Wędrowiec i jego cień - Friedrich Nietzsche (biblioteki internetowe darmowe .txt) 📖

class="author-emphasis">Samowładztwo. — Zło uczcić także i przyznać się do niego, jeśli się podoba, i nie mieć żadnego pojęcia, jak by można było się wstydzić upodobania swego, jest cechą samowładztwa, jak w rzeczach wielkich, tak drobnych. 330.

Człowiek wpływ wywierający fantomem, nie rzeczywistością. — Człowiek wybitny przekonuje się stopniowo, że o ile wpływ wywiera, jest fantomem w głowach ludzi innych i opada go, być może, subtelna boleść duchowa, kiedy zapytuje siebie, czy dla dobra swych bliźnich, nie musi fantomu podtrzymywać w sobie.

331.

Brać i dawać. — Jeśli się komuś odejmie (lub wziąć przeszkodzi) choćby rzecz najmniejszą, staje się ślepym na to, iż dało mu się rzecz o wiele większą lub nawet największą.

332.

Dobra rola. — Wszelkie odrzucanie i negowanie wskazuje na brak płodności: w gruncie rzeczy, jeślibyśmy tylko byli dobrą rolą uprawną, niczego nie pozostawialibyśmy bez zużytkowania i w każdej rzeczy, wypadku lub człowieku oglądalibyśmy pożądany nawóz, deszcz lub promienie słoneczne.

333.

Obcowanie rozkoszą. — Jeśli ktoś, ze zmysłem wyrzekania się, z umysłu żyje w samotności, przez to samo, obcowanie z ludźmi, rzadko zażywane, może uczynić łakociami.

334.

Umieć cierpieć publicznie. — Nieszczęście swoje należy afiszować i kiedy niekiedy wzdychać głośno, niecierpliwić się widocznie: albowiem jeśliby inni spostrzegli, jak spokojni i szczęśliwi jesteśmy w sobie mimo bólu i niedostatków, jakżebyśmy uczynili ich zawistnymi i złośliwymi! — Lecz winniśmy baczyć, żebyśmy bliźnich swoich nie czynili gorszymi; oprócz tego nałożyliby na nas w tym wypadku ciężkie podatki, i nasze cierpienie publiczne w każdym razie jest także naszą korzyścią osobistą.

335.

Ciepło na szczytach. — Na szczytach jest cieplej, niż sądzą w dolinach, szczególniej zimą. Myśliciel wie, jak wiele ta przenośnia zawiera.

336.

Dobra chcieć, piękno móc. — Nie wystarcza pełnić dobro, należy go chcieć, i według słów poety, bóstwo wziąć w chcenie swoje. Lecz piękna chcieć nie należy, trzeba je móc, w niewinności i ślepocie, bez wszelkiej ciekawości Psyche. Kto swą latarnię zapala, aby znaleźć ludzi doskonałych, niech zważa na tę cechę: są to ci, którzy działają zawsze gwoli dobru70 i przy tym zawsze osiągają piękno, nie myśląc o tym. Wielu ludzi lepszych i szlachetniejszych, wskutek niezdolności i braku duszy pięknej, z całą swoją dobrą wolą i czynami dobrymi pozostają nieożywczymi i brzydkimi; odpychają i szkodzą nawet cnocie przez wstrętną odzież, w jaką ich zły smak ją obleka.

337.

Niebezpieczeństwo wyrzekających się. — Należy się strzec zakładać swe życie na zbyt wąskim gruncie pożądliwości: albowiem jeśli wyrzekniemy się uciech, jakie przynoszą ze sobą stanowisko, honory, towarzystwo, rozkosze, wygody, sztuka, może nadejść dzień, kiedy się spostrzega, iż zamiast mądrości, wskutek tego wyrzekania się, przesyt życia zyskaliśmy za sąsiada.

338.

Ostateczne zdanie o zdaniach. — Albo się ukrywa swe zdania, albo siebie się ukrywa poza swymi zdaniami. Kto postępuje inaczej, nie zna kolei świata lub należy do zakonu świętego szaleństwa.

339.

„Gaudeamus igitur71”. — Radość musi także dla moralnego przyrodzenia człowieka zawierać siły budujące i kojące: jakżeby bowiem inaczej dziać się mogło, że dusza nasza, skoro spocznie w słonecznym promieniu radości, mimowolnie czyni obietnicę „być dobrym!”, „doskonałym stać się!” i że przy tym przejmuje ją błogi dreszcz, niby przedsmak doskonałości?

340.

Chwalonemu. — Póki cię chwalą, myśl zawsze, iż jeszcze nie jesteś na swojej własnej drodze, lecz na drodze innych.

341.

Mistrza kochać. — Inaczej kocha mistrza uczeń, inaczej mistrz.

342.

Arcypiękne i ludzkie. — „Natura jest zbyt piękna dla ciebie, biedny śmiertelniku” — czuje się to nierzadko: lecz nieraz, głęboko rozważając wszystko, co jest ludzkie, jego pełnię, siłę, delikatność, zawiłość było mi tak na duszy, jak gdybym z całą pokorą rzec musiał: „i człowiek jest zbyt piękny dla człowieka rozważającego!” — i nie tylko człowiek moralny, lecz każdy.

343.

Majątek ruchomy i własność nieruchoma. — Jeśli życie raz się obeszło z kimś prawdziwie po zbójecku i odjęło mu z czci, przyjaciół, zwolenników, zdrowia, co tylko odjąć mogło, w następstwie odkrywa się, być może, kiedy przejdzie pierwsze przerażenie, iż się jest bogatszym niż pierwej. Albowiem dopiero wtedy wie się, co należy do nas tak, iż żadna dłoń zbójecka tknąć tego nie zdoła: a z łupiestwa i zamętu wychodzi się, być może, z wyniosłością wielkiego obszarnika.

344.

Mimowolne postaci idealne. — Najprzykrzejsze uczucie, jakie istnieje, jest wtedy, kiedy się odkrywa, iż zawsze biorą nas za coś wyższego, niż jesteśmy. Albowiem wtedy musimy sobie powiedzieć: coś w tobie jest kłamstwem i oszustwem, słowo, wyraz, gest, spojrzenie, postępowanie — i to oszukańcze coś jest zresztą tak konieczne jak twoja prawość, lecz znosi jej działanie i wartość ustawicznie.

345.

Idealista i kłamca. — Nawet przez najpiękniejszą zdolność — zdolność podnoszenia rzeczy do ideału — nie należy pozwalać się tyranizować: inaczej prawda opuszcza nas pewnego dnia ze złymi słowami na ustach: „kłamco do głębi duszy, co ja i ty mamy wspólnego?”.

346.

Być źle zrozumianym. — Jeśli nas w ogóle źle rozumieją, niemożliwe jest oddzielne nieporozumienie całkowicie usunąć. Należy zdawać sobie z tego sprawę, żeby w obronie swojej nie trwonić sił zbytecznych.

347.

Wodę pijający przemawia. — Pijajże wciąż swe wino, które przez całe życie było ci osłodą — i cóż cię obchodzi, iż muszę być tym, co pija wodę? Czyż wino i woda nie są elementami zgodnymi i braterskimi, które bez wyrzutów mogą żyć obok siebie?

348.

Z kraju ludożerców. — W samotności samotnik pożera sam siebie, w tłumie pożera go tłum. Wybierajże teraz!

349.

W punkcie zamarzania woli. — „W końcu przychodzi wreszcie ona, owa godzina, która cię otoczy złotą chmurą bezbolesności: kiedy dusza rozkoszuje się własnym znużeniem i szczęśliwa w cierpliwej igraszce z własną cierpliwością, podobna jest do fal jeziora, które w pogodny dzień letni, odbijając w sobie różnobarwne niebo zachodu, biegną, biegną do brzegu i ścichają, bez końca, bez celu, bez nasycenia i bez potrzeby — wskroś przepojone spokojem, radującym się ze zmiany, całe w przypływie i odpływie tętna natury”. To jest uczucie i mowa wszystkich chorych: lecz jeśli osiągają takie godziny, przychodzi, po krótkiej rozkoszy, nuda. Ta jednak jest odwilżą dla woli zamarzniętej: wola budzi się, porusza się i znowu rodzi pragnienie za pragnieniem. — Pragnienie zaś jest zwiastunem wyzdrowienia lub poprawy.

350.

Zaprzeć się ideału. — Wyjątkowo zdarzyć się może, że ktoś dopiero wtedy staje u szczytu, kiedy się zaprze swego ideału: ponieważ właśnie ten ideał pchał go tak gwałtownie, że za każdym razem w środku drogi tracił oddech i musiał się zatrzymywać.

351.

Zdradziecka skłonność. — Trzeba to uważać za cechę zawistnego, ale obdarzonego wyższymi dążnościami człowieka, jeśli go pociąga myśl, że względem rzeczy doskonałych istnieje jeden ratunek: miłość.

352.

Szczęście na schodach. — Jak dowcip wielu ludzi nie dotrzymuje kroku okazji, tak iż okazja skryła się już za drzwiami, podczas kiedy dowcip stoi jeszcze na schodach: tak miewają inni rodzaj szczęścia na schodach, biegnącego zbyt powoli, żeby zawsze się znajdować obok szybko biegnącego czasu: część najlepsza, której zaznają z przeżycia lub całego okresu życia, przypada im dopiero po długim czasie, często tylko jako słaba woń aromatyczna, która budzi tęsknotę i żałobę — jak gdyby było rzeczą możliwą — niegdyś — do syta ugasić swe pragnienie w tym elemencie: lecz teraz już za późno.

353.

Robaki. — Nie przemawia to przeciw dojrzałości jakiegoś umysłu, że posiada pewną ilość robaków.

354.

Postawa zwycięska. — Dobre siedzenie na koniu odbiera przeciwnikowi odwagę, widzowi serce — po cóż jeszcze tedy napadać? Siedź jak ten, co zwyciężył!

355.

Niebezpieczeństwo podziwiania. — Przez zbyt wielki podziw dla cnót cudzych można stracić zmysł dla swych własnych, a przez brak ćwiczenia w końcu i same cnoty, nie otrzymawszy natomiast jako rekompensaty cnót cudzych.

356.

Pożytek chorobliwości. — Kto często bywa chory, nie tylko odczuwa o wiele większą rozkosz ze zdrowia, dzięki częstej rekonwalescencji: lecz miewa także nadzwyczaj zaostrzony zmysł na to, co jest zdrowego i chorego w dziełach i czynach, własnych i cudzych: tak iż na przykład właśnie pisarze chorobliwi — a między nimi znajdują się niestety prawie wszyscy pisarze wielcy — zwykle zachowują w pismach swych bardziej pewny i równomierny ton zdrowy, ponieważ lepiej się znają niż tędzy fizycznie na filozofii zdrowia duchowego i rekonwalescencji, i ich mistrzach: przedpołudniu, słońcu, lesie i krynicy.

357.

Niewierność warunkiem mistrzostwa. — Nie pomoże nic: każdy mistrz miewa tylko jednego ucznia — a i ten go zdradza — albowiem i on jest przeznaczony do mistrzostwa.

358.

Nigdy nadaremnie. — Nigdy nadaremnie nie będziesz się piął w górach prawdy: albo już dziś dosięgniesz wyższego stopnia, albo wyćwiczyłeś swe siły, żeby jutro stanąć wyżej.

359.

Przed szybą matową. — Jestże72 to, co widzicie w świecie przez swoje okno, tak piękne, że stanowczo nie chcecie spojrzeć przez żadne inne — że nawet innych powstrzymać od tego usiłujecie?

360.

Oznaki zmian gwałtownych. — Kiedy wspominamy dawno zapomnianych lub zmarłych, jest to oznaką, żeśmy sami przeżyli gwałtowną zmianę i że grunt, na którym żyjemy, zupełnie został odnowiony: wtedy zmarli powstają, a to, co było starym, staje się nowym.

361.

Lekarstwo duszne. — Leżeć spokojnie i myśleć mało jest to środek najtańszy na wszelkie choroby duszy, i który, przy dobrej woli, w miarę stosowania, z każdą godziną staje się przyjemniejszy.

362.

Z klasyfikacji umysłów. — Stawia cię to o wiele niżej od innego, ponieważ ty starasz się stwierdzić wyjątki, tamten zaś regułę.

363.

Fatalista. — Musisz wierzyć w fatum — do tego może cię zmusić nauka. Co jednak w tobie z tej wiary wyrośnie — tchórzostwo, poddanie się lub wielkoduszność i prawość — to świadczy o glebie, w którą rzucono owo nasienie; lecz nie o samym nasieniu — albowiem z niego może wyróść wszystko, co chcesz.

364.

Przyczyna wielu kwasów. — Kto w życiu piękno przedkłada nad pożytek, z pewnością w końcu, jak dziecko, które przekłada słodycze nad chleb, żołądek sobie popsuje i bardzo kwaśno na świat patrzeć będzie.

365.

Nadmiar lekarstwem. — We własnym talencie można na nowo zasmakować, jeśli przez czas dłuższy uwielbia się talenty przeciwne i nadmiernie nimi rozkoszuje. — Używanie nadmiaru jako lekarstwa jest jednym z subtelniejszych sposobów w sztuce życia.

366.

„Chciej siebie”. — Natury czynne i zdobywające powodzenie nie postępują według maksymy: „poznaj siebie samego”, lecz jak gdyby przyświecał im rozkaz: „chciej siebie, a staniesz się sobą”. — Los zdaje się im zostawiać zawsze jeszcze wybór; podczas kiedy natury nieczynne i rozmyślające dumają nad tym, jak owo „jeden raz” przy wstępie do życia wybrali.

367.

O ile możności żyć bez zwolenników. — Jak nieznaczną odgrywają rolę zwolennicy, pojmuje się dopiero wtedy, kiedy się przestało być zwolennikiem swoich zwolenników.

368.

Ściemniać się. — Trzeba umieć się ściemniać, żeby się pozbyć roju komarów zbyt dokuczliwego podziwu.

369.

Nuda. — Istnieje nuda najsubtelniejszych i najukształceńszych umysłów, dla których najlepsze rzeczy, jakich ziemia dostarczyć może, stały się jałowe: przyzwyczajeni do spożywania pokarmu wyszukanego i coraz bardziej wyszukanego i do odczuwania wstrętu przed pożywieniem ordynarniejszym, narażają się na niebezpieczeństwo śmierci głodowej — ponieważ rzeczy najlepszych istnieje bardzo mało, i zdarza się, że są niedostępne lub stwardniały jak kamień, tak iż nawet dobre zęby nie mogą już im poradzić.

370.

Niebezpieczeństwo podziwiania. — Podziw dla pewnej zalety lub sztuki może być tak silny, iż powstrzymuje nas od dążenia do jej posiadania.

371.

Czego się żąda od sztuki. — Jeden przy pomocy sztuki chce się radować swym przyrodzeniem, inny za jej pomocą chce się wydobyć poza swe przyrodzenie, uciec od niego. Stosownie do obydwu potrzeb istnieje podwójny rodzaj sztuki i artystów.

372.

Odstępstwo. — Kto nas odstępuje, nie obraża może nas, lecz z pewnością naszych zwolenników.

373.

Po śmierci. — Zwykle po upływie długiego czasu od śmierci człowieka znajdujemy73 niepojętym, iż go nam brakuje: jeżeli chodzi o ludzi prawdziwie wielkich, często dopiero po upływie dziesiątków lat. Człowiek prawy wobec śmierci czyjejś myśli, że właściwie niewielki brak nastąpił, i że mówca pogrzebowy jest obłudnikiem. Dopiero potrzeba poucza o konieczności jednostki i prawdziwym epitafium jest spóźnione westchnienie.

374.

Pozostawić w państwie cieni. — Wiele rzeczy pozostawić należy w hadesie półświadomego odczuwania i nie wywoływać tych cieni z mroków, gdyż inaczej, przyobleczone w myśli i słowo, stają się naszymi władcami demonicznymi i z okrucieństwem domagają się krwi naszej.

375.

U progu żebractwa. — Zdarza się, że i najbogatszy duchem gubi klucz do skarbca, w którym spoczywają jego nagromadzone bogactwa, i wtedy jest jako najuboższy, który żebrać