Wędrowiec i jego cień - Friedrich Nietzsche (biblioteki internetowe darmowe .txt) 📖

a więc lecieć im w paszczę. Wprawdzie jest to rzecz bardzo niebezpieczna; niejeden „mędrzec” był przy tym pożarty. 299.

Znużenie ducha. — Obojętność i chłód, które okazujemy nieraz ludziom, a które tłumaczą jako oschłość i brak charakteru, bywają często tylko znużeniem ducha: wtedy nie tylko inni są dla nas, lecz sami dla siebie jesteśmy obojętni i uciążliwi.

300.

„Rzecz niezbędna”. — Jeśli się jest rozsądnym, tedy należy tylko dbać o to, żeby mieć radość serca. — Ach, wtrącił ktoś, jeśli się jest rozsądnym, tedy jest coś lepszego do zrobienia, trzeba stać się mądrym.

301.

Świadectwo miłości. — Pewien człowiek rzekł: „Nad dwiema osobami nie zastanawiałem się nigdy głębiej: jest to świadectwem mojej ku nim miłości”.

302.

Jak starają się złe argumenty poprawić. — Są ludzie, którzy za złymi argumentami posyłają jeszcze cząstkę swej osoby, jak gdyby przez to prędzej do celu trafić miały i zmienić się w proste i dobre argumenty; zupełnie jak osoby grające w kręgle starają się już po rzucie nadać kuli kierunek za pomocą gestów i ruchów.

303.

Prawność. — Nie wystarcza w stosunku do praw i własności być człowiekiem wzorowym, jeśli się na przykład będąc chłopcem nie brało owoców z cudzego ogrodu, będąc człowiekiem dorosłym nie deptało się po nieskoszonej łące — żeby wymienić drobnostki, które, jak wiadomo, lepiej dowodzą tego rodzaju wzorowości niż rzeczy wielkie. Jest to mało jeszcze: jest się wtedy wciąż jeszcze „osobą prawną”, z takim stopniem moralności, do której zdolne jest nawet „społeczeństwo”, aglomerat ludzi.

304.

Człowiek! — Cóż znaczy próżność najpróżniejszego z ludzi wobec pychy, którą odczuwa człowiek najskromniejszy, czujący się wobec natury i świata „człowiekiem”.

305.

Najpotrzebniejsza gimnastyka. — Przez brak drobnych samoprzezwyciężeń traci się stopniowo zdolność do wielkich. Każdy dzień jest źle użyty i niebezpieczeństwem dla następnego, jeśli się nie odmówiło sobie czegoś chociażby w rzeczach drobnych: taka gimnastyka jest nieodzowna, jeśli się chce zachować przyjemność z tego, że się jest panem siebie.

306.

Siebie samego utracić. — Jeśli się już znalazło samego siebie, trzeba umieć kiedy niekiedy się gubić — i potem odnajdywać: w przypuszczeniu, że się jest myślicielem. Dla tego bowiem jest ze szkodą, jeśli jest związany ustawicznie z jedną osobą.

307.

Kiedy rozstanie się jest konieczne. — Z tym, co chcesz poznać i zmierzyć, musisz się rozstać, przynajmniej na pewien czas. Dopiero opuściwszy miasto, widzisz, jak wysoko ponad domami wznoszą się jego wieże.

308.

W południe. — Komu los udzielił czynnego i burzliwego poranku życia, tego duszę napada o południu życia dziwne pragnienie spokoju, które by mogło trwać miesiące i lata. Cisza zalega wokół niego, głosy dźwięczą daleko i coraz dalej; słońce nań spada prostopadle. Na samotnej łące leśnej widzi uśpionego Pana; wszystkie twory natury zostały wraz z nim uśpione, z wyrazem wieczności na obliczu — tak mu się to przynajmniej zdaje. Nie pragnie nic, nie troszczy się o nic, serce ustaje, tylko oko żyje; jest to śmierć z czuwającymi oczami. Wiele wtedy widzi człowiek, czego nie widział nigdy, i jak daleko widzi, wszystko jest otoczone siecią światła i jakby w niej pogrzebane. Czuje się przy tym szczęśliwy, lecz jest to ciężkie szczęście. — Lecz w końcu wszczyna się wiatr w drzewach, południe minęło, życie porywa go znowu ze sobą, życie z ślepymi oczami, za którym ciśnie się jego orszak: pragnienia, podstępy, zapomnienie, użycie, zniszczenie, znikomość. I tak zstępuje wieczór, burzliwszy i czynniejszy, niż był poranek. — Ludziom prawdziwie czynnym stany poznawania, trwające długo, zdają się niemal niepokojącymi i chorobliwymi, lecz nie nieprzyjemnymi.

309.

Strzec się swego malarza. — Wielki malarz, który odsłonił i oddał w portrecie najpełniejszy wyraz i chwilę, do jakich człowiek jest zdolny, jeśli później w życiu rzeczywistym spotka tego człowieka, będzie sądził, że widzi jego karykaturę.

310.

Dwie zasady życia nowego. — Zasada pierwsza: należy budować życie na tym, co jest najpewniejsze, najbardziej dowiedzione: nie tak jak dotychczas na tym, co najbardziej oddalone, najmniej określone i podobne do horyzontu ukrytego w chmurach. Zasada druga: należy ustalić kolejność rzeczy najbliższych i bliskich, pewnych i mniej pewnych, zanim się swe życie urządzi i nada mu ostateczny kierunek.

311.

Niebezpieczna drażliwość. — Ludzie utalentowani, lecz bierni, zawsze wydają się cokolwiek podrażnieni, kiedy któryś z ich przyjaciół kończy pracę poważniejszą. Budzi się ich zazdrość, wstydzą się swego lenistwa — lub raczej, boją się, że człowiek czynny gardzi nimi teraz więcej niż kiedykolwiek. W tym nastroju krytykują nowe dzieło — i krytyka ich staje się zemstą, ku największemu zdziwieniu autora.

312.

Rozwiewanie złudzeń. — Złudzenia są z pewnością kosztownymi przyjemnościami: lecz rozwiewanie złudzeń jest jeszcze kosztowniejsze — rozważane jako przyjemność, czym dla wielu ludzi, nie da się zaprzeczyć, bywa.

313.

Monotonność mędrca. — Krowy miewają niekiedy wyraz zdziwienia, które się zatrzymało na drodze pytania. Natomiast w oku wysokiej inteligencji rozściela się nil admirari161, niby monotonność nieba bezchmurnego.

314.

Nie chorować za długo. — Należy się wystrzegać choroby za długiej: albowiem wkrótce widzowie zniecierpliwią się zwykłym obowiązkiem okazywania współczucia — ponieważ podtrzymywanie w sobie przez czas dłuższy tego stanu przyczynia im trudu — i wtedy natychmiast przechodzą do podejrzewania waszego charakteru, wnioskując tak: zasługujecie na chorobę, i my nie potrzebujemy już wysilać się na współczucie.

315.

Wskazówka dla entuzjastów. — Kto chętnie chce być porwany i pragnąłby, żeby go unoszono do góry, musi baczyć, żeby się nie stał za ciężki; to znaczy, żeby nie uczył się wiele i szczególniej nie pozwalał napełniać się mądrością. Ta bowiem czyni ociężałym! — miejcie się na baczności, entuzjaści!

316.

Umieć się zaskoczyć. — Kto siebie samego chce ujrzeć takim, jakim jest, musi umieć siebie samego zaskoczyć, z pochodnią w ręku. Albowiem z rzeczami ducha dzieje się tak, jak z rzeczami ciała: kto się przyzwyczaił przeglądać w zwierciadle, zapomina zawsze o swojej szpetności: dopiero dzięki malarzowi odzyskuje znowu jej wrażenie. Ale przyzwyczaja się również do obrazu i zapomina o swej szpetności po raz drugi. — A to w myśl powszechnego prawa, że człowiek nie znosi rzeczy niezmiernie szpetnych; zapomina o nich lub zaprzecza ich we wszystkich wypadkach. — Moraliści muszą liczyć na ów moment, żeby móc prawdy swoje przedstawić.

317.

Opinie i ryby. — Jest się właścicielem swoich opinii, jak się jest właścicielem ryb — o ile, ma się rozumieć, jest się właścicielem stawu zarybionego. Trzeba zarzucić sieci i mieć szczęście — wtedy ma się swoje ryby, swoje opinie. Mówię tutaj o żyjących opiniach, o żyjących rybach. Inni są zadowoleni, kiedy posiadają gabinet z okazami kopalnymi — i, w głowach swoich, „przekonania”.

318.

Oznaki wolności i niewoli. — Swoje konieczne potrzeby zaspokajać o ile można samemu, choćby w sposób niedoskonały, oto kierunek ku wolności ducha i osoby. Wiele, a między nimi i wiele zbytecznych potrzeb kazać sobie zaspokajać i to w sposób jak najdoskonalszy — kształci w niewoli. Sofista Hippias, który wszystko, co nosił, wewnątrz i zewnątrz, sam zdobył, sam wykonał, odpowiada właśnie przez to temu kierunkowi ku najwyższej wolności ducha i osoby. Nie o to chodzi, żeby wszystko było jednakowo dobrze i doskonale zrobione. Duma sceruje już miejsca uszkodzone.

319.

Sobie samemu wierzyć. — W naszych czasach nie dowierza się nikomu, kto sam w siebie wierzy; niegdyś wystarczało, żeby inni w człowieka wierzyli. Przepis, żeby teraz wiarę znaleźć, brzmi: „Nie oszczędzaj siebie! Jeśli chcesz opinie swoje wystawić w świetle wiarogodnym, podpal tedy najpierw własną chałupę!”.

320.

Bogatszy i biedniejszy zarazem. — Znam człowieka, który od dziecka przywykł dobrze myśleć o intelektualizmie ludzi, a więc o ich prawdziwym oddaniu się rzeczom duchowym, o ich bezinteresownym wyróżnianiu tego, co zostało uznane za prawdę i tym podobne, natomiast o własnej głowie (sądzie, pamięci, przytomności umysłu, wyobraźni) mieć pojęcie skromne, ba, nawet niskie. Nie robił sobie nic z siebie, kiedy się porównywał z innymi. I oto w ciągu lat z początku raz, a potem sto razy bywał zmuszony zmieniać na tym punkcie swe zdanie — należało by sądzić, ku wielkiej swej radości i zadowoleniu. Bo też w istocie było coś z tego, lecz „przecież — jak rzekł pewnego razu — jest w tym domieszka goryczy najbardziej gorzkiego rodzaju, której w życiu dawniejszym nie znałem: albowiem odkąd ludzi i siebie samego sprawiedliwiej szacuję ze względu na potrzeby duchowe, duch mój zdaje mi się być mniej pożyteczny; nie sądzę, żebym mógł jeszcze coś dobrego nim dokazać, ponieważ duch innych nie umie go przyjmować: widzę teraz znowu przed sobą straszliwą przepaść, która oddziela tego, co pomoc przynieść może, od tego, co pomocy potrzebuje. I tak dręczy mnie ta niedola, ducha swego mieć dla siebie i samemu go spożywać, o ile do spożycia jest zdatny. Lecz dawanie jest bardziej błogie niż posiadanie: i czym jest najbogatszy w samotności pustyni!”

321.

Jak należy napadać. — Przyczyny, dla których się w coś wierzy lub nie wierzy, są bardzo rzadko i to u niezmiernie rzadkich ludzi tak silne, jak by być mogły. Zazwyczaj, żeby wiarą w coś zachwiać, zgoła nie trzeba wytaczać najcięższych dział oblężniczych; względem wielu prowadzi już do celu, jeśli napad czyni się z pewnym hałasem, tak iż często wystarczają bodajby tylko petardy. Względem osób bardzo próżnych wystarcza już mina gwałtownej napaści: wyobrażają sobie, że bierze się je bardzo poważnie — i chętnie ustępują.

322.

Śmierć. — Pewna perspektywa śmierci mogłaby do każdego życia dodawać rozkosznie woniejącą kroplę beztroski — lecz oto, dziwaczni dusz aptekarze, uczyniliście z niej niesmaczną kroplę jadu, przez którą życie całe staje się wstrętne!

323.

Skrucha. — Nigdy nie użyczać miejsca skrusze, lecz natychmiast rzec sobie: to się nazywa do jednego głupstwa dodawać drugie. — Jeśli się krzywdę wyrządziło, myślże o tym, żeby coś dobrego zdziałać. Jeśli się za swój czyn karę poniosło, tedy znoś karę z uczuciem, że przez nią sprawiasz coś dobrego: odstraszasz innych, żeby podobnego głupstwa nie popełnili. Każdy ukarany złoczyńca może się czuć dobroczyńcą ludzkości.

324.

Stać się myślicielem. — Jakże może stać się ktoś myślicielem, jeśli przynajmniej trzeciej części każdego dnia nie spędza bez namiętności, ludzi i książek?

325.

Najlepszy środek lekarski. — Nieco zdrowia kiedy niekiedy jest najlepszym środkiem lekarskim dla chorego.

326.

Nie dotykać! — Bywają ludzie straszliwi, którzy zamiast rozwiązać zaciemniają i czynią trudniejszym do rozwiązania problemat dla wszystkich, którzy się chcą nim zajmować. Kto nie umie w sedno mierzyć, powinien być proszony, żeby nie mierzył wcale.

327.

Zapomniana natura. — Mówimy o naturze i zapominamy przy tym o sobie: sami jesteśmy naturą, quand même162. — Przeto naturą jest zupełnie co innego, niż to, co odczuwamy przy wymienianiu tej nazwy.

328.

Głębokość i nudność. — U ludzi głębokich, jak w studniach głębokich, trwa długo, zanim coś, co w nie wpada, dna dosięgnie. Widzowie, nieczekający zazwyczaj dość długo, łatwo biorą ludzi takich za nieruchliwych i surowych — lub za nudnych.

329.

Kiedy czas ślubować sobie wierność. — Zapędzamy się nieraz w kierunku duchowym przeczącym naszym zdolnościom; przez pewien czas walczy się heroicznie przeciw prądowi i wiatrom, w gruncie przeciw sobie samemu: nuży się człowiek, brak mu tchu; a gdy czegoś dokona, nie przynosi to mu z sobą prawdziwej radości, sądzi, że powodzenie zostało za drogo okupione. Ba, poczyna tracić wiarę w swą płodność, przyszłość, pośród zwycięstwa, być może. — W końcu, w końcu zawracamy — i teraz wiatr nadyma nasze żagle i pędzi nas na nasze wody. Co za szczęście! Jak pewni czujemy się zwycięstwa! Dopiero teraz wiemy, czym jesteśmy i czego chcemy, teraz ślubujemy sobie wierność i mamy prawo to uczynić — jako wiedzący.

330.

Prorocy pogody. — Jak chmury wskazują nam, dokąd pędzą wysoko ponad nami wiatry, tak duchy najlżejsze i najwolniejsze przez swoje kierunki są zwiastunami powietrza, które nastąpi. Wiatry w dolinie i opinie jarmarczne doby bieżącej nie mówią nic o tym, co ma nastąpić, lecz tylko o tym, co było.

331.

Stałe przyśpieszenie. — Owe osoby, zaczynające powoli i przyzwyczajające się z trudem do rzeczy, miewają nieraz własność stałego przyśpieszenia, tak iż ostatecznie nie wie nikt, dokąd je prąd porwać może.

332.

Dobra trójca. — Wielkość, spokój, światło słoneczne — trójca ta obejmuje wszystko, czego myśliciel pragnie i od siebie także wymaga: jego nadzieje i obowiązki, wymagania pod względem intelektualnym i moralnym, nawet w codziennym trybie życia i nawet pod względem krajobrazu miejsca zamieszkania. Im odpowiadają myśli wzniosłe, następnie uspokajające, po trzecie rozświetlające — po czwarte zaś myśli uczestniczące we wszystkich tych trzech własnościach, w których wszystkie rzeczy ziemskie przemieniają się: jest to królestwo, gdzie panuje wielka trójca radości.

333.

Umrzeć za „prawdę”. — Nie dalibyśmy się spalić za swoje poglądy: nie jesteśmy ich tak pewni. Ale być może za to, że mamy prawo posiadać poglądy i zmieniać je.

334.