Droga wiodła przez Narwik - Ksawery Pruszyński (czytanie po polsku TXT) 📖

Sygnał będzie: dwie białe rakiety.

— Pan kapitan nic mi o tym nie pisze...

— Bo, panie poruczniku, tośmy ułożyli z Banasiem; odprowadzał mnie aż na stok, gdy schodziłem. Potem przypomni o tym kapitanowi.

— A pan kapitan wie chociaż, jak tu jest?

— Jakżeż, panie poruczniku...

— A w sztabie wiedzą?

— Panie poruczniku...

— No, więc dlaczego...

Schylili głowy. Pocisk moździerzowy przefrunął ciężko nad wzniesieniem i wrył się w ziemię łączki, o kilkanaście metrów.

— Niewypał...

— Raz mamy szczęście...

Strzelcy popodnosili głowy: czekają na dalsze strzały. Ale nic nie nadchodzi. Pustka i ziąb. Wciśnięty w chojniaki przy ostatnim erkaemie, czuwa Gruda. Leżąc uderza butem o but, żeby się rozgrzać.

— I każą nam tak czekać?

Oczy porucznika, szare, żywo patrzące oczy, są teraz napełnione zmęczeniem po same białka. Andrzej milczy. Porucznik zawodowy z Polski i podchorąży ochotnik z Coëtquidan77 patrzą sobie w oczy. „Jemu było gorzej, gorzej niż mnie — myśli Andrzej — jemu się zdaje, że to kilkakrotne przechodzenie z meldunkami od nas do kompanii na kocie 405 i z powrotem było ciężkie. A ja wolę tysiąc razy to przechodzenie niż takie leżenie bez ruchu, w zimnie, mokrości, odsłonięty, pod strzałami, które padają niespodzianie a ciągle”.

Po górach rozsiąpał się wieczorny, mżący deszczyk, beznadziejny, żałosny. Rudość traw, bezlistność pozimowa drzew przypomina naraz jesień. Góry za fiordem zlały się z szarością nieba, Narwik rozcieńczył się w mglistości, białe plamy domów Ankenes mniej odcinają się w dole. Gruda skarży się na złą widoczność. Za dwie godziny, jeśli nie wcześniej, trzeba będzie wystawiać co najmniej po osiem czujek. Niemcy mogą podejść jak nic. Co zrobić, żeby ci ludzie nie spali, nie spali? Jak przepełzł tu z odpowiedzią kapitana, nie słyszeli go wcale. Ileż to już będzie od chwili, gdy w dwóch rzutach pluton ruszył na owo wzniesienie. Trzydzieści godzin. To coś jest.

— To znaczy, mamy czekać?

Okropne słowo. Okropnie brzmi na tym wzniesieniu, wśród tych leżących, na wprost tamtych zwłok odciągniętych, które zastygają przywierając do ziemi. („Którzy to? Majewski? Nie. Majewski tam w dole, już w kotlince... Ziemnowicz? Grajcarek?”).

— Tak, panie poruczniku. Mamy czekać. Aż wwindują moździerze. Aż dadzą sygnał.

— I nie wiadomo, kiedy?

Strzelcy patrzą milcząc. Andrzej jest naraz jakby częścią tego sztabu, co zwleka, tej obsługi moździerzowej, która nie przychodzi, która się guzdra, tego wszystkiego, co pozostawia ich tak bez pomocy.

— Nie, panie poruczniku, nie wiadomo. Moździerze są francuskie. Pułkownik Mally obiecał, co może...

— Francuzom się nie śpieszy...

— Francuzi, panie poruczniku, zostali zawiadomieni dziś po południu. Dziś po południu. Na kotę 405 wchodzi się dwie godziny. Na 603 chyba ze cztery. Niech pan doda do tego obciążenie moździerzy. Panie poruczniku, nie mogą wcześniej. Przyjdą najprędzej, jak będą mogli.

— Pan tak myśli, panie podchorąży?

— Ja tak wierzę, panie poruczniku.

W oczach strzelców, żołnierzy z Francji, zbielałych od zmęczenia, zapalają się słabym ogniem jakieś błyski.

— Ja to wiem, panie poruczniku, ja jestem tego pewien.

I naraz Andrzej uświadamia sobie, że wcale nie wie i wcale nie jest tego pewien, że co prawda francuskie dowództwo cechuje dbałość o żołnierza posunięta do drobiazgowości, że wszystkie straty w ludziach, zwłaszcza straty nieuzasadnione koniecznością, wydają im się zbrodnią, ale że powolność w działaniu jest i tam wielka. Co będzie? A jednocześnie takie słowa pewności są potrzebne. Konieczne. Powtarza je więc i mówi dalej z przekonaniem najgłębszym. („Rum — myśli w duchu — morfina wstrzykiwana w myślenie tych ludzi? Jak długo taki zastrzyk nadziei będzie działał? Do nocy — czy przetrwa? I jak potem osłabnie człowiek, jeśli przełom tymczasem nie nastąpi?”).

— No i co, panie podchorąży?

— Jak to co, panie poruczniku, czekamy.

— Na te francuskie moździerze?

— Na te francuskie moździerze.

W mgle szarej, dobrze zmierzchowej, widać garb wydłużony kreską spośród dziesiątka innych garbów; kota 603 milczy. Ostatni strzelec plutonu wie, że tylko kota 603 może zmusić do milczenia wszystką broń maszynową Niemców; ale na kocie 603 muszą być moździerze, a moździerzy tych nie ma.

— Nie napije się pan?

— Nie. Daj pan strzelcom.

Fortuna kręci głową. Nawet nie odpowiada. Nie chce. Sawicki też nie. Firek nie. Buczyński nie.

— Co nam z tego rumu, panie podchorąży...

Buczyński odwrócił się twarzą do ziemi:

— Mnie się tak zdaje, że przyjdzie się tu już...

Kule prześwistały długim, niepokojącym ciągiem nad wzniesieniem, nad głowami leżących. Jeden, drugi podniósł głowę. Nadsłuchują. O kilkanaście kroków ktoś nuci. Zupełnie wyraźnie: nuci.

— Cóż to? — pyta porucznik.

— Pokręciło się komu?

— Chyba zalany.

Stuk buta o but w rytm, w takt melodii. Który to? Ach, Gruda? Przy karabinie maszynowym. Gruda, but o but bijąc dla rozgrzewki, mruczy sobie pod nosem.

— Gruda!

— Słucham, panie poruczniku.

— To wy tam śpiewacie?

— Nie śpiwam, panie poruczniku; na stanowisku nigdy bym nie śpiwoł. Tylko ze sam jezdem, to sobie ponuce...

W dole, słuchając rozmowy, jakoś wszyscy są rozbrojeni. Ten Gruda, cholera. Śpiwo sobie. Sam porucznik się waha.

— To wam niby tak wesoło?

— Kto mówi, że wesoło, panie poruczniku. Ja zawsze taki śpiwający był... pan porucznik sam wie, z Ploërmel78... Jakeśmy ta drzewo w październiku wozili, bywało jesce w Polsce, z piotrowickiego lasu. Taka sama była mokrość w powietrzu, to się śpiwoło. Jak teraz tak mokro, to się tamto rozpamięta... Jechało się, jechało, bo las był wielgi. Jesce go nie były wycienły. Et alors79, pan porucznik tak jeździli do lasu? Ale pewnikiem na polowanie, po pańsku... To się także jadęcy śpiwało...

Po ludziach przechodzi fala ciepłego rozpamiętywania. Taki popiół, stygnący powoli, w którym jeszcze tlą czasem czerwone serduszka żaru. Kasprzak pociąga nosem; Kasprzak zawsze pociąga nosem, kiedy go coś bierze. „To jest żołnierz, ten Gruda — myśli Andrzej. — To byłby oficer, ten by dowodził. Nic go nie rozmiękcza, nic go nie rozkrochmala. Ach, Gruda”.

W tej chwili huk, którym wstrząsnęła się górska martwość, przerywa Grudowe śpiewanie. Drugi, trzeci. Strzelcy przywarli do ziemi: moździerze! Ale na nikogo nie posypała się nawet ziemia. Chwila przerwy i znowu trzy strzały, i zaraz potem drugie trzy. Słupy ziemi wytrysły koło sosenki. Gałęzie wyrzuciło pod niebo z tamtych brzeźniaków. To nie są moździerze niemieckie z rana; to poczęła gadać kota 603.

— Francuzi, panie poruczniku... — powiada ktoś półgłosem.

— Co pan myśli o tym? Francuzi, panie poruczniku! — mówi Andrzej powstając.

I naraz, znad koty 405, wystrzela szarym niebem jasna smuga rakiety: fajerwerk. Przekreśla niebo i rozpływa się we mgle. „Ta mgła, jaka będzie dobra dla odwrotu — myśli Andrzej. — Odwrotu?...”. Wzniesienie już nie jest obce, nieżyczliwie obce, wrogie. Ziemia, do której tak się szczelnie przywarło, która otwierała ciałom swe rozpadliny i wklęsłości, gdy ma się ją opuścić, jest na moment dobrze znana, ciepła.

Druga rakieta podnosi się pod niebo, wysoko, wysoko.

— Idziecie za panem podchorążym; pokaże, którędy. Ja na końcu — mówi porucznik.

W dwóch skokach przebyta łąka. Czy Niemcy widzą? Dlaczego, jeśli widzą, nie strzelają? Mgła, tak; ale jeszcze strach przed odkryciem moździerzom z koty swych stanowisk. Kilka kul luźnych prześwistuje powietrze i zapada gdzieś w krzaki; jakaś gałązka się zachwiała. Żołnierze, ośmieleni brakiem strzałów, jeden po drugim przesadzają łączkę.

Kotlinka.

Już pewniej, pewniej. Jakże znajoma droga! Ten trup przewalony na bok z brzuchem rozprutym; jeszcze zsiniał od rana. Głaz tamten z rysami od kul. Tamten śnieg; nie tędy. Jeszcze kilkanaście strzałów przeszeleści górą. Moździerze nad ich głowami przerzucają z furkotem pociski. Puszcza strzelców przodem. Porucznik? Porucznik wychodzi na końcu. Ten jest wycieńczony najbardziej. Koniec.

*

Jest noc biała na tle tej doliny, co idzie od fiordu, o dwa kilometry od koty 405, pierwszych linii, tamtego wszystkiego. W lesie gotuje się gulasz żołnierski. Szesnastu ludzi pije i je. Kucharze, łajzy kancelaryjne, trepy80 wszelakie i ważniaki kompanijne, wszystko to jakieś usłużne i przymilne wokoło owej szesnastki. Tamci siedli na balach przytaszczonych tu kiedyś pod budowę domu i milczą. Whisky, przywiezione z kantyny angielskiej, swoje przecież robi. Przyjechał Stecki od swoich cekaemów.

— Mieliśmy was za straconych — powiada. — A co z waszą pozycją?

— Ze wzniesieniem?

— Tak.

— Wycofaliśmy się z niego — mówi Czeczel.

W tej chwili jakby to sobie wszyscy uświadomili. Że tamtą pozycję oddali.

Ktoś przy kotle mówi:

— I taki był koniec...

Michałek powiada:

— Pokrwawili się nasi, pokrwawili i co — musieliśmy iść precz!

— Michałek!

Rozmowa cichnie. Czy podchorąży będzie się o co czepiał? Michałek patrzy wilkiem. Ludzie odwracają oczy na stronę.

— Nie rozumiecie, po cośmy się tam bili?

Michałek patrzy w oczy podchorążego szczerze, prosto.

I odpowiada opornie:

— Nie, panie podchorąży. To wiem, żeśmy tam weszli, ludzi natracili i musieli iść precz.

— Wolskiego podchorążego szkoda — dodaje od strony Fortuna.

— I kaprala Majewskiego...

— I tamtych poranionych...

— Kettlera, Sytego, Wiczewskiego...

— Kubickiego, Kukurutza...

I nazwiska te są jak bale: słabnącego zewsząd podparły.

— Jak już było iść — powiada Michałek — to z większą siłą. A nie, to lepiej nie wychylać głowy z komory...

— I nikt z was nie wie, po cośmy poszli i czemuśmy mogli potem wrócić?

Jednym zwrotem rozmowa, zaczęta jak oskarżenie, wpada w egzamin. Jaki? Z czego? Ale wszyscy odczuli ten zwrot jak zakręt nagły. Ciekawość.

— Nikt?

Nie odpowiada nikt. Ale czekają wszyscy.

— To ja wam pokażę, Michałek. Chodźcie tu, na drogę.

Wychodzą z lasu, od kuchni, na drogę. Andrzej się nie ogląda, wezwał tylko Michałka, ale czuje, że tamci idą także. To dobrze. Na drodze piaszczystej leżą połamane chrusty. Andrzej przyklęka.

— Pakażę wam, bo trzeba, żeby starszy strzelec, a do tego celowniczy, nie tylko słuchał, ale jeszcze rozumiał. Więc widzicie. We wtorek myśmy przyszli na tamtą kotę, gdzie teraz kapitan. O, tu.

Na piasku drogi powstaje jeden zarys.

— Ta dolina, gdzie teraz jesteśmy, z tą rzeczką tam, z kuchniami, ta jest tu...

Nowy zarys. Michałek kiwa głową, że rozumie. Ktoś z tyłu za nimi się tłoczy i przepycha.

— Naprzeciw nas, jakeśmy je widzieli z naszej pierwszej pozycji — pamiętacie? — były tamte górki, o...

Znowu długi, tym razem najdłuższy zarys.

— Tamto na lewo, wiecie, co to jest?...

Kawałkiem chrustu zafalował na piasku. Michałek namyśla się, namyśla. „Źle tłumaczę, źle tłumaczę — niepokoi się Andrzej. — Nie rozumieją, nie mogą zrozumieć”.

Aż z tyłu ktoś zagaduje półgłosem:

— To chyba tamta sosenka...

— Kto powiedział „sosenka”? — podskakuje Andrzej.

— Ja — powiada Socha; oczy mu się świecą i uśmiechnął się.

Socha jest młody, młodziutki chłopak, żywy, bystry. Andrzejowi robi się ciepło.

— A to, w bok, wiecie, co to jest?

— To te brzozy — powiada Socha.

Chrust Andrzeja przeleciał powietrzem aż daleko na prawo i zarysował kolejno trzy łamane ostro linie.

— To tamto, co pan podchorąży z panem porucznikiem mówili: „taras” — odzywa się Michałek.

— A teraz narysujcie sami, gdzieśmy byli zaszli?

Michałek, niezdecydowanie, zaznacza.

— Czy dobrze narysował?

— Nie, w prawo — poprawia Socha.

— W prawo i naprzód un peu81 — dodaje Fortuna.

— Tak, o tu. Widzicie. Trzy dni temu myśmy stali przed tym wszystkim jak głupi. Wiedzieliśmy jedno: tam gdzieś są Niemcy. Ale gdzie? Gdzie są ich erkaemy, cekaemy i moździerze? Gdzie się okopali? Gdzie trzymają najsilniej? Skąd mogę prowadzić ogień? Wiedzieliśmy co? Nic. Byli tam przed nami Anglicy, ale Anglicy mieli małe siły, tyle, że trzymali, nie umieli iść