Wędrowiec i jego cień - Friedrich Nietzsche (biblioteki internetowe darmowe .txt) 📖

class="paragraph">Posiadać swą taksę. — Jeśli się chce uchodzić za to, czym się jest, trzeba być czymś, co ma swoją taksę. Lecz tylko rzeczy użytku codziennego mają taksę. Przeto owo wymaganie jest albo skutkiem ograniczonej skromności — lub głupiej nieskromności. 335.

Morał dla budujących domy. — Należy sprzątnąć rusztowanie, kiedy dom skończony.

336.

Sofokleizm. — Kto wlewał więcej wody do wina niż Grecy! Trzeźwość połączona z gracją — to było przywilejem dostojności Ateńczyków za czasów Sofoklesa i późniejszych. Niech naśladuje, kto może! W życiu i w działaniu!

337.

Heroizm. — Heroizm polega na tym, iż czyni się coś wielkiego (lub też w sposób wielki czegoś nie czyni), nie czując bynajmniej współzawodnictwa z kimkolwiek. Bohater unosi z sobą wszędzie, dokąd się udaje, i odludzie swe, i świętą nieprzekraczalną rubież.

338.

Sobowtórswo w naturze. — W pewnych okolicach odkrywamy znów siebie samych, odczuwając przy tym dreszcz przyjemny; jest to najpiękniejsze sobowtórstwo. — Jak szczęśliwym musi być ten, kto takie uczucie posiada właśnie tutaj, w tym ustawicznym, słonecznym promieniu październikowym, w tych filuternych, szczęśliwych powiewach wiatru od rana do wieczora, w tej najczystszej jasności i najumiarkowańszym chłodzie, w uśmiechniętym na ogół, a zarazem poważnym charakterze pagórków, jezior i lasów tego płaskowzgórza, bez lęku rozciągającego się obok grozy wiecznych śniegów, tutaj, gdzie Włochy i Finlandia zawarły sojusz, i gdzie zdaje się być ojczyzna srebrnych odcieni natury: jak szczęśliwy ten, kto może rzec: „z pewnością istnieją w naturze rzeczy o wiele większe i piękniejsze, to jednak jest mi najbliższe i najzażylsze, pokrewne, ba, więcej jeszcze”.

339.

Ludzkość mędrca. — Mędrzec mimowolnie będzie się obchodzić z innymi ludźmi po ludzku, jak książę, i nie bacząc na wszelkie różnice talentu, stanu i obyczajowości, jednakowo traktować ich będzie: co, skoro zauważą, wezmą mu bardzo za złe.

340.

Złoto. — Nie wszystko błyszczy, co jest złoto. Własnością najszlachetniejszego metalu jest promieniowanie łagodne.

341.

Koło i hamulec. Koło i hamulec mają obowiązki różne, ale także i jednakowe: wzajemnie ból sobie zadawać.

342.

Roztargnienia myśliciela. — Na wszystko, co myślicielowi przerywa myślenie (co mu przeszkadza, jak się mówi), winien on patrzyć ze spokojem, jako na nowy model, stukający do drzwi, żeby artyście zaofiarować swe usługi. Przerwy są krukami, znoszącymi samotnikowi pokarm.

343.

Wiele ducha posiadać. — Posiadanie wiele ducha zachowuje młodym: ale trzeba też znosić przy tym, że właśnie uchodzi się za starszego, niż się jest. Albowiem ludzie odczytują pismo ducha jako ślady doświadczenia życiowego, to znaczy życia wielorakiego i złego, cierpień, błądzenia, żalów. Tedy: uchodzi się w ich oczach za starszego i gorszego, niż się jest, jeśli się posiada i okazuje wiele ducha.

344.

Jak trzeba zwyciężać. — Należy nie chcieć zwyciężyć, jeśli się ma widoki prześcignięcia swego przeciwnika tylko o szerokość włosa. — Dobre zwycięstwo winno zwyciężonego usposabiać radośnie, powinno mieć w sobie coś boskiego, coś wyłączającego pierwiastek zawstydzenia.

345.

Obłęd duchów wyższych. — Duchy wyższe z trudem uwalniają się od pewnego złudzenia: wyobrażają sobie mianowicie, iż wzbudzają zawiść w ludziach ducha miernego i że są uważane za wyjątki. W rzeczywistości jednak ci odczuwają je jako coś zbytecznego i czego brak nie dawałby się odczuć.

346.

Wymagania czystości — Iż się swoje opinie zmienia, jest dla pewnych natur równie wymaganiem czystości, jak zmiana ubrania: dla innych jednak natur tylko wymaganiem próżności.

347.

Godne bohatera. — Oto bohater, który nie zdziałał nic więcej, jak tylko to, iż potrząsnął drzewem, kiedy owoce dojrzały. Zdaje się wam za mało? Tedy przyjrzyjcie się wpierw drzewu, którym potrząsnął.

348.

Czym należy mierzyć mądrość. — Przyrost mądrości daje się łatwo mierzyć ubywaniem żółci.

349.

Błąd wypowiadać w sposób nieprzyjemny. — Nie jest to według smaku wszystkich, jeśli prawdę wypowiadają w sposób przyjemny. Niechaj przynajmniej nikt nie sądzi, że błąd staje się prawdą, jeśli go wypowiemy w sposób nieprzyjemny.

350.

Złota maksyma. — Nałożono człowiekowi wiele łańcuchów, ażeby się oduczył zachowywać się jak zwierzę, i rzeczywiście, stał się łagodniejszy, bardziej duchowy, radośniejszy, rozważniejszy od wszystkich zwierząt. Lecz oto cierpi teraz nad tym jeszcze, iż tak długo nosił swe łańcuchy, iż tak długo zbywało mu na czystym powietrzu i wolnym ruchu: tymi łańcuchami jednak są, powtarzam to wciąż i wciąż, owe ciężkie i pełne znaczenia błędy w wyobrażeniach moralnych, religijnych i metafizycznych. Dopiero kiedy choroba łańcuchów zostanie przezwyciężona, pierwszy wielki cel w zupełności będzie osiągnięty: rozdział między człowiekiem i zwierzętami. — Obecnie stoimy w połowie tej pracy zdejmowania łańcuchów i potrzebna nam przy tym jak największa ostrożność. Tylko człowiekowi uszlachetnionemu można zwrócić wolność ducha; ku niemu tylko zbliża się ulga ciężaru życia i maści163 balsamem rany jego; on pierwszy ma prawo rzec, iż żyje gwoli164 radosności i gwoli żadnemu innemu celowi; i w każdych innych ustach hasło jego byłoby niebezpieczne: Pokój wokoło mnie i upodobanie we wszystkich rzeczach najbliższych. — To hasło dla jednostek przywodzi mu na myśl dawne, wielkie i wzruszające słowo, które stosowało się do wszystkich i które pozostało nad całą ludzkością, jako hasło i znak proroczy, od którego każdy zginąć musi, kto zbyt wcześnie nim swój sztandar przystraja — od którego chrześcijanizm zginął. I bodajże wciąż jeszcze nie czas, aby wszystkim ludziom stało się tak, jak owym pasterzom, którzy ujrzeli nad sobą jasność niebieską i głos: „Pokój na ziemi i w ludziach dobre upodobanie”. — Wciąż jeszcze trwa czas jednostek.

*

Cień: Ze wszystkiego, coś wyłożył, nic mi się bardziej nie podobało niż ta obietnica, że chcecie znowu stać się dobrymi sąsiadami rzeczy najbliższych. Wyjdzie to na dobre i nam, biednym cieniom. Albowiem, przyznajcie się jeno, dotychczas zbyt chętnie oczernialiście nas.

Wędrowiec: Oczernialiśmy? Ależ czemuż nigdy nie broniłyście się? Wszakże nasze uszy miałyście w pobliżu.

Cień: Zdawało się nam, że właśnie jesteśmy wam za bliskie, żebyśmy miały prawo mówić o sobie samych.

Wędrowiec: Delikatnie! Bardzo delikatnie! Ach, wy cienie jesteście „lepszymi ludźmi” niż my, jak spostrzegam.

Cień: I przecież nazwaliście nas „natrętnymi” — nas, które przynajmniej jedno dobrze umiemy: milczeć i czekać — żaden Anglik nie potrafi tego lepiej. To prawda, spotyka się nas bardzo, bardzo często w orszaku człowieka, przecież nigdy w jego służbie. Kiedy człowiek lęka się światła, lękamy się my człowieka: dotąd sięga nasza wolność.

Wędrowiec: Ach, światło lęka się jeszcze bardziej człowieka, i wtedy opuszczacie go także.

Cień: Opuszczałem cię często z bólem: dla mnie, który jestem chciwy wiedzy, wiele ciemnego pozostało w człowieku, ponieważ nie zawsze mogę być koło niego. Za cenę zupełnego poznania człowieka zgodziłbym się zostać nawet twym niewolnikiem.

Wędrowiec: Wieszże165 ty, wiemże166 ja, czy byś przez to nie stał się niepostrzeżenie panem z niewolnika. Lub czy byś, nie pozostawszy wprawdzie niewolnikiem, jako gardziciel pana swego nie wiódł żywota w poniżeniu i wstręcie? Bądźmy więc obaj zadowoleni z wolności, takiej, jaka ci pozostała — tobie i mnie! Albowiem widok niewolnika zaprawiłby żółcią największe moje radości, i rzecz najlepsza stałaby się dla mnie wstrętną, jeśliby ktoś ze mną ją dzielić musiał — nie chcę znać niewolników koło siebie. Dlatego nie lubię też psa, leniwego, merdającego ogonem pasożyta, który dopiero jako niewolnik człowieka nabrał charakteru „sobaczego167”; którego zwykle nawet wysławiają, iż wierny jest panu i idzie za nim jak jego —

Cień: Jak cień jego, tak mówią. Być może, że zbyt długo szedłem dziś za tobą? Był to dzień najdłuższy, lecz jesteśmy już u jego schyłku, przez chwilę jeszcze bądź cierpliwy! Łąka staje się wilgotna. Czuję chłód.

Wędrowiec: Och, czasże168 już się rozstać? I musiałemże169 ci na koniec przykrość sprawić, widziałem, że pociemniałeś przy tym.

Cień: Poczerwieniałem w kolorze, w jakim to dla mnie możliwe. Przywidziało mi się, że często jak pies leżałem u nóg twoich i że ty wtedy —

Wędrowiec: Czyżbym nie mógł naprędce uczynić jeszcze coś, co by ci przyjemność sprawiło? Nie masz żadnego życzenia?

Cień: Żadnego, oprócz życzenia chyba, które „pies” filozof miał wobec wielkiego Aleksandra: usuń się cokolwiek ze słońca170, zaczyna mi być zanadto zimno.

Wędrowiec: Co mam uczynić?

Cień: Ustąp pod te sosny i obejrzyj się na góry; słońce zachodzi.

Wędrowiec: Gdzie jesteś? Gdzie jesteś?

*