Kobieta polska w nauce - Cecylia Walewska (książki czytanie txt) 📖

de l’Académie Royale de Médecine de Belgique”, 1903, odbitka 100 str.); Recherches expérimentales sur la résistance des centres nerveux médullaires à la fatigue („Annales de la Société Royale des sciences de Bruxelles”, 1899); Les lois de l’Ergographie („Bulletin de l’Académie Royale de Belgique, classe des sciences”, 1904, odbitka 172 str.); Travaux du I Congres international de pédologie, tenus à Bruxelles en 1911 (dwa tomy wydane jej staraniem w 1912); La science du travail et son organisation (Paryż, Alcan, 260 str.); Théorie psycho-physiologique de la droiterie („Revue philosophique”, juin et juillet 1916, odbitka 58 str.); La Fatigue (Paryż, 1920, Flammarion, 330 str.).

Ogrom pracy naukowej nie odrywał jej nigdy od zadań konkretnych. Poświęcała zawsze dużo czasu na organizowanie wykładów na Wolnym Uniwersytecie Brukselskim, zwłaszcza wakacyjnych, które ściągały siły naukowe z różnych stron świata, przy czym troszczyła się przede wszystkim, aby je udostępnić dla przybyszów z Polski. Tą drogą zaznajomiła ciało nasze pedagogiczne z pedologią, nauką na wskroś współczesną, a którą dr Joteyko rozwijała przez lat 10 blisko na wykładach swoich w seminariach Mons i Charleroi.

Nieustanna jej łączność z krajem sprawiła, że mimo pracy na obczyźnie oddziaływała ciągle na umysłowość naszą w Polsce, pociągała siły nasze naukowe do współpracownictwa w kwartalniku swoim; przyjeżdżając na odczyty i wykłady do nas, zaznajamiała społeczeństwo nasze z najnowszymi prądami wiedzy na Zachodzie, a przedziwny jej talent popularyzatorski sprawiał, że zrozumieć ją mógł każdy, nawet słabo przygotowany słuchacz.

Sławę zagraniczną zdobyła równocześnie z dr Joteyko współtowarzyszka jej pracy, dr Michalina Stefanowska14.

Urodzona w Grodnie 1855 r., skończyła Uniwersytet Genewski i otrzymała tytuł doktora nauk przyrodniczych na mocy rozprawy La disposition histologique du pigment dans les yeux des Arthropodes sous l’influence de la lumière directe et de l’obscurité complète, odznaczonej nagrodą im. Humphry’ego Davy’ego. Po odbyciu dalszych studiów z dziedziny psychologii normalnej i patologicznej w Paryżu pod kierunkiem prof. Ribota, Charcota, Bale’a i K. Richeta osiedliła się w 1897 r. w Brukseli, gdzie przez 10 lat pracowała w Instytucie Fizjologicznym Solvaya, przeprowadzając badania nad morfofizjologią i patologią komórki nerwowej, nad zmianami zachodzącymi w mózgu pod wpływem elektryczności, narkotyków, znużenia itp., drukując prace swoje w kwartalniku „Travaux du Laboratoire de l’Institut Physiologique Solvay” w Brukseli. Habilitowawszy się w 1903 r. jako docent Wydziału Przyrodniczego na Uniwersytecie Genewskim, wykładała w tej wszechnicy15 przez trzy semestry fizjologię ogólną.

Członek, a następnie od 1906 r. przewodnicząca Towarzystwa Neurologicznego w Brukseli, dr Stefanowska ma za sobą około 20 prac naukowych, z których najważniejsze: La théorie du Neurone dans la dernière période décennale 1896–1906, rozprawa wygłoszona w sierpniu 1906 r. na drugim Kongresie neurologów i psychiatrów w Belgii; Psycho-physiologie de la douleur (łącznie z dr Joteyko), Bibliothèque de Philosophie contemporaine, Paris, Alcan, 1909.

W organie „Travaux de l’Institut Solvay” wyszły: Les appendices terminaux des dendrites cérébraux, 1897, vol. I; Évolution des cellules nerveuses corticoles chez la souris, 1897, vol. II; Localisations des altérations cérébrales produites par l’éther, 1900, vol. III.

W innych naukowych organach pojawiły się: Etude histologique du cerveau dans le sommeil provoqué par la fatigue, „Journal de Neurologie”, Bruxelles, 20 mai 1900; La grande hypnose chez les grenouilles en inanitions, „Bulletin de l’Académie Royale de Médecine en Belgique”, 1902; Deshydratation du protoplasme vivant par l’éther, la chloroforme et l’alcool, „Annales de la Société belge de Microscopie”, tome XXVII; Dissociations des phénomènes de sensibilité et de motilité dans l’anesthésie par l’éther (łącznie z dr Joteyko), „Bulletin de l’Académie Royale de Médecine”, 1902.

W polskim języku: Asymetria czuciowa a ośrodki dla bólu, odbitka z „Przeglądu filozoficznego”, 1904 (łącznie z dr Joteyko); Ewolucja teorii neuronów, odbitka z miesięcznika „Sfinks”, 1908.

Sprawozdania i odczyty, wygłoszone na międzynarodowych kongresach i zjazdach: Sur les appendices piriformes des cellules nerveuses, komunikat wygłoszony na Międzynarodowym Zjeździe Psychologów w Paryżu, sierpień 1900; Dans quelles conditions se forment les noricosités sur les dendrites cérébraux?, komunikat wygłoszony na Międzynarodowym Zjeździe Psychologów w Paryżu w 1900 r.; Sur la croissance en poids de la souris blanche, Comptes rendus 4 mai 1903, Paris; Sur la croissance en poids des végétaux, Comptes rendus 1 février 1904.

Przeniósłszy się około 1913 r. na stałe do Polski, dr Stefanowska prowadziła wykłady z dziedziny psychofizjologii oraz higieny odżywiania w Wolnej Wszechnicy warszawskiej16, wygłaszała na temat powyższy odczyty publiczne, pisała rozprawy naukowe i popularne.

*

Prorocy nowego jutra przepowiadają największą doniosłość umysłowej pracy kobiet w dziedzinie ekonomii społecznej. Realizuje ona — zdaniem ich — najistotniejszą treść dążeń kobiecych; najłatwiej pozwala przystosować się konkretnym wzlotom intelektu, a wszak wieki całe składały się na to, żeby przykuć kobietę do jarzma robót konkretnych.

Dział ten wiedzy gospodarczej pełen jest zagadnień z natury rzeczy bliżej obchodzących kobiety aniżeli mężczyzn. Opierając się na wywiadach, pozwala przy tym zastosować przyrodzoną wnikliwość kobiet w stosunku do badanych jednostek, zwłaszcza jednej płci.

Daleko łatwiej wypowie się każda pracownica przed kobietą aniżeli przed mężczyzną. Warunki bytu domowego, niedole pracy, załamania psychiczne... Z trudnością znajduje klucz do nich wytrawny ekonomista, gdy prostą, szczerą falą płyną wyznania przed pokrewną duszą kobiecą.

Toteż są już dziś wybitne wszechświatowe ekonomistki, przyczyniające się do reform doniosłych w dziedzinie pracy wyrobniczej, jak np. prof. Helena Campbel w Wisconsin.

Powstają dzieła w przedziwny sposób łączące myśl filozoficzną ze zmysłem krytycznym, torujące drogę do rozstrzygnięcia najzawilszych wątpliwości i zagadnień form społecznych istnienia, jak np. Marianny Weber Ehefrau und Mutter in der Rechtsentwickelung, Lili Braun Die Frauenfrage17, Klementyny Royer Teoria podatków i dziesięciny społeczne, rzecz podana na konkurs ogłoszony w 1860 r. przez rząd szwajcarski i nagrodzona równocześnie z pracą w tej samej dziedzinie słynnego socjologa francuskiego Proudhona, który właśnie wówczas w odczytach, pismach i przemówieniach publicznych odmawiał kobiecie wyższości inteligencji. Epokowe znaczenie miały w Ameryce dzieła Wiktorii Penny, odtwarzające z ponurą grozą rozpaczliwe warunki pracy miliona kobiet, nawołujące o naukę i szkoły zawodowe dla nich. Olbrzymie wrażenie również wywarło w swoim czasie studium miss Logh Smith Kobieta i praca, oparte na wynikach statystyki urzędowej.

Pierwsze miejsce wśród ekonomistek naszych zajmuje dr Zofia Daszyńska-Golińska18. Urodzona i wychowana w Warszawie, prof. ekonomii społecznej na warszawskiej Wolnej Wszechnicy Polskiej, b. kierowniczka referatu ochrony pracy kobiet i młodocianych w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, skończyła wydział filozoficzny w Uniwersytecie Zuryskim i otrzymała doktorat na podstawie rozprawy z zakresu statystyki historycznej Zürichs Bevölkerung im XVII Jahrh. Po odbyciu dwuletnich studiów z zakresu ekonomii i socjologii pod kierunkiem prof. Simmla, Adolpha Wagnera i Seringa w Berlinie, gdzie jednocześnie prowadziła wykłady przez trzy semestry w Humboldtsacademie, przystąpiła do wydawania szeregu prac teoretycznych z dziedziny ekonomii społecznej, polityki gospodarczej oraz monografii z zakresu kwestii robotniczych, demograficznych, społecznych, zwalczania alkoholizmu itp.

Do najwybitniejszych dzieł jej w języku polskim należą: Ekonomia społeczna, 2 t., 1906/7 (dwa wydania); Rozwój i samodzielność gospodarcza ziem polskich, Warszawa-Kraków, 1914; Z badań nad zagadnieniami ludności, Warszawa, 1908–1911; Nauka ekonomiki społecznej w Polsce Warszawa, 1920.

W pracach z dziedziny polityki gospodarczej autorka pierwsza wśród ekonomistów naszych stanęła na stanowisku, że pomimo podziału politycznego wszystkie trzy zabory winny stanowić całość gospodarczą, że się wzajemnie dopełniają i zapewniają sobie znaczny stopień samostarczalności.

Olbrzymi przewrót wywołany w warunkach bytu Polski skutkiem wielkiej wojny19 zwrócił uwagę dr Daszyńskiej-Golińskiej na dalsze stosunki ekonomiczne kraju naszego: na program nasz gospodarczy, unarodowienie przemysłu itp. Sprawie tej poświęciła parę prac, a mianowicie: Przyszła Polska, Piotrków, 1917; Zagadnienia polskiej polityki gospodarczej po wojnie, studia ekonomiczne, Kraków, 1917; Środkowo-europejski związek gospodarczy i Polska, Kraków, 1916.

Niezwykle ruchliwy, bystry i rzutki jej umysł, wrażliwy na tętno chwili, chwytał je w lot i szukał dla niego rozwiązań w ekonomiczno-społecznych przesłankach. Stąd olbrzymia ilość kwestii, które w ciągu lat pracy swojej poruszyła, cały kalejdoskop różnorodnych — zdawałoby się na pozór — ugrupowań i zestawień, które jednak w gruncie rzeczy spływały zawsze do wspólnego łożyska polityki gospodarczej, ekonomiki narodowej, spraw robotniczych związanych ściśle ze wszystkimi innymi, jak: kwestia agrarna, socjalna, kapitalizm, ruch i rozwój ludności, spółdzielczość, kwestia kobieca, antyalkoholizm itd.

Sprawie rolnej poświęciła prace: Własność rolna w Galicji, Warszawa, 1900; Własność rolna w krajach Austrii, Ekonomista, Warszawa, 1903; W sprawie reformy agrarnej, Kultura Polski, zesz. XXXII–XXXIV, 1918.

Sprawie robotniczej: Robotnicy młodociani w rzemiośle i rękodziełach w Krakowie, Kraków 1913; Wywiady nad położeniem robotników wykwalifikowanych w Krakowie, „Czasopismo prawnicze”, Kraków 1901; Przyczynki do kwestii robotniczej w Polsce, Warszawa 1919; Przed jutrem. Współczesny ruch kobiecy wobec kwestii robotniczej, Kraków 1897.

Kwestii kobiecej: Prawo wyborcze kobiet, Warszawa 1918.

Walce z alkoholizmem: Badanie nad alkoholizmem w Galicji zachodniej, Lwów 1902; Alkoholizm w Galicji i jego zwalczanie, Warszawa 1911.

W zakresie kwestii socjalnej pisała o rewizjonizmie marksowskim jako zwolenniczka jego: pt. Przełom w socjalizmie, Lwów 1900.

Odbiegając niekiedy od głównych wytycznych naukowej swej działalności, poświęcała chwile uwagi poetom i mędrcom, którzy z ekonomią społeczną nic nie mieli wspólnego. Stąd powstały broszury: Nietzsche-Zarathustra i Filozofia Anhellego, Kraków 1899.

Poza tym jednak nie zbaczała z drogi, studiując takich uczonych myślicieli i ekonomistów jak Hoene-Wroński, Kołłątaj, Skarbek, którym poświęciła kilka prac swoich.

Redagując przy tym w latach 1912–1916 Bibliotekę dzieł ekonomiczno-społecznych, Warszawa, nakładem Arcta, wydała 11 tomów prac wybitnych ekonomistów polskich, zaopatrując każdą książkę wstępem przeważnie swego pióra, zawierającym charakterystykę danego autora i tło epoki. Znalazły się tam prócz Supińskiego, Skarbka, Hoene-Wrońskiego, Kołłątaja, Staszica, Stroynowskiego, prace mało znane szerszemu ogółowi: Ferdynanda Naxa, Surowieckiego, Henryka Kamieńskiego.

Obdarzona niezwykłym talentem popularyzatorskim, wydała uczona nasza szereg broszur przystępnych dla szerszych mas, a poświęconych sprawom: kooperatyw, alkoholizmu; nauce o ludności, miastom i cechom itp.

Przy olbrzymiej swej pracowitości zdołała wydać również kilka dzieł autorów obcych w tłumaczeniu swoim, zapoznawszy nas z pracami: Posnetta, Ingrama, Höffdinga, Sombarta i innych.

Przy wielkim darze słowa, występuje dr Daszyńska-Golińska często na mównicach publicznych, zabierając głos nie tylko u nas w kraju, ale i na międzynarodowych kongresach i zjazdach jako przedstawicielka różnych polskich stowarzyszeń i organizacji.

W języku niemieckim wyszły następujące jej prace: Polen u. der Panslavismus; Russische Volks u. Finanzwirtschaft in Polen, Krakau, 1917; Die wirthschaftliche Entwickelung Polens seit dem Anfang des XX Jahrh., Berlin, 1915; Die Grossindustrie in Polen, „Polen” nr 31, 40, 42; Die wirtschaftliche u. politische Lage Polens beim Aufbruch des Krieges, Tybinga, odb. „Archiv für Sozialwissenschaft”, t. 40; Die Fabrik-inspektion in Russisch Polen, „Archiv für soziale Gesetzgebung”, 1892.

W poglądach swych z dziedziny ekonomii społecznej zbliża się dr Daszyńska-Golińska do szkoły historycznej i do radykalnego odłamu polityki socjalnej.

 

Poważne studia z zakresu nauk ekonomiczno-społecznych wydały dr Helena Landauowa, Zarys ekonomii społecznej; Róża Centnerszwerowa, Inspektorki Fabryczne; dr Bornstein-Winawerowa, Kobieta w przemyśle na zachodzie; dr Melania-Bronstein-Łychowska broszurę: Co daje Rzeczpospolita polska robotnikowi? (w jęz. polskim i niemieckim, Warszawa, 1920) i wiele prac ekonomiczno-statystycznych, pomieszczanych w kwartalniku Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Przetłumaczyła klasyczną pracę Ricarda Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania, Mayera Prądy społeczne i inne. W Pamiętniku Zjazdu Kobiet (1917 r.) pomieściła dr Bronstein-Łychowska ciekawy referat wygłoszony na tymże zjeździe: Praca-ideał — praca-kajdany.

Do dzielnych ekonomistek należy dr Balsigerowa, tłumaczka studium Onckena O Lassalle’u, Herknera Kwestia robotnicza i innych, zabierająca głos poza tym w poważnych organach społeczno-politycznych.

 

Ekonomii współczesnej narzuca się z nieprzepartą mocą władnej konieczności problemat kwestii gospodarczej z punktu widzenia społecznego, obejmując poniekąd i zagadnienia psychologii społecznej.

Tu dla kobiety otwiera się również jeden z najważniejszych gościńców wiedzy, rokujących wielkie nadzieje na przyszłość, gdy znajdą praktyczne zastosowanie teoretyczne przesłanki.

Pociągną nim zapewne uczone wszystkich krajów i narodów, żeby rzucić siewy nieprzewidzianych zdobyczy intelektu kobiecego.

*

Nieliczna grupa najwybitniejszych filozofek współczesnych — u nas przynajmniej — stanęła przeważnie na gruncie empiriokrytycyzmu20, dla którego uogólnienia i najwyższe pojęcia naukowe są tylko narzędziem w dosięganiu rzeczywistości bezpośredniej i środkiem do zorientowania wśród niej ludzkości, nie zaś dogmatem i symbolem jakiejś innej głębokiej prawdy.

Dr Józefa Kodisowa21 i dr Anna Wyczółkowska, uczennice prof. Avenariusa, najznakomitszego przedstawiciela kierunku mechaniczno-matematycznego w psychologii, gdzie czucie stanowi treść, ruch zaś formę bytu, nie wniosły pracami swymi nowych metod poznania, ale przeszczepiły na nasz grunt teorie mistrza, uzupełniając je samorzutnymi hipotezami i otaczając siecią subtelnych, z głębin indywidualnych przemyśleń i dojrzałych zrozumień wysnutych sądów dyskursywnych.

Z Krzyżanowskich dr Józefa Kodisowa urodziła się na Białej Rusi w b. guberni mińskiej. Od wczesnych lat zajmowała ją filozofia, specjalnie dzieła J. S. Milla, H. Spencera i inne. Gruntowne studia podjęła w Genewie, gdzie na Wydziale Nauk Społecznych słuchała filozofii u prof. Gourda. Wszelako ten kierunek filozoficzny nie zadowalał jej, przeniosła się więc do Zurychu, gdzie pod kierunkiem Avenariusa pracowała cztery lata i otrzymała doktorat filozofii.

Literacko-naukowa jej działalność wyraziła się w szeregu prac, drukowanych w kraju i za granicą z zakresu teorii poznania, filozofii nauki, historii psychologii, psychologii itd. Była czas jakiś stałą recenzentką „Vierteljahrschrift für wissenschaftliche Philosophie”, pisywała do „Przeglądu filozoficznego” i do „Ruchu filozoficznego”.

Przewodnicząca Towarzystwa Psychologicznego w Warszawie, członek Warszawskiego Instytutu Filozoficznego, ma za sobą kilkadziesiąt prac naukowych. Najgłówniejsze z nich: Zur Analyse des Apperceptionsbegriffes, Berlin; Der Empfindungsbegriff, „Viertj. Schrift. Wiss. Phil.”; The apperception, „Psych. review”; tamże: Richard Avenarius; Einige empirio-kritische Bemerkungen über die neuere Gehirnphysiologie, „Zeitschrift