Operacja zaczepna Wojska Polskiego na Ukrainie (25 kwietnia – 11 maja 1920), Juliusz S. Tym (polska biblioteka cyfrowa .PDF) 📖

Po fiasku próby pozyskania przychylności Litwinów w kwietniu 1919 r. zwrócono baczniejszą uwagę na Ukrainę. Początkowo zawarciu sojuszu nie sprzyjał zakoń- czony latem 1919 r. konflikt polsko-ukraiński, wewnętrzne zawirowania targające rodzącą się niepodległością i państwowością Ukrainy oraz gra toczona przez Polskę z tzw. „białą” Rosją, której wojska prowadziły na obszarze Ukrainy działania zwrócone przeciwko zarówno bolszewikom, jak i wojskom ukraińskim. Zbliżenie stało się możliwe po zawarciu polsko-ukraińskiego zawieszenia broni 1 września 1919 r., a zwłaszcza pod koniec 1919 r., kiedy stojący na czele URL Symon Petlura zmuszony był szukać schronienia w Polsce. Zawarcie 21 kwietnia 1920 r. polsko-ukraińskiego sojuszu polityczno-wojskowego nie nastąpiło nagle. Poprzedzone było wielotygodniowymi rozmowami nierzadko trudnymi dla obu stron, wymagającymi kompromisów bądź ustępstw.

Na początku stycznia 1920 r. Wódz Naczelny Józef Piłsudski zarządził rozpoczęcie prac studyjnych nad możliwościami prowadzenia działań zbrojnych na ukraińskim obszarze operacyjnym. Najważniejszymi przesłankami do podjęcia decyzji o kierunkach dalszych działań wojennych były informacje wywiadowcze i wynikająca stąd ocena zagrożenia. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego dysponowało kapitalnym źródłem informacji w postaci radiowywiadu, który odczytywał większość sowieckiej korespondencji radiowej. Na podstawie przechwyconych dyrektyw i rozkazów trafnie rozpoznano najważniejsze założenia sowieckiego planu wojny w Polską, zaakceptowanego przez władze bolszewickie na przełomie lutego i marca 1920 r. W marcu wywiad polski szacował, że do końca maja bolszewicy będą w stanie zgromadzić na froncie polskim siły dwukrotnie przewyższające liczebność Wojska Polskiego, a w połowie kwietnia oceniał, że wojska Frontu Zachodniego oraz Frontu Południowo-Zachodniego zostały wzmocnione przez około 33 tys. bagnetów, co stanowiło zwiększenie stanu bojowego o 45 proc. 

Na podstawie tych przesłanek Józef Piłsudski podjął decyzję, która sprowadzała się do dwóch elementów, tj. należało „uprzedzić główną ofensywę nieprzyjacielską i rozbić jego żywe siły". W marcu i w pierwszej połowie kwietnia 1920 r. polskie naczelne władze wojskowe podjęły przedsięwzięcia mające przygotować Wojsko Polskie do kampanii, która w przewidywaniach polskich miała zadecydować o losach wojny. Na podstawie rozkazu Wodza Naczelnego z 7 marca 1920 r. z dniem 1 kwietnia 1920 r. dotychczasowe dowództwa frontów zostały przeformowane w dowództwa armii. Na ukraińskim obszarze operacyjnym dotychczasowe dowództwo Frontu Podolskiego zostało przekształcone w dowództwo 6 Armii, a dowództwo Frontu Wołyńskiego w dowództwo 2 Armii. W specjalnych wytycznych nakazano dowództwom armii przygotować dywizje piechoty (DP) i brygady jazdy (BJ) do działań manewrowych określanych ówcześnie jako walka ruchowa.