Wędrowiec i jego cień - Friedrich Nietzsche (biblioteki internetowe darmowe .txt) 📖

że (bodajby tylko przez nas) byli dotychczas z nami na tej samej wysokości. 230.

Miara i środek. — O dwóch zgoła wielkich rzeczach, o mierze i środku, najlepiej nie mówić wcale. Nieliczni tylko znają ich moc i umieją poznać ich obecność z tajemniczych ścieżek przeżyć i przemian wewnętrznych: ci czczą w nich coś boskiego i unikają głośnych słów. Reszta ledwie słuchać raczy, kiedy się o nich mówi, i sądzi, że chodzi tu o nudę i mierność: być może, wyjąwszy jeszcze tych, do których kiedyś doszedł z owego państwa głos upominający, lecz oni uszy sobie nań zatkali. Wspomnienie o tym głosie gniewa ich i wzburza.

231.

Ludzkość w przyjaźni i w mistrzostwie. — „Jeśli pójdziesz na wschód: ja pójdę na zachód” — czuć w ten sposób jest cechą wysokiej ludzkości w stosunkach bliższych: bez tego uczucia każda przyjaźń, stosunek do mistrza i nauczyciela staje się prędzej czy później obłudnym.

232.

Głębocy. — Ludzie głębocy wydają się w obcowaniu z innymi komediantami, ponieważ muszą udawać powierzchowność, żeby ich zrozumiano.

233.

Tym, co gardzą „stadem ludzkim”. — Kto na ludzi patrzy jak na stado i ucieka przed nim jak może najprędzej, tego ono z pewnością dogoni i weźmie na rogi.

234.

Główne przewinienie względem próżnych. — Ten, kto w towarzystwie nastręcza innemu okazję do korzystnego przedstawienia swej wiedzy lub doświadczenia, stawia się wyżej od tamtego, i jeżeli nie jest bez zastrzeżeń uznawany za wyższego, popełnia zamach na jego próżność — podczas kiedy właśnie mniemał, że daje jej zadośćuczynienie.

235.

Rozczarowanie. — Kiedy długi żywot i działalność, mowy i pisma publicznie zaświadczyły o jakiej osobie, osobiste z nią obcowanie zwykle powoduje rozczarowanie, a to z dwóch przyczyn: po pierwsze, ponieważ za dużo oczekuje się od krótkiego przeciągu czasu obcowania — mianowicie tego wszystkiego, co dopiero tysiączne okoliczności życiowe pozwalają ujrzeć — i następnie, ponieważ żaden człowiek uznany nie zadaje sobie trudu, żeby i w oddzielnym wypadku zdobywać uznanie. On bywa zbyt niedbały — a my zbyt naprężeni.

236.

Dwa źródła dobroci. — Obchodzić się ze wszystkimi ludźmi z jednakową życzliwością i być dobrym bez różnicy osób może być równie wypływem głębokiej pogardy dla ludzi, jak gruntownej dla nich miłości.

237.

Wędrowiec w górach do siebie samego. — Świadczą znaki nieomylne, że zaszedłeś dalej i wyżej: wolniejszy i dalszy widok rozciąga się wokół ciebie teraz, niż przedtem, owiewa cię powietrze chłodniejsze, lecz także łagodniejsze — oduczyłeś się bowiem głupstwa, które łagodność i ciepło bierze za jedno — chód twój stał się żwawszy i pewniejszy, odwaga z rozwagą zrosły się w jedno — z tych wszystkich powodów droga twoja musi się stać teraz samotniejszą, w każdym razie niebezpieczniejszą, niż twa droga dotychczasowa, choć z pewnością nie w tej mierze, jak sądzą ci, którzy ze spowitej w opary doliny spoglądają na wędrowca, kroczącego po górach.

238.

Z wyjątkiem bliźniego. — Widocznie tylko moja głowa nie siedzi prosto na moim własnym karku, gdyż każdy inny wie, oczywista, lepiej, co mam robić, czego zaniechać: tylko sam biedaczysko sobie nie umiem poradzić. Czyż nie jesteśmy wszyscy niby posągi, którym przyprawiono głowy fałszywe? — Nieprawdaż, mój drogi sąsiedzie? — Lecz nie, ty właśnie jesteś wyjątkiem.

239.

Ostrożność. — Z ludźmi, którym brak szacunku dla cudzych spraw osobistych, nie należy utrzymywać stosunków lub uprzednio bez wszelkiej litości nałożyć im kajdany konwenansu.

240.

Chcieć uchodzić za próżnego. — W rozmowie z nieznajomymi lub mało znajomymi wypowiadać tylko myśli wytworne, mówić o swoich sławnych znajomościach, znaczących wypadkach życiowych i podróżach jest oznaką braku dumy, przynajmniej zaś, że takim chce się okazać. Próżność bywa grzeczną maską dumnego.

241.

Przyjaźń doskonała. — Przyjaźń doskonała powstaje, kiedy się bardzo szanuje inną osobę i mianowicie więcej, niż siebie samego, jeśli się ją także kocha, jednak nie w tym stopniu, jak siebie, i jeśli w końcu dla ułatwienia obcowania umie się nadać delikatny polor i puch poufałości, a jednocześnie umie się roztropnie powstrzymać od prawdziwej i właściwej poufałości, oraz od pomieszania ja i ty.

242.

Przyjaciele upiorami. — Kiedy sami bardzo się zmieniamy, wtedy nasi przyjaciele, którzy się nie zmieniają, stają się upiorami naszej własnej przeszłości: głos ich dochodzi do nas niby głos cieni straszliwych — jak gdybyśmy samych siebie słyszeli, lecz młodszych, twardszych, mniej dojrzałych.

243.

Jedno oko i dwa spojrzenia. — Te same osoby, które dzięki igraszce przyrody mają spojrzenia wzywające łaski i protekcji, zwykle mają także, wskutek częstych upokorzeń i porywów zemsty, spojrzenie bezwstydne.

244.

Błękit daleki. — Całe życie dzieckiem — brzmi to bardzo wzruszająco, jest jednak tylko sądem z daleka: jeśli się przyjrzeć z bliska i doświadczyć, znaczy to zawsze: całe życie dziecinny.

245.

Korzyść i szkoda z powodu tego samego nieporozumienia. — Milczące zakłopotanie umysłu wybitnego umysły niewybitne tłumaczą sobie jako milczącą przewagę i obawiają go się bardzo: kiedy tymczasem spostrzeżenie zaambarasowania wywołałoby życzliwość.

246.

Mędrzec udający szaleńca. — Względy ludzkości popychają nieraz mędrca, iż okazuje się podnieconym, rozgniewanym, uradowanym, żeby nie urazić swego otoczenia chłodem i rozwagą swej prawdziwej istoty.

247.

Zmuszać się do uwagi. — Skoro spostrzegamy, że ktoś w towarzystwie lub rozmowie z nami musi nakładać sobie pęta uwagi, posiadamy zupełnie wystarczający dowód, że nas nie lubi lub przestał lubić.

248.

Droga do cnoty chrześcijańskiej. — Nauczyć się czegoś od swych wrogów jest najlepszą drogą do tego, żeby ich polubić: albowiem to usposabia nas do wdzięczności dla nich.

249.

Podstęp wojenny natręta. — Natręt zwraca nam naszą monetę konwencjonalną w złocie i tym nas chce zmusić, żebyśmy nasz konwenans uważali za pomyłkę, a jego za wyjątek.

250.

Przyczyna niechęci. — Stajemy się wrogami niejednego artysty i pisarza, nie dlatego, że w końcu spostrzegamy, iż wywiódł nas w pole, lecz że nie uważał za potrzebne użyć środków subtelniejszych, żeby nas chwycić.

251.

Przy rozłące. — Nie w tym, jak jedna dusza zbliża się do drugiej, lecz jak się oddala od niej, rozpoznaję ich pokrewieństwo i przynależność do siebie.

252.

Silentium. — Nie należy mówić o swoich przyjaciołach: inaczej wygada się uczucie przyjaźni.

253.

Niegrzeczność. — Niegrzeczność bywa często oznaką niezręcznej skromności, która chwycona niespodzianką traci głowę i grubiaństwem chciałaby to pokryć.

254.

Przerachowanie się w szczerości. — Nieraz się zdarza, że właśnie najświeżsi znajomi dowiadują się tego, o czym dotychczas milczeliśmy: przy tym sądzimy niedorzecznie, iż ten dowód zaufania będzie najsilniejszym węzłem, którym przywiążemy ich do siebie — ale ci za mało o nas wiedzą, żeby tak bardzo cenić ofiarę naszej otwartości, zdradzają nasze tajemnice przed innymi, nie myśląc wcale o zdradzie: co nas może przyprawić o stratę starych znajomych.

255.

W przedpokoju łaski. — Wszyscy ludzie, którym zbyt długo każemy czekać w przedpokoju swej łaski, ulegają fermentacji lub kwaśnieją.

256.

Ostrzeżenie dla pogardzanych. — Kiedy jawnie upadło się w szacunku ludzi, tedy zębami należy się trzymać przyzwoitości w obcowaniu: inaczej zdradza się przed innymi, iż upadło się także w szacunku własnym. Cynizm w obcowaniu jest oznaką, że człowiek w samotności sam z sobą obchodzi się jak z psem.

257.

Niejedna nieświadomość uszlachetnia. — Ze względu na szacunek szafarzy szacunku bywa z korzyścią jawnie nie pojmować pewnych rzeczy. I niewiadomość darzy przywilejami.

258.

Przeciwnik gracji. — Niecierpliwiec i pyszałek nie znosi gracji i odczuwa ją jako ucieleśniony, widoczny wyrzut, czyniony sobie; albowiem jest ona wyrozumiałością serca, wyrażającą się w ruchach i postawach.

259.

Przy spotkaniu. — Kiedy starzy znajomi spotykają się po długiej rozłące, zdarza się często, iż udają całkowite zainteresowanie się dla rzeczy, na które zobojętnieli zupełnie: czasem spostrzegają to obydwaj, lecz nie mają odwagi podnieść zasłony — z powodu smutnej wątpliwości. Tak powstają rozmowy niby w państwie umarłych.

260.

Tylko między pracowitymi wybierać przyjaciół. — Człowiek bezczynny jest niebezpieczny dla swych przyjaciół: sam nie mając dość zajęcia, opowiada o tym, co robią i czego nie robią jego przyjaciele: w końcu miesza się do spraw cudzych i staje się uciążliwym: skąd wypływa, że należy zawiązywać przyjaźń tylko między pracowitymi.

261.

Jedna broń dwukrotnie obstanie za dwie. — Nierówna to walka, kiedy jeden głową i sercem, drugi tylko głową przemawia w swej sprawie: pierwszy ma niejako słońce i wiatr przeciw sobie i obydwie bronie przeszkadzają sobie wzajemnie: traci nagrodę — w oczach prawdy. Natomiast zwycięstwo drugiego za pomocą jego jednej broni rzadko bywa po sercu wszystkich innych widzów i czyni go nielubianym.

262.

Głębia i męty. — Ogół łatwo utożsamia tego, co w mętnej wodzie łowi, z tym, kto czerpie z głębi.

263.

Przed przyjacielem i wrogiem dowodzić swej próżności. — Niejeden poniewiera nawet przyjaciółmi, jeśli są świadkowie, którym chce wyraźnie okazać swoją przewagę: inni przesadzają wartość swych wrogów, żeby z dumą pokazać, iż takich wrogów są warci.

264.

Ostudzenie. — Serce rozgrzane łączy się zwykle z chorobą głowy i sądu. Komu więc zależy na pewien czas na zdrowiu tego ostatniego, wie, co ma ostudzić: bez troski o przyszłość swego serca! Albowiem jeśli się jest w ogóle zdolnym do rozgrzania, to znowu stanie się człowiek gorącym i swoje lato mieć musi.

265.

Przyczynek do mieszaniny uczuć. — Kobiety i ambitni artyści odczuwają względem nauki coś, co składa się z zawiści i sentymentalizmu.

266.

Kiedy niebezpieczeństwo jest największe. — Rzadko łamie się nogę, dopóki się z trudem podnosimy w życiu — lecz wtedy, kiedy zaczynamy czynić sobie folgę i wybierać drogi łatwe.

267.

Nie za wcześnie. — Baczcie, żebyście nie za wcześnie stali się ostrzy — albowiem wtedy i zbyt ciency się staniecie.

268.

Przyjemność, jaką sprawiają oporni. — Dobry wychowawca zna wypadki, kiedy bywa dumny, że wychowanek wbrew jemu pozostaje wiernym sobie samemu: mianowicie wtedy, kiedy młodzieniec nie powinien rozumieć męża lub rozumiałby ze szkodą swoją.

269.

Usiłowanie uczciwości. — Młodzieńcy, którzy chcą się stać uczciwszymi, niż byli, wyszukują sobie, jako ofiarę, kogoś znanego z uczciwości i napadają na niego, usiłując przez obrzucanie go wymysłami wspiąć się do jego wysokości — z myślą ukrytą, że to pierwsze usiłowanie w żadnym razie nie jest niebezpieczne; albowiem ten właśnie nie może karać bezwstydztwa uczciwego.

270.

Wieczne dziecko. — Sądzimy, że bajka i zabawa jest rzeczą dzieciństwa: o jakimiż krótkowidzami jesteśmy! Jak gdybyśmy w jakimkolwiek wieku życia mogli żyć bez bajki i zabawy! Nazywamy i odczuwamy to wprawdzie inaczej, ale właśnie przemawia to za tym, iż jest to to samo — gdyż i dziecko odczuwa zabawę jako swoją pracę i bajkę jako swoją prawdę. Krótkość życia powinna nas ustrzec od pedantycznego robienia działów między okresami życia — jak gdyby każdy przynosił z sobą coś nowego — i poecie pozostawić należy przedstawienie człowieka dwóchsetletniego, który by żył bez bajek i zabawy.

271.

Każda filozofia jest filozofią pewnego okresu życia. — Wiek życia, w którym filozof znalazł swą naukę, rozlega się w niej — i nie może on zapobiec temu, choćby nie wiem jak czuł się wyższym nad czas i chwilę. Tak filozofia Schopenhauera nie przestaje być odbiciem wrzącej i melancholijnej młodości — nie jest to sposób myślenia dla ludzi starszych; tak filozofia Platona przypomina środek trzydziestki, kiedy prąd zimny i gorący zazwyczaj o się uderzają i wytwarzają pył i delikatne chmurki, a w okolicznościach i chwilach sprzyjających tworzą tęczę czarującą.

272.

Umysł kobiet. — Siły umysłowej kobiety najlepiej dowodzi to, kiedy z miłości ku mężczyźnie i jego umysłowi składa swój własny w ofierze i że pomimo to w nowej dziedzinie, pierwotnie obcej jej naturze, na którą pchnął ją sposób myślenia mężczyzny, natychmiast wyrasta jej drugi umysł.

273.

Wzniosłość i poniżenie w stosunkach płciowych. — Burza pożądania nieraz porywa mężczyznę na taką wysokość, gdzie wszelka żądza milknie: kiedy kocha prawdziwie i żyje raczej życiem lepszym niż wolą lepszą. I z drugiej strony dobra kobieta z prawdziwej miłości zstępuje aż do żądzy i poniża się przed samą sobą. Ten szczególniej przypadek należy do najbardziej wzruszających, jakie pojęcie o dobrym małżeństwie może zawierać.

274.

Kobieta spełnia, mężczyzna obiecuje. — Na kobiecie pokazuje natura, jak daleko zaszła dotychczas przy pracy nad obrazem człowieka; na mężczyźnie pokazuje, co przy tym musiała przezwyciężyć, lecz także co jeszcze w człowieku pozostaje jej do zrobienia. — Po wszystkie czasy kobieta doskonała jest wczasem62 stwórcy w każdy dzień siódmy cywilizacji, wypoczynkiem artysty w swym dziele.

275.

Przeszczepienie. — Jeśli się zużywa swój umysł ku temu, żeby zapanować nad afektami serca, to dzieje się to, być może, z tym skutkiem opłakanym, że niepomiarkowanie przenosi się na umysł i popełnia nadużycia w myśleniu i w woli poznawania.

276.

Śmiech zdrajcą. — Jak i kiedy śmieje się kobieta jest oznaką jej wykształcenia: lecz w dźwięku śmiechu odkrywa się jej natura, u kobiet bardzo wykształconych, być może, nierozpuszczalna reszta ich natury. — Dlatego badacz dusz ludzkich powie