Z wichrów i hal - Jan Kasprowicz (wypożyczalnia książek .txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Z wichrów i hal to cykl wierszy z tomu Krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza — poety, dramaturga i tłumacza, przedstawiciela Młodej Polski, niejednokrotnie stawianego na równi z Adamem Mickiewiczem.

Wierszy Kasprowicza nie można rozpatrywać jako utworów niezwiązanych z biografią autora. Stanowią odbicie bolesnych doświadczeń, zmagań z problemami rodzinnymi i osobistymi. Kasprowicz był osobą religijną, przez co motywy związane z religią niejednoktornie pojawiają się w jego utworach. Wypracował swój indywidualny styl, nie próbując się wzorować na poetach z przeszłości. Pionier katastrofizmu oraz nowoczesnego wiersza wolnego.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Jan Kasprowicz
Epoka: Modernizm
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Z wichrów i hal - Jan Kasprowicz (wypożyczalnia książek .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Kasprowicz

Idź do strony:

class="verse">Nasze poduszeczki!

Hory, nasze hory,

Smreki a jawory,

Wyście ocieniły

Zbójnickie mogiły!

Kiej nas szubienica

Orawska ominie,

Kiej mamy umierać

W ojczystej dziedzinie,

Torbeczką przepaszem

Grzbiecik pochylony,

W suchą rękę weźmiem

Toporek stępiony,

Każem się prowadzić

Pod wirchy, na hale,

Tam już ostateczne

Wypłaczemy żale.

Tam złożymy kości

Na świeżej polanie,

Choćby je rozniosły

Kruki a hawranie.

Tam już ostateczną

Zakończymy pracę,

Jak one zbójniki

Słynni polowace.

Czy nam pod kościołem,

Czy nam pod Krywaniem,

Święta ziemia naszym

Ostatnim posłaniem!

Pan Bóg patrzy w jasność,

Patrzy w ciemną głuszę:

Z najskrytszego żlebu71

Pozwie naszą duszę.

A zawsze–ć jest lepiej,

Ty zbójnicki człeku,

Spocząć ci pod turnią,

Przy buczku i smreku!

Hej!

Z Orawskiego zamku chłopcy pozierają,

Czy się popod Tatry buczki ozwijają!

Ozwija się buczek, jawor się ozwija,

A chłopcom w ciemnicy72 biały dzionek mija!

Mija biały dzionek i nocka im schodzi —

Skarżą się swej doli junakowie młodzi:

Na skrwawionych nogach zberczą im kajdany,

Nie wskoczą na turnie, na skaliste ściany!

Nie zmierzą niedźwiedzia, nie strącą kozicy,

Obwisną im ręce hań! na szubienicy.

Żorują junacy: O mamiczko luba!

Iżem cię nie słuchał, przyszła na mnie zguba;

Żem się nie oglądał na twój wieczek stary,

Dziś mnie opatrują orawskie husary.

Tak mnie opatrują, że aż krew się leje,

Jako z tej zwierzyny, strzelonej śród knieje!

Więdnie limba, więdnie na skalnym urwisku,

Biadają junacy w orawskiem zamczysku:

Wysłali panowie orawskich husarzy,

By nas oblec w mundur, a nas mundur parzy!

Wysłali z łańcuchem, z grubymi powrozy,

Żeśmy na turniczkach wystrzelali kozy.

Wysłali za nami do lasu, do boru,

Żeśmy im nie chcieli sługiwać u dworu.

Wysłali z rozkazem, byśmy wypasali

Te pańskie kierdele73 na góralskiej hali! —

Panowie, panowie, husarscy hersztowie,

Niech wam takie sprawy nie chodzą po głowie!

Panowie, panowie, ostańcie panami,

Ale my nie będziem waszymi sługami!

Na zbój wyruszymy, duszyczka pohula,

Zabierzem pieniążki, zaniesiem do króla:

Hej! królu, ty królu, wielki nasz hetmanie,

Masz–ci te pieniążki, spraw se wojsko za nie!

Wysztyftuj regiment, huf wysztyftuj zbrojny

I spiesz do śmiertelnej z nieprawością wojny!...

Stawiają w Orawie szubienic na rzędy,

Ku naszym dziedzinom husaryja w pędy!

Ku naszym dziedzinom husaryja sadzi,

Zejdą się z dziewczyną, dziewczyna nas zdradzi.

Powiedz–że mi, powiedz, ty frajerko miła,

Cóżem ci uczynił, żeś mnie tak zdradziła?

Dla ciebiem w kotliku przynosił dukaty,

A tyś mnie wepchnęła za żelazne kraty!

Dla ciebiem rabował koralików sznury,

Tyś mnie na spętanie wtrąciła w te mury!

Potom ci przynosił jedwab, aksamity,

Abym w te łańcuszki dzisiaj był spowity?

A bodaj–że we mnie piorun był uderzył

W oną złą godzinę, kiedym ci zawierzył!

A bodajś, dziewczyno, na wieki przepadła,

Żeś mi zgotowała te na kark zawadła!...

Nie ciesz się, tej głowy nie noś–że tak górnie,

Jeszcze nas zobaczą wirszyczki a turnie!

Jeszcze nas na świecie oczy twe zobaczą,

Lecz nad tobą ojciec i matka zapłaczą!

Słyszycie te szumy, słyszycie te huki?

Jak gdyby się granie74 rozpadały w sztuki!

Czy to się Dunajec z drogi swej zawrócił

I huczne swe fale pod te ściany rzucił?

Hej! to nie Dunajec wody swe tu ciska;

Płynie on, jak dawniej, popod Kościeliska!

To końskie kopyta tętnią tak po moście,

Na orawski zamek harni jadą goście,

Z pałaszem, na przedzie,

Janosik ich wiedzie!

Hej!

Panowie, panowie,

Husarscy hersztowie,

Teraz nie po naszej, lecz po waszej głowie!

Hej!

Tańczą już zbójnicy

W zamkowej świetlicy,

Każą sobie pięknie grać,

Wino z beczki szumnie lać!

Hej!

A gdy się napiją,

Gdy się natańcują,

Te dźwierze75 wybiją,

Kajdany rozkują!

Hej!

Zamczysko podpalą na wsze cztery wiatry,

Aż się zczerwienieją nasze siwe Tatry!

Taki ogieniaszek pod mury podłożą,

Że w tę nockę ciemną pomkniemy jak w zorzą!

Pomkniem na swobodę!

My junaki młode —

Hej!

W tę skalną zagrodę!

Wirszyczkami,

Turniczkami,

Zielonymi upłazami,

Od krzaka do krzaka,

Z buczaka na pniaka —

Hej!

Łańcuch nasz rozkuty:

Nie pójdziem w rekruty76,

Ani też w parobki77

Wiązać cudze snopki,

Ani na wysłudze

Paść barany cudze!

Na wirchy, a turnie

Poniesiem się górnie,

Gdzie schodzą na pasze

Te kozice nasze!

Na wanty, na czuby,

Hej! orełku luby,

Ptaku bystropióry,

Poniesiem się w chmury!

Wirszyczkami,

Turniczkami,

Za orłami,

Kozicami,

Od krzaka do krzaka

Z buczaka na pniaka!

Hej!

Posiejemy strach!

Hej!

Janosik na przedzie

Szyknie nas powiedzie,

Pałaszem wywinie,

Aż wszystko złe zginie —

Hej!

W szczęśliwej godzinie —

Hej!

Zatrwoży się Lach,

Liptak skrzydła stuli,

Jak trafion od kuli

Ścierwożerczy ptak,

Gdy nas w górny szlak,

Z pałaszem na przedzie,

Janosik powiedzie!

Ach!

Dziś nam tonąć w łzach!

Janosik nie żyje,

Czarny dół go kryje,

A pałasz ten rdzawy,

Co nas wiódł z Orawy,

Na wysokiej horze

Zacięty w jaworze —

Ach!...

Przypisy:

1. naodziane zielą — odziane zielenią. [przypis edytorski]

2. k’sobie — ku sobie, do siebie. [przypis edytorski]

3. By — jakby, niby. [przypis edytorski]

4. opieśnione — opiewane w pieśniach przez wielu poetów. [przypis edytorski]

5. zdroi — zdrojów. [przypis edytorski]

6. apostazja — odstępstwo od wiary. [przypis edytorski]

7. oniemić — uczynić niemym. [przypis edytorski]

8. chram — świątynia. [przypis edytorski]

9. bardon — średniowieczny instrument muzyczny, przypominający lirę lub lutnię. [przypis edytorski]

10. Winkelryda — chodzi o Arnolda von Winkelrieda, szwajcarski bohater narodowy, którego nazwisko stało się symbolem poświęcenia życia dla ojczyzny. Wsławił się poczas bitwy pod Sempach w 1386 r., stanowiącej punkt zwrotny w konflikcie między Związkiem Miast Szwajcarii a Habsburgami. Z okrzykiem „Droga do wolności!” rzucił się na włócznie Austriaków, przyjmując na siebie atak pierwszej linii przeważających sił przeciwnika. Przyczynił się tym do rozłamu szyków bojowych nieprzyjaciela i umożliwił atak Szwajcarom, a w konsekwencji — wygraną. Postać Winkelrieda przywołał J. Słowacki w Kordianie (proponując w miejsce mesjanistycznej wizji Polski jako Chrystusa narodów, hasło: „Polska Winkelriedem narodów”). [przypis edytorski]

11. krzesanica — w ten sposób określone są w utworze wszystkie w ogóle strome szczyty; słowo nawiązuje do nazwy Krzesanica, jaką nosi szczyt w Tatrach Zachodnich, najwyższy (2123 m. n.p.m.) szczyt Czerwonych Wierchów. [przypis edytorski]

12. nieskora — niechętna. [przypis edytorski]

13. Na Teufelsbruecke pod Andermatt spędziliśmy w zimnej dżdżystej chmurze dzień cały: od czasu do czasu mgła się przerzedzała, odsłaniając olbrzymie, czarne granie, zmienione ręką ludzką na fortecę. Na jednej z tych imponujących, a groźnych ścian widnieje w białem obramowaniu wielki krzyż, wyryty w skale. Straszliwy wodospad Reussy, niezwykłe koło Teufelsbruecke szerokiej, rozpryskującej się pod nami z nieopisanym szumem i hukiem, wyglądał w chmurze tej na wstęgę mgły nieco bielszej od tła ogólnego. W miejscu, obok którego staliśmy, oparci o kamienną balustradę mostu, wpatrzeni w ten potężny, nie dający się przedstawić obraz przyrody, wsłuchani w ogłuszający huk i szum, odbyła się słynna w dziejach bitwa Suworowa z wojskami Napoleona I. Prawdziwie, niepodobna pojąć, jak istoty ludzkie mogły opanować żywioł, szalejący śród gładkich, spadzistych, nieb sięgających brzegów. — Powyższe sonety słabem są tylko odbiciem obrazu widzianego i wrażeń doznawanych. Mgły ustąpiły dopiero pod wieczór i wtedy to mogliśmy sobie zdać sprawę z tego groźnego piękna, jakie w tem miejscu stworzyła przyroda. [przypis autorski]

14. tkań — tkaninę. [przypis edytorski]

15. By — tu: niby. [przypis edytorski]

16. giemza — delikatna, kozia skóra; została tu zastosowana metafora pars pro toto (część zamiast całości) i giemza oznacza kozę, nie tylko jej skórę. [przypis edytorski]

17. Manfredów... tłum — nawiązanie do bohatera dramatu Byrona Manfred; druga scena utworu dzieje się w Alpach, na skale Jungfrau Manfred pragnie popełnić samobójstwo, co zostaje w ostatniej chwili udaremnione. „Tłum Manfredów” oznacza licznych naśladowców bohatera byronicznego, samotnika i indywidualisty, tragicznie przeżywającego swą egzystencję. [przypis edytorski]

18. Jungfrau... mgławy włos swój czesze — nazwa szczytu znaczy: Młoda Kobieta; góra uosobiona jest tutaj właśnie jako rozczesująca swe włosy z mgieł kobieca piękność. Był to obiegowy motyw w romantyzmie. [przypis edytorski]

19. plenne — dające plon; płodne. [przypis edytorski]

20. stajem — stajemy (forma skrócona). [przypis edytorski]

21. tum — staropolskie określenie katedry lub kolegiaty. [przypis edytorski]

22. dyadem — diadem, czyli przepaska na głowę wykonana z kosztownych kruszców i szlachetnych kamieni, będąca znakiem władzy królewskiej, książęcej lub wysokiej pozycji w hierarchii religijnej. [przypis edytorski]

23. hymny eoniczne — Kasprowicz nawiązuje tu albo do eonu jako największej jednostki formalnej w dziejach ziemi, którą dopiero dzieli się na ery (wyróżnia się trzy eony: archaik, proterozoik, fanerozoik), albo do gnostyckiej kosmogonii (historii powstania świata), w której kolejne eony są emanacjami boskimi, coraz dalszymi od rdzenia boskiej istoty i doprowadzającymi w końcu do stworzenia świata (przez upadek tego, co boskie, w materię). Hymny eoniczne w każdym z tych rozumień odnoszą się do odległych dziejów świata, epoki jego powstawania. [przypis edytorski]

24. huf — hufiec. [przypis edytorski]

25. Matterhorny, Miszabele... Finsteraarhorn — wszystkie nazwy własne pojawiające się w tym fragmencie, są nazwami alpejskich szczytów. [przypis edytorski]

26. piarżystych — takich, u stóp których utworzyły się piargi, czyli rumowiska skalne. [przypis edytorski]

27. snać — starop. przecież, podobno. [przypis edytorski]

28. gleczerowych — lodowcowych (z niem. der Gletscher — lodowiec). [przypis edytorski]

29. zoczyć — zobaczyć. [przypis edytorski]

30. eudemonia (gr.) — stan najwyższego szczęścia (w tym znaczeniu słowo to występuje jako termin filoz.), uspokojenia, spełnienia, pomyślności. [przypis edytorski]

31. symplońska — właśc. Simplońskiej, od: Simplon nazwy przełęczy w Alpach szwajcarskich. [przypis edytorski]

32. surma — instrument dęty (rodzaj trabki) używany w wojsku w dawnej Polsce, szczególnie by dać sygnał do natarcia. [przypis edytorski]

33. klangor — donośny, charakterystyczny dźwięk wydawany przez żurawie. [przypis edytorski]

34. siklawica — wodospad (w gwarze góralskiej). [przypis edytorski]

35. wprzódy — najpierw. [przypis edytorski]

36. smrek — świerk. [przypis edytorski]

37. juhas — młody pasterz owiec. [przypis edytorski]

38. turnia — stromy, skalisty szczyt. [przypis edytorski]

39. głaźne ławy — ławy utworzone z głazów. [przypis edytorski]

40. siklawa — Siklawa to największy wodospad w Polsce, znajdujący się w Tatrach Wysokich; tu: każdy wodospad górski. [przypis edytorski]

41. grań — stromy, skalisty grzbiet górski. [przypis edytorski]

42. Osobita — nazwa góry, znajdującej się w Tatrach Zachodnich. [przypis edytorski]

43. Świnica — nazwa szczytu, znajdującego się w Tatrach; cechą charakterystyczną Świnicy są dwa wierzchołki. [przypis edytorski]

44. Hawrań — nazwa szczytu, znajdującego się w Tatrach po stronie słowackiej. [przypis edytorski]

45. smrek — świerk. [przypis edytorski]

46. snać (starop.) — przecież, zapewne, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

47. siklawa — tu: wodospad. [przypis edytorski]

48. Lodowy — nazwa szczytu w Tatrach po stronie słowackiej. [przypis edytorski]

49. Krywań — nazwa szczytu w Tatrach po stronie słowackiej. [przypis edytorski]

50. limba — gatunek drzewa z rodziny sosnowatych. [przypis edytorski]

51. Z motywów pieśni ludu zakopiańskiego. [przypis autorski]

52. wraży — wrogi, obcy. [przypis edytorski]

53. cużeczka — zdr. od: cucha; góralska męska peleryna lub kurta sukienna, często zdobiona haftami i obszyciami. [przypis edytorski]

54. wirchy (również poniżej zdr. wirszyczki) — wierchy, szczyty górskie. [przypis edytorski]

55. hory — góry. [przypis edytorski]

56. spichrz (lub: spichlerz) — budynek do przechowywania zboża. [przypis edytorski]

57. knieja — las. [przypis edytorski]

58. hań–ci — tam, tam–ci. [przypis edytorski]

59. kany — gdzie, dokąd. [przypis edytorski]

60. perć — szlak prowadzący przez szczyty gór, granią. [przypis edytorski]

Idź do strony:

Darmowe książki «Z wichrów i hal - Jan Kasprowicz (wypożyczalnia książek .txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz