Poetyka - Arystoteles (darmowa biblioteka internetowa .TXT) 📖
Krótki opis książki:
Pierwszy w historii traktat poświęcony teorii literatury. Arystoteles charakteryzuje w nim „poezję”, rozumianą przez niego jako literatura posiadającą fabułę, a zatem z wyłączeniem liryki, jako sztukę naśladowczą wykorzystującą mowę. Opisuje trzy rodzaje literatury: epos, tragedię i komedię, krótko omawia historyczny rozwój obu gatunków scenicznych oraz dokonuje szczegółowej analizy budowy, sposobów i środków używanych przez poszczególne sztuki. Wskazuje na przykładach, w jaki sposób dzieła powinny być konstruowane, a jakie rozwiązania stanowią błąd w sztuce i powinno się ich unikać. Pierwotnie traktat składał się z dwóch części, z których przetrwała tylko pierwsza, poświęcona przede wszystkim analizie tragedii oraz porównaniu eposu z tragedią. Część poświęcona komedii zaginęła.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Arystoteles
- Epoka: Starożytność
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Poetyka - Arystoteles (darmowa biblioteka internetowa .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Arystoteles
mieli nosić na ciele znak dzidy. Cytat przytoczony wzięty jest z nieznanego nam utworu. [Mityczny heros Kadmos po zabiciu smoka za radą Ateny zasiał w ziemi jego zęby, z których wyrosło plemię uzbrojonych wojowników. Kadmos rzucił między nich kamień, wskutek czego zaczęli ze sobą walczyć. Pięciu pozostałych przy życiu pomogło mu wybudować twierdzę Kadmeę, u podnóża której powstało miasto Teby. Znamię w kształcie dzidy nosili potomkowie wojowników zrodzonych ze smoczych zębów, tebańska arystokracja. Zapewne po tym znaku Kreon rozpoznał syna Hajmona i Antygony w zachowanej tylko we fragmentach tragedii Antygona Eurypidesa; red. WL] [przypis tłumacza]
94. gwiazdy, o jakich mowa w Karkinosa „Tyestesie” — Karkinos młodszy (ok. 400 p.n.e.); tragedia jego Tyestes jest nam nieznana. Podanie mówi, że Pelopidzi mieli na łopatkach błyszczące jak kość słoniowa miejsca, jak gdyby gwiazdy, odziedziczywszy znak ten od Pelopsa pradziada, który miał łopatkę z kości słoniowej [Pelopidzi to potomkowie Pelopsa, syna Tantala, ród obłożony klątwą. Pelops jako dziecko został zabity przez ojca i podany na uczcie bogów, a następnie, na polecenie Zeusa, wskrzeszony przez Hermesa. Zjedzony przez boginię Demeter kawałek łopatki Pelopsa zastąpiono kością słoniową. Tyestes był synem Pelopsa i Hippodamei]. [przypis tłumacza]
95. w „Tyro” przychodzi do skutku rozpoznanie przez wannę — Tyro, nieznana Sofoklesa tragedia. Tyro porzuciła zrodzone z Posejdona dzieci w wannie, po której poznane zostały. [przypis tłumacza]
96. Odyseusz po bliźnie inaczej został poznany przez niańkę, a inaczej przez świnopasów — zob. Homer, Odyseja XIX, 386–475 i XXI 207–227. [niańka sama rozpoznała Odyseusza, myjąc mu nogi, zaś dwóm świniopasom Odyseusz celowo pokazuje swoją bliznę jako dowód swej tożsamości; red. WL] [przypis tłumacza]
97. „Niptra” (gr. lm, dosł.: wody do mycia) — nazwa ustępu Odysei, XIX 386–475. [tu chodzi raczej tytuł zaginionej sztuki Sofoklesa, być może tożsamej z tragedią Odyseusz kolcem zraniony; red. WL] [przypis tłumacza]
98. Orestes np. w „Ifigenii” dał poznać, że jest Orestesem; ona bowiem uczyniła to przez list... — Eurypides, Ifigenia w Taurydzie 747–821. [przypis tłumacza]
99. I w Sofoklesa „Tereusie” mowa czółna tkackiego tutaj także należy — Tereus, nieznana nam tragedia. Zhańbiona przez szwagra swego Tereusa Filomela i pozbawiona przez niego języka, porozumiewa się z jego żoną Prokne za pomocą utkanej przez siebie szaty, wrobiwszy w nią obrazy, które wystawiały krzywdę doznaną. [przypis tłumacza]
100. poznaje kogoś wskutek jakiegoś wrażenia otrzymanego przez przypomnienie, jak w „Cypryjczykach” Dikajogenesa — Dikajogenes i jego tragedia Cypryjczycy nieznana. Według domysłu Welckera przybywa Teukros z Cypryjczykami na wyspę Salaminę. Na widok popiersia Ajasa płaczem wybuchnął i stąd poznał go bratanek Eurysakes. [przypis tłumacza]
101. w „Opowiadaniu u Alkinoosa” także, bo cytarzysty słuchając, na wspomnienia owe łzy wylewać zaczął — zob. Homer, Odyseja VIII 521 i nast. i IX 1 i nast. [przypis tłumacza]
102. w „Choeforach”: że przybył ktoś podobny, a podobny nikt inny nie jest oprócz Orestesa, on zatem przybył — zob. Ajschylos, Choefory [pol. Ofiarnice] 161–231. [W dramacie Elektra zauważa na grobie ojca złożony w ofierze pukiel włosów. Domyśla się, że ofiarę złożył ktoś z bliskich, zaś podobieństwo do jej własnych włosów doprowadza ją do wniosku, że był to jej przebywający na wygnaniu brat, Orestes. Potwierdzeniem wydają się ślady stóp, również podobne do jej własnych. Człowiek, który przybył, jest więc Orestesem; red. WL] [przypis tłumacza]
103. Podobnie i Polyidosa... — Polyidos wcale nam nieznany. [przypis tłumacza]
104. w Teodektesa „ Tydeusie” (...) takież rozpoznanie jest w „Finidach” — Ani Tydeus, ani Finidy nie są nam znane. [przypis tłumacza]
105. jak w „Odyseuszu, fałszywym pośle”... — Odyseusz, fałszywy poseł jest również tragedia nam nieznana. Vahlen taki podaje domysł, chcąc miejsce to wyjaśnić: Odyseusz, nie chcąc być poznanym jako Odyseusz, obawia się, że się tego ktoś po jego łuku domyśli. Ale był to wniosek mylny, bo ów ktoś łuku nigdy nie widział. Następstwem mylnego tego rozumowania było, że Odyseusz opowiadał może, jakim sposobem on, nie-Odyseusz, wszedł w posiadanie jego łuku. W przekonaniu, że tym sposobem najpewniej się przed rozpoznaniem ubezpieczył, dał przez to właśnie posiadanie łuku owemu komuś podstawę do wniosku, że jest Odyseuszem. [przypis tłumacza]
106. Ale ze wszystkich najlepsze jest rozpoznanie wynikające nadspodziewanie z samych zdarzeń przez prawdopodobieństw... — Rodzaj rozpoznania uznany tu za najlepszy jest o tyle w niezgodzie z warunkiem najlepszej tragedii, o którym Arystoteles mówił poprzednio, tj. ze zmianą szczęścia w nieszczęście, że zmiany tej nie sprawia zawsze. Pokazuje się zatem, że według Arystotelesa może mieć tragedia najlepszy rodzaj rozpoznania, podobnie jak i najlepszy rodzaj pathosu, a nie mieć tego przebiegu, który przez niego za najtragiczniejszy uznany został, czyli wyrażając się po dzisiejszemu: tragedia w całym przebiegu i w zakończeniu mniej tragiczna może zawierać sceny tragiczniejsze, niż tragedie inne, które znowu w całym przebiegu swoim są tragiczniejsze, i na odwrót. [przypis tłumacza]
107. zarzut przeciw Karkinosowi podnoszony. Jego bowiem Amfiaraos ze świątyni powracał... — Nie wiadomo, o jakiej tragedii Karkinosa mowa. [przypis tłumacza]
108. niewidomie (daw.) — dziś: niewidocznie. [przypis edytorski]
109. Cztery zaś są postacie tragedii, tyleż bowiem i części jej wymieniono — Że tutaj nie ma mowy o częściach tragedii, które Arystoteles wymienił przy definicji w rozdz. VI, rzeczą jest jasną. Nigdzie jednak poprzednio innych części bezpośrednio wymienionych nie znajdujemy i tylko z zestawienia poprzednich wypowiedzeń autora z uwagami podanymi tutaj, a odnoszącymi się do zawiązania i rozwiązania, wywnioskować możemy, że przez cztery te części mamy rozumieć w tym miejscu: 1. przełom i rozpoznanie, 2. przejście proste, 3. pathos, 4. charaktery. [przypis tłumacza]
110. Ajas a. Ajaks, zw. Wielkim (mit. gr.) — syn Telamona, króla Salaminy, uczestnik wojny trojańskiej, najdzielniejszy po Achillesie wojownik achajski. Rywalizował z Odyseuszem o zbroję po poległym Achillesie. Kiedy zbroję przyznano Odyseuszowi, oszalał z gniewu i wyrżnął stado baranów, sądząc, że morduje wodzów achajskich. Oprzytomniawszy, ze wstydu popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]
111. Iksjon (mit. gr.) — król Lapitów w Tesalii, wsławiony jako pierwszy zabójca własnego krewnego (teścia Dejoneusa, z tej winy oczyścił go sam Zeus) oraz jako śmiałek, który zakochał się w Herze, małżonce Zeusa, i próbował ją uwieść, za co został ukarany strąceniem do Tartaru i przykuciem do wiecznie obracającego się, płonącego koła. [przypis edytorski]
112. „Ajasy” i „Iksjony” — Sofokles napisał także Ajasa Lokryjczyka, którego zabija Atena; prócz tego tragedie o Ajasie pisali: Ajschylos, Astydamas młodszy i Teodektes. Tragedie Iksjon pisali: Ajschylos, Eurypides, Timesiteos, a może i Sofokles. W Iksjonie Eurypidesa znajdowała się scena, w której wprowadzony był Iksjon, za popełnione zbrodnie w koło wpleciony. [przypis tłumacza]
113. „Ftiotydy”, „Peleus” — Sofoklesa Ftiotydy i Eurypidesa Peleus nie są nam znane. [przypis tłumacza]
114. „Forkidy” i „Prometeusz” — Prometeusz w okowach, dochowana do czasów naszych tragedia z trylogii Ajschylosa. Forkidy tegoż poety nieznane. [przypis tłumacza]
115. Niobe (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka licznego potomstwa, szczyciła się, że ma więcej dzieci niż bogini Latona, która miała tylko Apollina i Artemidę. Apollo i Artemida z zemsty zabili z łuków dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę, co czasem interpretuje się jako skamienienie z bólu i rozpaczy. [przypis edytorski]
116. Agaton przepadł przez to jedno — O jakiej Agatona tragedii mowa, nie wiemy. [przypis tłumacza]
117. Syzyf (mit. gr.) — przebiegły założyciel i król Koryntu, który zdradził sekret Zeusa, a następnie podstępnie uwięził posłanego po niego Tanatosa (Śmierć), za co został skazany na pośmiertne męczarnie w Tartarze, najmroczniejszej części podziemnej krainy zmarłych: wtaczanie na górę kamienia, który zawsze stacza się na dół tuż przed osiągnięciem szczytu. [przypis edytorski]
118. dochodzą poeci do tego, czego widzowie sobie życzą (...) bo jest to o tyle zgodne z zadaniem tragedii, o ile z naturalnym uczuciem ludzkim... — Arystoteles chce powiedzieć: „Jeżeli jednak niektórzy poeci umieją uniknąć błędu wymienionego i tragedii epicznie nie układają, to wymyślili za to inny układ dramatu, który również niezgodny jest z zadaniem tragedii, bo zamiast uczuć trwogi i litości obudzą tylko uczucie im pokrewne, tj. naturalne uczucie ludzkie (uczucie słuszności). O ile uczucie takie z tamtymi spowinowacone jest mniej albo więcej, o tyle także dramatom tego rodzaju przyznać możemy tragiczność mniejszą lub większą”. Z przykładów o „mądrym a złym”, „mężnym a niesprawiedliwym”, pokazuje się, że to nie są charaktery uznane przez Arystotelesa za tragiczne (rozdz. XIII). Autorowie jednak lubią trzymać się takiego układu, bo widzowie bardziej z niego są zadowoleni przez swoją „miękkość” niż z układu wywołującego uczucia silniejsze, tragedii właściwe. [przypis tłumacza]
119. A jest to, jak mówi Agaton, prawdopodobny wypadek, bo prawdopodobnym mieni on to, że się wiele rzeczy dzieje przeciw prawdopodobieństwu — Jeżeli np. „mądry a zły oszukany zostanie”, to jest to wypadek prawdopodobny, ale takie prawdopodobieństwo jest prawdopodobieństwem wyjątkowym, a nie prawdopodobieństwem takim, jak je pojmuje Arystoteles, przemawiającym ogólnie do przekonania. Arystoteles zatem wyraża się o takim układzie z naganą. Tu należałoby przenieść ustęp z rozdziału IX, o którym wzmianka w uwadze tamże. [przypis tłumacza]
120. Protagoras z Abdery (ok. 480–ok. 410 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do pierwszych sofistów; przypisuje mu się relatywizm poznawczy, brak możliwości ustalenia obiektywnej prawdy, a stąd stwierdzenie, że wszelkie racje są względne, co można wykorzystywać do przekonywania innych w życiu publicznym. [przypis edytorski]
121. O gniewie śpiewaj, bogini — pierwsze słowa Iliady. [przypis edytorski]
122. A łącznikiem jest dźwięk... — Co rozumieć przez łącznik, trudno z określenia podanego wyjaśnić, zwłaszcza że i tekst mamy przed sobą zepsuty. [przypis tłumacza]
123. Theodoros — imię greckie, znaczące dosłownie: Bożydar. [przypis edytorski]
124. określenie człowieka — autor zapewne ma na myśli swoją definicję człowieka z Topiki: „istota dwunożna”. [przypis edytorski]
125. zaiste tysiącznych czynów dzielnych dokonał Odyseusz — Homer, Iliada II 272. [przypis edytorski]
126. „spiżem duszę wyczerpawszy” i „odciąwszy hartownym spiżem” — Nie wiemy pewnie, z jakiego utworu cytaty te przytoczone, ze związku jednak widać, że w pierwszym mowa o zabijaniu, w drugim o czerpaniu np. wody kubkiem. [Są to cytaty z mistycznego poematu Empedoklesa Καθαρμοί (Oczyszczenia); red. WL] [przypis tłumacza]
127. Dionizos (mit. gr.) — bóg wina, płodnych sił natury i ekstazy religijnej. [przypis edytorski]
128. Ares (mit. gr.) — bóg wojny i bitewnego szału; gwałtowny, brutalny i okrutny. [przypis edytorski]
129. skrócone zaś np. κρῖ (jęczmień) i δῶ (dom), i ὄψ (widzenie) — κρῖ zamiast κριθή, δῶ zamiast δῶμα, ὄψ zamiast ὄψις. [przypis edytorski]
130. Zmienionym znowu staje się... — Arystoteles nie podał określenia na wyrażenie ozdobne, a może określenie to w tekście dzisiejszym opuszczone. [przypis tłumacza]
131. A imiona same jedne są męskie, drugie żeńskie... — Ostatni ten ustęp rozdziału stosowniejsze znalazłby miejsce między uwagami gramatycznymi w rozdz. XX, mianowicie po określeniu odmiany. To, co w nim zresztą znajdujemy, jest częścią niedostateczne, częścią niedokładne. [przypis tłumacza]
132. Kleofonta i Stenelosa — O Kleofoncie była wzmianka w rozdz. II. Utwory Stenelosa, tragediopisarza, który żył współcześnie z Arystotelesem, są nieznane. [przypis tłumacza]
133. zobaczyłem człowieka, co ogniem spiż na drugim przykował — Przez spiż ogniem przykuwany mamy tu rozumieć bańki, których widocznie już wówczas w leczeniu używano. [przypis tłumacza]
134. Euklides starszy — Nieznany nam wcale autor. [przypis tłumacza]
135. żartobliwy wiersz napisał on najwyraźniejszą prozą... — Przytoczone wiersze, czytane metrycznie, zawierają nienaturalne wzdłużenia i brzmiały tym samym śmiesznie dla ucha starożytnych. Wiersz drugi, nie mający myśli pełnej, brzmiał może pierwotnie inaczej. [przypis tłumacza]
136. w „Filoktecie” Ajschylos (...) a Eurypides... — Obie tragedie są nieznane. W polskim przekładzie więcej by zmienić potrzeba. [przypis tłumacza]
137. a teraz taka nędzota, niedołęga i szkarada — Homer, Odyseja IX 515. [przypis tłumacza]
138. stołek skromny przystawiwszy i stolik ubogi — Homer, Odyseja XX 259. [przypis tłumacza]
139. wybrzeże ryczy — Homer, Iliada XVII 265. [przypis tłumacza]
140. Aryfrades — Nieznany. [przypis tłumacza]
141. w tym samym czasie zaszła bitwa morska pod Salaminą i walka z Kartagińczykami na Sycylii — według Herodota w tym samym dniu, w którym Grecy pokonali inwazyjną flotę perską w bitwie pod Salaminą, rozegrała się wielka bitwa pod Himerą na Sycylii, w której wojska Gelona, króla Syrakuz, i Terona, tyrana Agrigentum, zwyciężyły ekspedycyjną armię Kartagińczyka Hamilkara (Herodot, Dzieje VII, 166). Obie bitwy stanowiły przełomowe zdarzenia w zmaganiach z wielkimi zagrożeniami dla cywilizacji greckiej. [przypis edytorski]
142.
Darmowe książki «Poetyka - Arystoteles (darmowa biblioteka internetowa .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)