewskiego, znanego historyka, wznowiła w 1910 i 1911 r. cykle wykładów z filozofii ścisłej i psychologii, które cieszyły się dużym powodzeniem. Wzorowane na owych pamiętnych cyklach, które w latach 1847–1848 i następnych wygłaszali w pałacu Działyńskich: Moraczewski, Trentowski, Libelt, Krauthofer, nie tylko utrzymały się w Poznaniu, ale obudziły tak dalece silne zainteresowanie, że zostały powtórzone w Gnieźnie całkowicie, niektóre pojedyncze zaś wykłady w Inowrocławiu i w Toruniu.

W 1912 r. miała w Sekcji Filozoficznej Zjazdu Lekarzy i Przyrodników referat z dziedziny historii etyki pt. Brown i Mackintosch, drukowany w księdze Zjazdu.

W następnym roku podjęła pracę naukową pt. System etyczny Hugona Kołłątaja, opartą na rękopiśmiennym materiale, na który uwagę jej zwróciła praca o Kołłątaju dr Daszyńskiej-Golińskiej. Dzieło to ukończone w 1916 r. wyszło nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie (1917 r.) i otrzymało nagrodę z funduszu ks. arcybiskupa Likowskiego.

W 1917 r. zapoczątkowała uczona nasza ruch pedagogiczno-naukowy w Poznaniu, niezmiernie płodny w wyniki, powstały bowiem dzięki niemu z jednej strony: polskie liceum prywatne żeńskie pod kierunkiem p. Marii Swinarskiej, z drugiej — kursy naukowe, których organizację ujął w ręce dr Michał Sobeski. Kursy te obejmowały: filozofię, prahistorię i historię sztuki. Dr Dobrzyńska-Rybicka wykładała na nich filozofię ścisłą i psychologię, metafizykę, epistemologię, psychologię wrażeń i wyobrażeń, psychologię uczuć i woli, prowadząc odnośne seminaria. Z kursów tych wyłonił się w 1919 r. Uniwersytet Poznański, na który dr Dobrzyńska-Rybicka przeszła jako docent, wykładając w dalszym ciągu swoje przedmioty. Habilitacji dopełniła w marcu 1920 r. Obecnie jest docentem wykładającym22.

Dr Maria Grzegorzewska urodziła się 1888 r., w ziemi rawskiej. Po skończeniu pensji p. Hewelke w Warszawie studiowała przyrodę w uniwersytecie krakowskim, a następnie psychologię i pedologię na Międzynarodowym Fakultecie Pedologii w Brukseli. Podczas wojny doktoryzowała się w Paryżu. Temat rozprawy stanowiły Badania doświadczalne nad rozwojem umysłu estetycznego u dzieci i młodzieży.

Od lat paru dr Grzegorzewska jest na stanowisku st. referenta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, prowadząc wydział nauczania dzieci anormalnych. Prócz tego została asystentką w Państwowym Instytucie Pedagogicznym.

Z prac jej naukowych wyszły dotąd: Essai sur le développement du sentiment esthétique, „Bulletin de l’Institut Général psychologique”, Paris 1916; Enquête sur les goûts esthétiques de la jeunesse scolaire, Le portrait et son appréciation par la jeunesse scolaire, „Journal de Psychologie”, Paris 1916 i 1918; Les méthodes psychologiques d’éducation esthétique, „L’Éducation”, Paris 1919; Les types d’éducation esthétique, „L’Année psychologique”, Paris 1920.

Pod prasą: Metody nauczania początkowego w Belgii (współpraca z dr Joteyko), Arct, Warszawa.

W opracowaniu: Psychopedagogia dzieci anormalnych.

Pierwszym doktorem filozofii w Polsce była Stefania Arndtowa, która po powrocie ze studiów zagranicznych zaniechała wszakże dalszej pracy czysto naukowej i oddała się pedagogice.

Znacznie później dały się poznać: dr Ada Werner-Silbersteinowa, autorka Wstępu do estetyki nowoczesnej, dr I. Karpińska (prace z dziedziny psychologii uczuć), M. Lipska-Librachowa, Stefania Festenburg-Łobaczewska, Maria Zielewiczówna, autorka cennego studium o Emersonie, Maria Komornicka (znakomite studium o Nietzschem), Maria Cz. Przewóska, autorka prac: O Nietzschem, O spirytyzmie i mediumizmie i innych. Mistykę Towiańskiego studiuje W. Szerlecka w Paryżu. W r. 1912 wyszła tamże książka jej Un saint des temps modernes, będąca właściwie streszczeniem pracy Tancreda Canonico o Towiańskim z dołączeniem nieznanych dotychczas szczegółów z życia Mistrza Andrzeja. Wydała również wybór pism Towiańskiego: Quelques écrits d’Andrè Towiański, Paryż 1913.

Wykładowi nauki Mistrza Andrzeja poświęciła pracę swoją Krótki rys filozofii Towiańskiego Stefania Jentysówna w książce zbiorowej Na rozstaju, Kraków 1914, stwierdzając w towianizmie podniosły nastrój etyczny, niezmierną siłę przekonania oraz wiarę i ufność w sprawę, o której Polak obojętnie mówić nie może.

Filozofię i językoznawstwo na uniwersytetach: berlińskim i rzymskim studiowała Julia Dicksteinówna, autorka cennych prac filozoficznych, spomiędzy których wyróżniają się: Od mitów ku wierzeniom i Prometeusz — Paraklet (Dwutorowość dziejów ducha) — badania różnorodności tych wszystkich pierwiastków, które składają się na wczesne i na rozwinięte życie religijne ludzkości. Wydane przez autorkę studia o romantyzmie są szkicami do przygotowywanej wyczerpującej i syntetycznej pracy o tym kierunku ducha ludzkiego.

Julia Dicksteinówna przyswoiła naukowej literaturze naszej Wstęp do filozofiiprof. W. Jerusalema oraz Dialogi filozoficzne Giordana Bruna. Przetłumaczyła wiele utworów z sanskrytu, greckiego, łaciny, włoskiego, hiszpańskiego, francuskiego, angielskiego, rosyjskiego, czeskiego. Z polskiego na włoski przełożyła dzieło prof. Brücknera Mitologia słowiańska z własnymi komentarzami. Z oryginalnych prac po włosku ogłosiła: Szkic o filozofii polskiej (z powodu śmierci Adama Mahrburga), L’epos nella letteratura degli Slavi balcanic, studium Dante in Poloniae i inne.

Na podłożu głębokich zagadnień filozoficznych oparła J. Dicksteinówna liczne swe prace z dziedziny krytyki literackiej, która właściwie stanowi główny cel jej badań.

Poza tym jest ona autorką głęboko refleksyjnych o pięknej formie poezji, których I tom ukazał się pt. Na duszy mej palecie.

W r. b. Instytut dla Europy Wschodniej (Instituto per l’Europa Orientale) w Rzymie zaprosił J. Dicksteinównę do wygłoszenia kursu literatury polskiej w Uniwersytecie Rzymskim oraz do stworzenia i prowadzenia działu polskiego w ramach samego Instytutu.

*

Uczoną wielkiej miary i wszechświatowej sławy była prawie nieznana u nas, zmarła w Anglii niedawno antropologistka, dr Maria Antonina Czaplicka. Urodzona 1866 r. i wychowana w Warszawie, od najwcześniejszych lat oddawała się studiom przyrodniczym. Jako stypendystka Kasy Pomocy im. Mianowskiego dla osób pracujących naukowo wyjechała do Anglii, gdzie w 1912 r. otrzymuje dyplom na mocy prac antropologicznych w Oksfordzie, a w 1914 r. wyrusza pod egidą Oksfordzkiej Szkoły Antropologicznej i Pensylwańskiego Muzeum Uniwersyteckiego na Syberię dla badania ras pierwotnych północnej i środkowej Azji. W wyprawie powyższej uczestniczyły trzy kobiety, jednak tylko dr Czaplicka wytrwała do końca przygód życia koczowniczego wśród zimy pod biegunem północnym i upałów letnich Azji Środkowej.

Członek Kolegium w Sommerville i Lady Margaret Hall w Oksfordzie, zajmowała dr M. Czaplicka w latach 1916–1920 stanowisko lektorki etnologii na Uniwersytecie Oksfordzkim, po czym została zaproszona do objęcia katedry antropologii w Bristolu.

W lipcu 1919 r. otrzymała z ramienia Królewskiego Towarzystwa Geograficznego nagrodę im. Murchisona za wyprawę do Azji. Dzieła jej: Mój rok na Syberii, Tubylcze plemiona Syberii i Turcy Azji Środkowej w historii oraz w czasach teraźniejszych, studium etnograficzne w kierunku zagadnienia pantureckiego i materiał bibliograficzny tyczący się Turków pierwotnych oraz obecnych w Azji Środkowej (wszystkie w jęz. angielskim) przedstawiają dużą wartość naukową. Obok gruntownej znajomości przedmiotu posiadała dr Czaplicka dar żywego opowiadania i popularyzowania, czym odznacza się zwłaszcza praca jej Mój rok na Syberii. „Manchester Guardian”23, pisząc o tej książce, twierdzi, że „łączy ona w sobie obok wiedzy i drobiazgowości uczonego tak rzadko spotykany równocześnie pogląd i urok artysty”.

W zimie 1920 r. odbyła podróż po Stanach Zjednoczonych, wygłaszając odczyty o Polsce.

W roku bieżącym mają wyjść trzy naukowe jej prace, których druk uległ opóźnieniu skutkiem wojny.

Zmarła tragiczną śmiercią przedwcześnie w maju r. b. Zostawiła ciężki żal po sobie, zarówno wśród kolegów i uczonych w drugiej swojej ojczyźnie, która oczekiwała od niej wielu jeszcze niespożytych dzieł twórczego umysłu, jak i w kraju, gdzie do poczucia bolesnej straty przyłączył się gorzki wyrzut niedocenienia naukowych zasług rodaczki, niespożytkowania jej siły i pracy na tych placówkach, w które — prócz wiedzy głębokiej — byłaby tchnęła to serdeczne ukochanie, to zrozumienie celów i zadań rodzimych, z jakim szła zawsze ku Polsce.

*

Z chwilą dopuszczenia kobiet do Uniwersytetów w Krakowie i Lwowie powstał zastęp uczonych kobiet polskich, które skończyły studia bądź całkowicie w kraju, bądź uzupełniły je tylko następnie za granicą24.

Do najwybitniejszych spomiędzy nich należy dr Zofia Gąsiorowska-Schmytowa. Urodzona w 1893 r., doktoryzowała się w Krakowie na podstawie pracy Służba narodowa w sprawie Andrzeja Towiańskiego, uznanej przez prof. Kleinera („Tygodnik Ilustrowany”, 1920) za pierwszą naukową książkę o filozofie-mistyku polskim, a poza tym za „najważniejszą spośród ogółu prac poświęconych dziejom ducha polskiego w epoce porozbiorowej”.

Mimo młodego wieku swojego ma już dr Gąsiorowska szereg cennych studiów i monografii literackich za sobą, mianowicie: Idea wyzwolenia narodu w Konradzie Wallenrodzie; Źródła „Monachomachii” Krasickiego; Wpływ Molière’a na komedie Krasickiego; Lenartowicz w wykładzie; Norwida przekład ody Horacego do Pompejusza; Żółkiewski jako Lucjusz Emiliusz w Władysławie IV Twardowskiego; rozprawka O Bajce Chłop i Żmija Mickiewicza.

Prace te wyszły nakładem bądź Towarzystwa Naukowego w Warszawie, bądź Akademii Umiejętności w Krakowie.

Wyższej wiedzy poświęca się w Polsce coraz więcej otwartych, śmiałych umysłów kobiecych, których na drodze do światła nowego poznania nic nie jest w stanie powstrzymać: ani względy rodzinne, ani przeszkody materialnej natury: nauka, połączona — w walce o byt — z twardym, zarobkowym mozołem. Na każdym polu wiedzy pojawiają się u nas młode siły, wróżące przyszłość wybitną.

W dziedzinie przyrody zaznaczyły się prace pań: J. Wołoszyńskiej, J. Wodzińskiej, L. Moczulskiej, H. Waniczkówny, M. Strzeleckiej, H. Lilienfeldówny i innych, drukowane przeważnie w „Kosmosie”25, oparte na gruntownych studiach i sięgające do dna wiedzy.

Jedną z pierwszych kobiet, które otrzymały wykształcenie uniwersyteckie na kresach (w Kijowie), była zmarła w r. b. Zofia Sławińska, asystentka przy katedrze zoologii w Poznaniu.

W dziedzinie archeologii wyszła książka p. Heleny Beatusowej O wykopaliskach Segesty i Selinunte we Włoszech. Numizmatyce poświęciły się pp. Ela Gumowska i Helena Polaczkówna. Studia ludoznawcze prowadzą: pp. Helena Windakiewicz (Katalog pieśni polsko-morawskich), Kazimiera Skrzyńska (Kobieta w pieśni ludowej), Regina Lilientalowa (Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości, z dwudziestoma tablicami, nakładem Akademii Umiejętności w Krakowie), Maria Papieska, autorka albumu z rycinami motywów ludowych, a poza tym wielce zasłużona dla przemysłu ludowego.

Krajoznawstwu oddają się: pp. Ewa Zachertówna, Maria Sandozówna, Ludwika Życka i inne. Do pierwszych badaczy Śląska Cieszyńskiego należała Maria Wysłouchowa, która drukowała w „Tygodniu Lwowskim” bardzo wartościowe przyczynki do monografii Śląska Cieszyńskiego. W 1896 r. czasopismo „Lud” pomieściło rozprawę jej etnograficzną o wsi Wiśle, opartą na mozolnie zebranych opisach strzech i chałup, sprzętów, pożywienia, roślinności, narzędzi, gwary górnośląskiej.

Na polu antropologii pracują: pp. Maria Rzewuska, dokonywująca pomiarów antropologicznych z ramienia Towarzystwa Krajoznawczego i p. Jadwiga Lothowa-Niemirycz. J. Klawówna przedstawiła w Instytucie Nauk Antropologicznych przy Warszawskim Towarzystwie Naukowym dn. 29 IV 1921 r. rozprawę na temat Metody i kierunki w etnologii ze stanowiska socjologii.

Z zakresu językoznawstwa wydała poważną pracę Róża Centnerszwerowa O języku Żydów w Polsce, na Litwie i Rusi.

Najszerszą arenę naukowej pracy kobiet stanowi jednak historia. Mamy liczny zastęp bardzo wybitnych historyczek, których dotychczasowa praca stwierdza zauważoną już wielokrotnie dążność umysłu kobiecego do konkretnej formy przesłanek. Historyczki nasze, ujmując silnie rdzeń faktów dziejowych, nie wkraczają w dziedzinę historiozofii, ale z założeń swoich wyciągają wnioski o daleko nieraz idącym społecznym znaczeniu. Indukcja odpowiada im więcej aniżeli dedukcja, zaś silny nerw obywatelski oraz kategoryczny imperatyw obowiązków narodowych każą im poświęcać dorobki czystej wiedzy na rzecz popularyzowania jej wśród mas szerokich.

Historyczki nasze — wszystkie prawie — pracują na polu pedagogicznym, piszą popularne broszury, wygłaszają odczyty, budząc żądzę poznania dziejów ojczystych i szerząc kult ich w narodzie.

Jedną z najzasłużeńszych autorek w zakresie dziejopisarstwa naszego jest Ludwika Trzcińska, której książkę Szkolnictwo ludowe w Rzeczypospolitej krakowskiej zalicza Akademia Umiejętności do najcenniejszych dzieł historycznych współczesnych. Helena Witkowska, prof. gimnazjum żeńskiego w Krakowie, ma za sobą szereg wysoce wartościowych prac, jak: Komisja edukacji narodowej, Historia ustroju Polski, Pogląd na rozwój dziejowy, Historia Zjednoczenia Włoch, Z dziejów ludzkości, Udział Galicji w powstaniach polskich, Polityczne prawa kobiet, Nauka obywatelstwa, Nauka o Polsce (łącznie z Sawickim) i inne. Poza tym wraz z Katarzyną Kulikowską prowadziła wydawnictwo zeszytowe „Czytania historyczne”, rodzaj wypisów wprost ze źródeł.

Ten sam