Wędrowiec i jego cień - Friedrich Nietzsche (biblioteki internetowe darmowe .txt) 📖

jak Horacy, ale z odmiennych przyczyn: ridete puellae63. 277.

Z duszy młodzieńca. — Młodzieńcy w stosunku do tej samej osoby zmieniają się, przechodząc od oddania się do bezczelności: gdyż w gruncie rzeczy tylko siebie czczą w innych i sobą pogardzają w innych, a w stosunku do siebie muszą wahać się między tymi dwoma uczuciami, dopóki w doświadczeniu nie znajdą miary swej woli i mocy.

278.

Ku poprawie świata. — Gdyby wzbroniono rozmnażania się niezadowolonym, żółciowcom i posępnikom, jakby czarem64 zmieniłby się świat w ogród szczęścia. — Twierdzenie to należy do filozofii praktycznej, przeznaczonej dla płci żeńskiej.

279.

Swemu uczuciu zaufać. — Zasada niewieścia, iż należy zaufać swemu uczuciu, nie znaczy nic innego, jak to: należy jeść to, co smakuje. Może to być, szczególniej dla natur umiarkowanych, dobrym prawidłem codziennym. Inne jednak natury muszą żyć według innego prawidła: „nie tylko ustami jeść należy, lecz także i głową, żebyś przez łakomstwo ust swych nie zginął”.

280.

Okrutny pomysł miłości. — Każda wielka miłość zawiera okrutną myśl zniszczenia przedmiotu miłości, ażeby raz na zawsze został wyjęty spod władzy gry odmiany: albowiem odmiana jest dla miłości straszniejszą niż zniszczenie.

281.

Drzwi. — Dziecko, zarówno jak mąż, we wszystkim, co przeżywa, czego się uczy, widzi drzwi: lecz dla męża są to drzwi wyjściowe, dla dziecka zaś przejściowe.

282.

Kobiety litościwe. — Gadatliwe współczucie kobiece wynosi łoże chorego na plac publiczny.

283.

Przedwczesna zasługa. — Kto młodym będąc, zdobywa sobie już zasługę, odzwyczaja się zwykle przy tym od wyróżnienia dla wieku i starszych i tym samym wyklucza się, ku wielkiej swej szkodzie, z towarzystwa ludzi dojrzałych i dojrzałym czyniących: tak iż mimo wcześniejszej zasługi dłużej niż inni pozostaje zielonym, natrętnym i dziecinnym.

284.

Dusze z jednego bloku. — Kobiety i artyści sądzą, iż gdzie się im nie przeczy, przeczyć by się też nie mogło; uwielbienie na dziesięciu punktach i milcząca nagana na dziesięciu innych zdaje się im jednocześnie niemożliwa, ponieważ są duszami z jednego bloku.

285.

Młode talenty. — Co się tyczy młodych talentów, należy postępować ściśle według maksymy Goethego, iż nieraz nie należy błędowi szkodzić, żeby nie zaszkodzić prawdzie. Stan ich jest podobny do chorób towarzyszących ciąży i sprowadza szczególne pożądania ze sobą: o tyle, o ile należy je zaspokajać i wybaczać, owocom gwoli, których się po nich spodziewamy. Co prawda, będąc pielęgniarzem tych dziwnych chorych, trzeba się znać na trudnej sztuce upokarzania samego siebie.

286.

Wstręt do prawdy. — Taka już jest natura kobiet, że każda prawda (tycząca się mężczyzny, miłości, dziecka, towarzystwa, celu życiowego) przyprawia je o wstręt — i że starają się mścić na każdym, kto im oczy otwiera.

287.

Źródło wielkiej miłości. — Skąd pochodzą nagłe namiętności mężczyzny do kobiety, głębokie, wewnętrzne? Ze zmysłowości jedynie bynajmniej: lecz jeśli mężczyzna spotyka jednocześnie w jednej istocie ze słabością i potrzebą pomocy odwagę, wtedy dzieje się z nim coś, jak gdyby dusza się zeń przelewała: w jednej i tej samej chwili czuje się wzruszonym i obrażonym. Na tym gruncie wytryska źródło wielkiej miłości.

288.

Czystość. — Należy rozwijać w dziecku zmysł czystości aż do namiętności: następnie, przez coraz nowe przemiany, wznosi się on niemal do wysokości wszystkich cnót i ukazuje się w końcu jako równoważnik wszelkiego rodzaju talentów, jako powłoka świetlana z czystości, umiarkowania, łagodności, charakteru — szczęście z sobą przynosząc, szczęście wokół siebie rozsiewając.

289.

O starcach próżnych. — Głębokość właściwa jest młodości, jasność umysłu przychodzi z wiekiem: jeśli mimo to ludzie czasami mówią i piszą w rodzaju głębokim, czynią to przez próżność, przypuszczając, iż przez to odziewają się wdziękiem młodzieńczości, marzycielskości, stawania się, przeczuć i nadziei.

290.

Spożytkowanie nowości. — Mężczyźni zużytkowują to, czego się nauczyli nowego lub co przeżyli nowego, jako lemiesz65, być może także jako oręż: ale niewiasty czynią sobie z tego natychmiast stroik.

291.

Mieć słuszność u obydwu płci. — Jeśli ktoś przyznaje kobiecie, iż posiada słuszność, ta nie może sobie odmówić, żeby z tryumfem nie postawić nogi na karku poddającego się — musi bowiem wyczerpać rozkosz do ostatniej kropli; podczas kiedy mężczyzna względem mężczyzny wstydzi się zwykle w takim wypadku posiadania słuszności. Mężczyzna bowiem przyzwyczajony jest do zwycięstwa, kobieta odczuwa je wyjątkowo.

292.

Wyrzeczenie się w woli piękności. — Żeby się stać piękną, nie powinna kobieta chcieć uchodzić za ładną: to znaczy w dziewięćdziesięciu dziewięciu wypadkach, kiedy by się podobać mogła, wzgardzić podobaniem się i nie dopuścić do niego, żeby raz jedyny zaznać zachwytu tego, czyja dusza ma wrota dość szerokie, ażeby rzecz wielką przez nie przepuścić.

293.

Nie do pojęcia, nie do zniesienia. — Młodzieniec pojąć nie może, iż ktoś od niego starszy przeżywał także niegdyś jego zachwyty, jutrzenki różane uczucia, myśli i wniebowzięcia: czuje się już obrażony na myśl, że mogły istnieć dwa razy — ale po prostu budzą się w nim uczucia wrogie, kiedy słyszy, iż żeby się stać płodnym, musi stracić owe kwiaty, wyrzec się ich zapachu.

294.

Partia z wyrazem męczennicy. — Każda partia, umiejąca nadać sobie wyraz męczennicy, przyciąga do siebie serca ludzi dobrotliwych i sama przez to nabiera wyrazu dobrotliwości — z największą dla siebie korzyścią.

295.

Twierdzić rzecz pewniejsza niż dowodzić. — Twierdzenie wywiera silniejsze wrażenie niż dowód, przynajmniej na większość ludzi: albowiem dowód wzbudza niedowierzanie. Toteż mówcy ludowi starają się dowody swej partii umocnić przez twierdzenia.

296.

Najlepsi paserzy66. — Wszyscy, przyzwyczajeni do powodzenia, posiadają głęboką przebiegłość, kiedy chodzi o nadanie swym błędom i słabościom pozorów siły: wskutek czego muszą te błędy i słabości znać nadzwyczaj dobrze i dokładnie.

297.

Kiedy niekiedy. — Usiadł w bramie miejskiej i rzekł do człowieka, który przez nią przechodził, że to jest właśnie brama miejska, ów odrzekł, iż chociaż jest to prawdą, nie należy zbyt często miewać słuszności, jeśli się chce wdzięczność za nią posiadać. Och, odparł ten, nie stoję67 też o wdzięczność; lecz kiedy niekiedy jest przecież przyjemnie nie tylko mieć słuszność, ale i przy słuszności pozostać.

298.

Cnota nie została wynaleziona przez Niemców. — Goethego arystokratyzm i brak zawiści, Beethovena szlachetna, samotnicza rezygnacja, Mozarta słodycz i wdzięk serca, Händla nieugięta męskość i wolność pod prawem, Bacha ufne i przemienione życie wewnętrzne, dla którego nawet nie jest rzeczą konieczną wyrzec się blasku i powodzenia — czyż są to cechy niemieckie? — Lecz nawet jeśli tak nie jest, to pokazują przynajmniej, do czego Niemcy dążyć powinni i co osiągnąć mogą.

299.

Pia fraus68 lub coś innego. — Obym się mylił, lecz coś zdaje mi się, iż w Niemczech współczesnych chwilowo uznają za obowiązek dla każdego podwójny rodzaj obłudy: wymagają niemieckości z troski państwowo-politycznej i chrześcijanizmu z obawy społecznej, jednego i drugiego jednak tylko w wyrazach i gestach i szczególniej w umiejętności milczenia. Pokost to, który obecnie tyle kosztuje, tak wysoko bywa opłacany: dla widzów naród nakłada maskę niemiecko-chrześcijańską.

300.

Jak i w dobrym nawet połowa może być warta więcej niż całość. — We wszystkich rzeczach, obliczonych na trwanie i wymagających zawsze pomocy wielu osób, niejedno mniej dobre trzeba czynić prawidłem, chociaż organizator lepsze (i trudniejsze) zna bardzo dobrze: lecz obliczenia swoje będzie opierać na tym, żeby nie zbrakło nigdy osób mogących zadośćuczynić wymaganiom prawidła — i wie o tym, iż siły średnie są właśnie prawidłem. — Podobne wniknięcie rzadko posiada młodzieniec i jako reformator sądzi, że nie wiem jaką ma słuszność i jak szczególna jest ślepota innych.

301.

Człowiek partyjny. — Prawdziwy człowiek partyjny nie uczy się już, dowiaduje się i sądzi tylko jeszcze: podczas kiedy Solon, który nigdy nie był człowiekiem partyjnym, tylko obok partii lub nad partiami, lub przeciw nim dążył do swego celu, nie bez znaczenia jest ojcem owego prostego powiedzenia, w którym zawarło się zdrowie i niewyczerpalność Aten: „starzeję się i wciąż uczę się dalej”.

302.

Co według Goethego jest cechą niemiecką. — Prawdziwie nieznośni, od których nawet rzeczy dobrych przyjmować nie można, są ci, co posiadają wolność sposobu myślenia, lecz nie spostrzegają, iż zbywa im na niezależności smaku i umysłu. Lecz właśnie to jest, według dobrze zważonego zdania Goethego, cechą niemiecką. — I słowa, i przykład jego wskazują, iż Niemiec musi być czymś więcej niż Niemcem, jeśli chce być pożytecznym, ba, tylko znośnym, dla innych narodowości — i w jakim kierunku winny iść jego usiłowania, żeby wyjść ponad i poza siebie.

303.

Kiedy zachodzi potrzeba zatrzymania się. — Kiedy tłumy zaczynają szaleć i rozum zaciemnia się, dobrze jest, jeśli się nie jest zupełnie pewnym zdrowia swej duszy, wyjść przed bramę swego domu i wyjrzeć, jaka jest pogoda.

304.

Rewolucjoniści i posiadacze. — Jedyny środek przeciw socjalizmowi, jakim jeszcze rozporządzacie, jest: nie prowokować go, to znaczy samym żyć skromnie i poprzestawać na małym, wystawności, wszelkiej obfitości wedle sił przeszkadzać i przychodzić z pomocą państwu, kiedy dotkliwymi podatkami obarcza zbytek i wszystko, co ma podobieństwo do rozkoszy. Tego środka nie chcecie? Tedy, wy zbogaceni mieszczanie, nazywający się „liberałami”, przyznajcież się przed sobą, iż wasz to nastrój serca jest, który w socjalistach uważacie za tak zastraszający i groźny, w samych sobie jednak podajecie za konieczny, jak gdyby to było co innego. Gdybyście, tacy, jakimi jesteście, nie posiadali waszego majątku i troski o jego zachowanie, ten wasz nastrój serc uczyniłby was socjalistami: tylko posiadanie czyni różnicę między wami i nimi. Samych siebie musicie pierwej zwyciężyć, jeśli chcecie w jakikolwiek sposób zwycięstwo odnieść nad przeciwnikami swej zamożności. — Gdybyż przynajmniej ta zamożność była prawdziwie stanem błogim! Nie byłaby tak zewnętrzna i nie wywoływałaby zawiści, byłaby kojąca, życzliwa, wyrównująca i śpiesząca z pomocą. Lecz nieprawdziwość i teatralność waszych uciech życiowych, polegających więcej na uczuciu przeciwieństwa (że inni ich nie posiadają i wam zazdroszczą), niż na uczuciu posiadania i wyższości sił — wasze pomieszkania, stroje, pojazdy, wystawy, rozkosze podniebienia i stołu, wasze hałaśliwe zachwyty operowe i muzyczne, w końcu wasze kobiety, foremne i urobione, lecz z podłego metalu, wyzłocone, lecz nie dźwięczące jak złoto, wybrane przez was dla wystawności, oddające się same jako przedmioty wystawne — oto trujące rozsadniki owej choroby ludowej, która jako socjalistyczna świerzba sercowa udziela się obecnie coraz szybciej tłumom, lecz w was przede wszystkim posiada swoje ognisko. I któż by dziś mógł jeszcze powstrzymać tę zarazę?

305.

Taktyka partyjna. — Kiedy jakaś partia spostrzega, że dotychczas należący do partii członek ze zwolennika bezwarunkowego stał się warunkowym, staje się to dla niej tak nieznośnym, iż za pomocą różnego rodzaju podrażnień i przykrości stara się go doprowadzić do stanowczego usunięcia się i do zrobienia zeń przeciwnika: albowiem podejrzewa, iż zamiar znajdywania w jej wierze czegoś posiadającego wartość względną, pozwalającego na „za” i „przeciw”, na badanie i wybór, jest dla niej niebezpieczniejszy od opozycji na wszystkich punktach.

306.

Dla wzmocnienia partii. — Kto chce partię wzmocnić wewnętrznie, niech jej nasunie okazję, żeby musiała być traktowana jawnie niesprawiedliwie: w ten sposób zbierze sobie kapitał sumienia czystego, którego jej dotychczas, być może, brak było.

307.

Dbać o swoją przeszłość. — Ponieważ ludzie szanują właściwie tylko to, co z dawna zostało uzasadnione i powstało powoli, musi ten, kto chce żyć po swej śmierci, dbać nie tylko o potomność, lecz więcej jeszcze o swoją przeszłość: oto czemu tyrani wszelkiego rodzaju (również artyści i politycy tyrańscy) chętnie zadają gwałt historii, aby ta wydawała się przygotowaniem i drabiną, prowadzącą do nich.

308.

Pisarze partyjni. — Dźwięk kotłów, w którym młodzi pisarze partyjni tak sobie podobają, dźwięczy temu, kto do partii nie należy, jak brzęk kajdan, i budzi raczej współczucie niż podziw.

309.

Przeciw sobie samemu występować. — Nasi zwolennicy nie przebaczają nam nigdy, jeśli występujemy przeciw samym sobie; albowiem oznacza to, w ich oczach, nie tylko miłość ich odtrącić, ale i rozsądek potępić.

310.

Niebezpieczeństwo w bogactwie. — Tylko ten powinien posiadać majątek, kto ducha posiada: inaczej majątek jest niebezpieczeństwem publicznym. Albowiem człowiek majętny, który z czasu wolnego, jaki mu zapewnia majątek, nie umie uczynić użytku, będzie w ciągu dalszym natarczywie ubiegał się za majątkiem: to ubieganie się będzie jego rozrywką, jego podstępem wojennym w walce z nudą. W końcu, z pomiernego majątku, który by wystarczył człowiekowi duchowemu, powstaje właściwe bogactwo: zwodniczy wynik duchowej zależności i ubóstwa. Przecież wydaje się ono czymś zupełnie innym, niż każe oczekiwać jego nędzne pochodzenie, ponieważ może się ukrywać poza maską wykształcenia i sztuki: tę maskę właśnie może ono kupić. Przez to budzi zawiść biedniejszych i niewykształconych — którzy w gruncie rzeczy zazdroszczą zawsze wykształcenia i w masce nie widzą maski — i powoli przygotowuje przewrót społeczny: albowiem pozłacana dzikość i komedianckie nadymanie się w rzekomym „rozkoszowaniu się cywilizacją” nasuwa tamtym myśl, iż „wszystko tylko zależy od