Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią - Autor nieznany (biblioteka ekonomiczna online TXT) 📖
Krótki opis książki:
Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią to najdłuższy zachowany średniowieczny wiersz polski. Stanowi realizację charakterystycznych dla epoki motywów: mówi o marności dóbr doczesnych, ich nieuchronnej przemijalności (vanitas) oraz o powszechnym zrównaniu ludzi różnych stanów, obu płci, zamożnych i biednych w obliczu śmierci, która wszytkich weźmie do swej „szkoły”, zaprosi do ostatniego tańca (Danse macabre).
Jednocześnie utwór ma wymowę satyryczną. Wykorzystując gatunek tradycyjny dla rozważań filozoficznych (dialog), szydzi z niemocy ludzkiego rozumu, w duchu plebejskim naśmiewa się z uczonego magistra, który śmierci boi się jak każdy głupiec i drży przed nią niczym żak przed najsroższym nauczycielem. Satyra społeczna, bardzo wyraźnie zarysowana, dotyczy różnych stanów, szczególnie jednak godzi swym ostrzem w sędziów (grożąc demaskacją ich niesprawiedliwych czynów i pomstą za nie na Sądzie Ostatecznym) oraz duchowieństwo (potępia zarówno opasłych plebanów, jak rozkiełznanych mnichów, łamiących swe śluby).
Utwór, datowany na lata 1463–1465, powstał w oparciu o pisany prozą wzór łaciński pt. Dialogus magistri Polycarpi cum morte. Staropolszczyzna tekstu zawiera dialektyzmy mazowieckie. Rękopis, znajdujący się w Bibliotece Seminaryjnej w Płocku, zaginął w czasie II wojny światowej. Szczęśliwie w 1904 r. opublikowany został odpis sporządzony przez Jana Rozwadowskiego, językoznawcy, profesora UJ, będący podstawą dalszych wydań.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Autor nieznany
- Epoka: Średniowiecze
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią - Autor nieznany (biblioteka ekonomiczna online TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Autor nieznany
href="annotations.xhtml#annotation-129" id="anchor-129">129,
Przecz130 chcesz ludzie żywota zbawić,
Czemu twą łaskę stracili,
Zać131 co złego uczynili?
Chcem132 do ciebie poczty133 nosić,
Aby się dała przeprosić.
Dałbych134 dobry kołacz upiec,
Bych135 mógł przed tobą uciec.
Mors dicit:
Chowaj sobie poczty swoje,
Rozdrażnisz mię tyle dwoje136!
W pocztach ci ja nie korzyszczę137,
Wszytki138 w żywocie zaniszczę.
Chcesz li wiedzieć139 statecznie140,
Powiem tobie przezpiecznie141:
Stworzyciel wszego stworzenia
Pożyczył mi takiej mocy,
Bych142 morzyła143 we dnie i w nocy.
Morzę na wschód, na południe,
A umiem to działo144 cudnie.
Od połnocy do zachodu
Chodzę nie pytając145 brodu.
Toć me nawięcsze146 wiesiele147,
Gdy mam morzyć żywych wiele:
Gdy się jimę148 z kosą plęsać,
Chcę jich tysiąc pokęsać.
Toć jest mojej mocy znamię149 —
Morzę wszytko150 ludzskie151 plemię:
Morzę mądre i też wiły152,
W tym skazuję153 swoje siły;
I chorego, i zdrowego
Zbawię154 żywota każdego;
Lubo155 stary, lubo młody,
Każdemu ma kosa zgodzi156;
Bądź ubodzy i bogaci,
Szwytki157 ma kosa potraci;
Wojewody i czestniki,
Wszytki świecskie158 miłostniki,
Bądź książęta albo grabie159,
Wszytki ja pobierzę k sobie160.
Ja z króla koronę semknę161,
Za włosy ji162 pod kosę wemknę163;
Też bywam w cesarskiej sieni,
Zimie, lecie164 i w jesieni.
Filozofy i gwiazdarze165,
Wszytki na swej stawiam sparze166;
Rzemieślniki, kupce i oracze,
Każdy przed mą kosą skacze;
Wszytki zradźce167 i lifniki168,
Zostawię je nieboszczyki.
Karczmarze, co źle piwa dają,
Nieczęsto na mię wspominają;
Jako swe miechy169 natkają,
W ten czas mą kosę poznają;
Kiedy nawiedzą mą szkołę,
Będę jem170 lać w gardło smołę.
Jedno171 się poruszę,
Wszytki nagle zdawić172 muszę.
Naprzod173 zdawię dziewki174, chłopce,
Aż się chłop po sircu smekce175.
Ja zabiła Golijasza176,
Annasza i Kajifasza177;
Ja Judasza178 obiesiła179
I dwu łotru180 na krzyż wbiła;
Alem kosy naruszyła,
Gdym Krystusa umorzyła181,
Bo w niem była Boska siła.
Ten jeden mą kosę zwyciężył,
Iż trzeciego dnia ożył;
Z tegom się żywotem biedziła,
Potem jużem wszytkę moc straciła.
Mam moc nad ludźmi dobremi,
Ale więcej nade złemi;
Kto nawięcej182 czyni złości,
Temu słamię183 kości.
Chcesz li184, jeszcze wzjawię185 tobie,
Jedno bierz na rozum sobie186:
Powiem ci o mej kosie,
Jedno jej powąchaj w nosie,
Chcesz li spatrzać187 jako ostra,
Zapłacze nad tobą siostra,
Mistrzostwać188 nic nie pomogą,
W ocemgnieniu189 wezdrżysz nogą190;
Jedno wyjmę z puzdra191 kosy,
Natychmiast smienisz głosy192.
Dał ci mi to Wszechmogący,
Bych morzyła lud żywiący.
Zawżdy wsłynie moja siła,
Jam obrzymy pomorzyła:
Salomona193 tak mądrego,
Absolona194 nadobnego,
Sampsona195 wielmi mocnego
I Wietrzycha obrzymskiego;
Ja się nad niemi pomściła,
A swą kosę ucieszyła.
Jać też dziwy poczynam,
Jedny wieszam, drugie ścinam.
Magister respondit:
Jać nie wiem, z kim się ty zbracisz196,
Gdy wszytki197 ludzie potracisz;
Gdy wszytki ludzie posieczesz,
A gdzież sama ucieczesz!
Wszędyć198 trzeba ludzkiej przyjaźni,
By cię zgrzeli w swojej łaźni,
Aby się w niej napociła,
Gdyby się urobiła199 —
A potem lepiej czyniła.
Mors dicit:
Owa200, ja tu ciebie smyję201,
W ocemgnieniu202 setnę203 szyję.
Czemu się tako z rzeczą wciekasz204,
Snać205 tu jutra nie doczekasz!
Mówisz mi to tako śmiele,
Utnęć szyję i w kościele!
Otoż, mistrzu barzo206 głupi,
Nie rozumiesz o tej kupi207:
Nie korzyszczęć208 ja w odzieniu
Ani w nawięcszem209 jimieniu210,
Twe rozynki i migdały
Zawżdyć211 mi za mało stały212,
Eksamity213 i postawce214 —
Tych się mnie nigdy nie chce.
W grzechu się ludzkiem kocham,
A tego nigdy nie przeniecham215.
Duchownego i świecskiego216,
Zbawię217 żywota każdego,
A każdego morzę218, łupię,
O to nigdy nie pokupię:
Kanonicy i proboszcze
Będą w mojej szkole jeszcze,
I plebani s miąszą219 szyją,
Jiżto220 barzo piwo piją
I podgardłki221 na pirsiach wieszają;
Dobre kupce, rostocharze222,
Wszytki223 moja kosa skarze;
Panie i tłuste niewiasty,
Co sobie czynią rozpasty224,
Mordarze225 i okrutniki,
Ty226 posiekę nieboszczyki;
Dziewki227, wdowy i mężatki
Posiekę je za jich228 niestatki229;
Szlachcicom bierzę szypy230, tulce231,
A ostawiam je w jenej koszulce;
Żaki i dworaki,
Ty posiekę nieboraki;
Wszytki, co na ostre gonią232,
Biegam za nimi z pogonią;
Kto się rad ku bitwie miece233,
Utnę mu rękę i plece234,
Rozdzielę ji235 z swoją miłą,
A ostawię ji prawym236 wiłą237;
Chcę mu sama trafić238 włosy,
Iże239 smieni głosy240.
Magister dicit:
By mię chciała trocha241 słuchać,
Chciałbych242 cię nieco pytać:
Czemu się lekarze stają,
Gdy z twej mocy nie wybawiają,
I też powiedają,
Eże243 wieliką244 moc zioła mają.
Mors respondit:
Otoć każdy lekarz faści245,
Nie pomogą jego maści;
Pożywają246 mistrzostwa swego,
Poki nietu czasu mego247,
A poki jest wola Boża,
Poty człowiek praw niezboża.
Nie pomogą apoteki,
Przeciw mnie żadne leki,
A wżdy248 umrzeć każdy musi,
Kto jich lekarstwa zakusi249;
Na mały czas250 mogą pomoc,
Iż niemocny weźmie swą moc.
A wżdy koniec temu będzie,
Gdy lekarz w mej szkole siędzie,
Bowiem przeciw śmirtelnej szkodzie
Nie najdzie ziela na ogrodzie.
Darmo pożywasz lubieszczka,
Jużci zgotowana deszczka251;
Nie pomoże kurzenie piołyna,
Gdy przydzie252 moja godzina;
Nie pomogą i szełwije —
Wszytko śmirć przez ługu smyje253.
Jać254 nie dbam o żadne ziele,
A wżdy już lat przeszło wiele255,
Gdy pożywam swego państwa256,
A nie dbam o żadne lekarstwa;
Swe poczwy257 nad ludźmi stroję,
A wżdy w jenej mierze stoję.
Morzę258 sędzie i podsędki,
Zadam jim wielikie smętki.
Gdy swą rodzinę sądzą,
Często na skazaniu błądzą259 —
Ale gdy przydzie260 sąd Boży,
Sędzia w miech piszczeli włoży261:
Już nie pojedzie na roki262,
Czyniąc niesprawie otwłoki,
Co przewracał sądy wierne,
Bierząc winy nieumiernie,
Bierząc263 od złostnikow dary,
Sprawiając jich niewiery —
To wszytko będzie wzjawiono264
I ciężko pomszczono.
Magister dicit:
Proszę ciebie, słuchaj tego,
A niechaj265 mówienia swego.
Twoja kosa wszytki siecze,
Tako szlachtę, jako kmiecie;
Dawisz266 wszytki prze lutości267,
Nie czyniąc żadnej miłości.
Chciałbych otmowić z tobą:
Mogł li bych268 się skryć przed tobą,
Gdybych się w ziemi chował
Albo twardo zamurował?
Zali269 bych uszedł twej mocy,
Gdybych strzegł we dnie i w nocy?
Temu bych uczynił wrożą270
I postawił dobrą strożą271.
Mors dicit:
Chcesz li272 tego skosztować,
Dam ci się w żelezie273 skować
I też w ziemi zakopać —
Ale cię pewno potrzepię,
Jedno274 sobie kosę sklepię.
Uwijaj się, jako umiesz,
Aza275 mej mocy ujdziesz.
Jużem ci naostrzyła kosę,
A darmo jej nie podniosę,
Ciebie ją podgolić muszę.
Magister dicit:
Miła Śmierci, nie mow mi tego,
Zbawisz mię żywota mego;
Już ci nie wiem, coć mi się złego zstało276:
Głowa mi się wkoło toczy,
S niej chcą wypaść oczy.
Mors dicit: