Droga wiodła przez Narwik - Ksawery Pruszyński (czytanie po polsku TXT) 📖

Chałupka waży przez chwilę dwa niebezpieczeństwa: ogień niemiecki i gniew kapitański, ale te dwa niebezpieczeństwa to dwa młyńskie kamienie, pomiędzy którymi ściera się oto na proch szczątek Chałupkowej odwagi. Andrzej pamięta, jak wczoraj na wzniesieniu Chałupka popadł w kurczowe drgawki. „Fizycznie nie znosi tego” — myśli.

— Panie kapitanie, pójdę z nim po karabin.

Kapitan przypatruje mu się przez chwilę, nic nie wydając po sobie72. Odpowiada ze staranną obojętnością:

— Jeśli pan wróci tutaj... Chciałem przez pana posłać porucznikowi... odpowiedź, jaka przyjdzie ze sztabu.

— Będę za godzinę — powiada Andrzej — wcześniej z dołu nie przyjdzie nic.

Wie dobrze, jak trudno było o przybycie sanitariuszy. I dodaje do zbiedzonego Chałupki:

— Pójdziemy, Chałupka. Uważajcie, jak ja będę szedł pierwszy. Padać, iść skokami. Broń Boże nie śniegiem. Na śniegu was widzą jak cholera. Widzieliście, jak szedłem. Allons73 — powiada.

I chłop-emigrant, nawykły do francuskiego brzmienia rozkazów, idzie ufniej, sporzej74 na dźwięk obcy...

*

Jakże Andrzej już zna tamte przejścia!

Więc najpierw jest stok koty 405: chojniaki, leszczyny, kępy.

„Tu nie ma niebezpieczeństwa” — powtarza jeszcze do siebie i powtórzyłby Chałupce, gdyby ten nie zostawał w tyle. Wprawdzie jest to na wprost owej góry nieprzyjacielskiej z jej sosenką i brzeźniakiem, ale odległość jest jeszcze znaczna, pewność strzału niewielka. Poza tym strzał na skos. „Najgorsze jest to, że mogą dostrzec, jak się posuwam, i przygotować, gdy im podejdę bliżej”. I mimowiednie posuwa się wpółleżąc, ruchami miękkimi, bez nagłych przypadań, wężowo, kocio.

Po chwili jest już gorzej: stok się kończy, a raczej przestaje chronić po prawej. Andrzej przykuca na moment pod nowym opiekuńczym chojniakiem. Namyśla się. Zezuje w prawo: o czterysta metrów ma już taras, ów taras z cekaemami nieprzyjacielskimi, który tak im dokucza od wczoraj. Przez chwilę mały człowiek skulony pod drzewem na dnie już prawie kotlinki wypatruje nieufnie kamiennego występu skalnego. Nic. Nic. Skok w dół, dwoma susami przez śnieg; byle nie za głęboki, byle nie zabrnąć butem, nie ugrząźć bezradnie jak mucha w lepie celem łatwym dla kul, punktem czarnym na śniegu białym. Sus. Dwa długie, cienkie świsty. „Zaczęło się — myśli Andrzej i dodaje uwagę techniczną — poszły górą, dalekie”. Leży teraz w trawie kotlinki, niemal, niemal na drugim jej stoku: trawa jest ruda i płowa, mundur khaki ginie w niej świetnie. Poprzez badyle patrzy: skalny taras jest wysoki i nieruchomy. Ale kule były na pewno stamtąd.

Wiatr idzie od wschodu, od granicy szwedzkiej, i zawiewa drobnym, kolącym twarz śniegiem. Żebyż go więcej! Ugięty w trawach człowiek wyczekuje. Poderwanie się nagłe od ziemi, bieg w skuleniu, tylko z głową podniesioną, karabin, krótki podhalański karabin dobrze w obu rękach, gotowy. I przypadnięcie. Nic? Jasne, że stamtąd na czterysta metrów widać w śniegu dobrze, po trawie, przez krzaki — wcale. Żeby ten śnieg zdradziecki mógł wreszcie zejść; przecież to maj! Nikt nie strzelił z tarasu i teraz już sam taras zakrył się drugim stokiem kotlinki, zboczem tego piaskowyża, na którym trwa ostatek plutonu, skąd widać tak dobrze morze, Ankenes, Narwik. Teraz rozpocznie się przesuwanie parusetmetrowe zboczem, kluczenie przez krzaki, skoki od jednego wykrotu pod drugi. Niebezpieczeństwo zmienia się jak kameleon: zachodzi z boków, jest z lewej, jest bliższe, jest niespodziane. Przedtem wiedziało się: taras. „Teraz kto wie, czy za skałą przede mną, w tych krzakach, za tym maliniakiem ktoś się nie zaczaił i nie czeka, jak myśliwy, który o zmierzchu zasiadł na polanie, dokąd wychodzą o księżycu rogacze?”. Dwa razy prześlizgał się już Andrzej po tych kamieniach, trawach, krzakach i mchach, ale na tym przedostatnim odcinku drogi niebezpieczeństwo mu się rozszczepia. To nie tylko kula, wyrzucona z daleka, nieosobowa, niewidzialna. To człowiek w feldgrau, jak ci, co pokładli się na stoku tamtym, pod erkaemem Grudy, jak tamten, któremu hełm odwaliła kula i czoło bieleje na trawie. Ten człowiek będzie patrzał spod hełmu ludzkimi oczami. Z jego wzrokiem on się napotka. Z jego pięściami może się zewrze. I Andrzej, na owym stoku, przesuwający się od załomu w załom, od wklęśnięcia do wklęśnięcia, naraz oddrapuje w sobie nie tylko zaschły instynkt tropionego zwierzęcia, ostrożność leśnych podchodów do wodopoju, gdzie czuwa drapieżnik lub łowca; to jeszcze jakieś pierwotne, niezdarne, odżywające właściwości czajenia się w dżungli zaczynają pełzać mu we krwi.

Jakaś kula prześwisnęła bokiem. Aż niezdarnie. Nic i nic? Już trzeba się wciągnąć na płaskowyż; naga torfowa łączka — robi się to w trzech skokach — i pozycje. Wszystko dalej trwa. Walają się pozostawione maski, ładownice, karabiny. Po numerze — numery karabinów wszystkich członków swej drużyny ma Andrzej zapisane w notesie — odnajduje karabin Chałupki. Leżąc przy poruczniku odpoczywa chwilę, z oczami w niebo, dysząc. Wszyscy tak teraz leżą. To nie był łatwy spacer.

I — powrót.

Jak długo leżał?

Nie wie tego; nie ma zegarka. Na pewno za długo.

Leżąc patrzał w niebo, spał. Nie widział tego, co się działo w górach. Dobry, ostry wiatr, który rano napędzał śnieg ze szczytów i mroził palce w uchwycie karabinu, przestał tymczasem wiać. Słońce weszło wysoko na blade, porcelanowe niebo i wszystko tonie teraz w czystym powietrzu górskim, rozświetla się ostrą, nieubłaganą wyrazistością. W głębi kotlinki, o paręset metrów na prawo, odcina się nie tylko każda gałązka na śniegu, ale wprost widać cień, jaki rzuca tamten chojniak, poobrywany, jakby wyliniały. „Mnie także tak będzie widać. Tak nie chce mi się iść, tak strasznie nie chce” — analizuje leżąc jeszcze Andrzej. Dlaczego? Po prostu tych kilkanaście godzin napięcia wyżęło go. Rum wypity u kapitana działa nasennie. Beznadziejność tego konania na pozycji, gdzie każdy ruch jest pod obstrzałem z dwóch stron, gdy czeka się na nie wiedzieć jaką już pomoc, skoro tamte, o świcie, się załamały? Boi się tej drogi w wielkim słońcu dnia? Może jest to przeczucie nieuświadomiane sobie jeszcze zupełnie, jak jeszcze nieuświadomione przeczucie miał wtedy mały Wolski? Andrzej opukuje własną świadomość, jak lekarz opukuje plecy chorego szukając podejrzanych szmerów w płucach, zajęcia szczytów kawern75. Ale nic nie może znaleźć. Iść trzeba.

— Przyniosę, jak tylko co będzie, panie poruczniku. Powiem wszystko, wszystko.

Porucznik uśmiecha się blado, wdzięcznie. „Nie: oni tu wszyscy już orzą nerwami i trzeba by ich pobudzić przy pomocy takich brutalnych stuknięć, jak mnie przywracał do formy kapitan” — myśli Andrzej. Nie da rady. Szesnastka ludzi, skupionych koło porucznika, odprowadza Andrzeja wzrokiem; przejdzie czy nie przejdzie? Pomoc jaka narodzi się znowu czy zostaną już tak, czekając, aż się nieprzyjaciel jeszcze lepiej wstrzela w to wzniesienie, nad którym przecież góruje z dwóch pozycji, aż do wyczerpanych podpełznie fortunniej, niż próbowali to zrobić — przedwcześnie — ci, co dostali się rano pod erkaem Pelca. Jest już blisko dwadzieścia godzin, jak tak trwają; jak długo jeszcze?

Łączkę, którą na płaskowyżu przesadzał idąc skokami, teraz przepełza od początku. Przepełza tak starannie, że aż dziwi się, kiedy śmiga pierwsza kula, widać odmierzona dobrze. „Więc jednak widzą? Już teraz dostrzegają w trawie rudej po śniegach i dosyć wysokiej; co będzie potem?”. Leży długą chwilę znieruchomiały. Parę metrów tego przeczołgiwania. Nowe dwa świsty. Po gwiździe poznać, że bliskie. Teraz Andrzej już wie: to jest najgorsze. Pojedynczego strzelca, który do niego celuje, nie odstraszy myśl, że zdradzi swoje stanowisko. Czymże jest w takich górach stanowisko pojedynczego strzelca? Taki pojedynczy strzelec — to może być strzelec wyborowy, celuje dobrze, bije na upatrzonego. To są już łowy na jednego, jednego zwierza. Tym zwierzem jest on.

Znowu posuwa się i znowu strzał. Widocznie na tle tej trawy nie widać munduru; widać ruch. To bardzo ważne; trzeba jak najmniej krótkich, urywanych ruchów, a potem długie przerwy. Andrzej wie po tej nocy, jak męczy się straszliwie oko, wypatrując w jakichś chaszczach, na tle płowych połonin czy pod smreczkami, jakichś ruszających się postaci. Trzeba zmęczyć oko tego, który tam się zasadza, nużyć je, aby straciło pewność. Posuwa się właśnie tak, jak obmyślił. Strzał pada, ale jakby dalszy. „Nie, na pewno nawet dalszy — upewnia się Andrzej — teraz znowu strzelili i znowu dalej. Zamiast się wstrzeliwać coraz lepiej, pudłują. Żeby nie trzeba było za sobą ciągnąć drugiego karabinu...”.

Sam nie wie, jak spływa z płaskowyżu na stok, jak wydostaje się na zbocze kotlinkowej wklęsłości. Teraz widzi już ziemię obiecaną — kotę 405, pozycje kompanii, kapitana; cholernie dużo śniegu na jej zboczach! Ale teraz od tamtego strzelca, co posyłał kulę za kulą, gdy on, Andrzej, był na łączce, jest już zasłonięty. Można prędzej. Skokami wzdłuż zbocza.

— Ta-ta-ta-ta-ta-ta-ta — rozstrzeliwa się naraz powietrze.

Andrzej padł, wczołgał się w jakąś nierówność. Piekielnie bliskie. Pistolet automatyczny chyba? Głośne, klaskające, pękające jakby pociski. Może ekrazytówki76? Skąd?

Skok.

— Ta-ta-ta-ta-ta-ta — rozłoskotuje się znowu.

— Wziu, wziu, wziu — śpiewa po nich.

Gałązki tej brzózki nad nim, niskie, biedne gałązki obsypują się skoszone bezszelestnie. Andrzej wyczaja się, spręża: żeby nie ten drugi karabin!

Skok. Przeciągły, nerwowy skok.

— Ta-ta-ta-ta-ta — znowu i znowu.

Ktoś leży pod tamtym kamieniem.

Andrzej wystawia głowę, podpełza. Z naszego czy nie naszego plutonu? Nie może poznać. Ma mundur podhalański, ale twarz skurczoną, zsiniałą. Obiema rękami wpiera się w rozerwany brzuch. „Który to może być? — zastanawia się podchorąży. — Kiedy padł? Kiedy ja szedłem, nie było go. Ach, tak; nie szedłem tędy”.

Najwidoczniej zmylił drogę pełzając, uskakując. Kierunek dobry, droga inna. Tam znał już każdy krzak, wiedział, w jakim wklęśnięciu można przywarować, gdzie człowiek przywrze bez reszty. Jakże człowiek w takich chwilach wchodzi w ziemię, dostosowuje się jak do kobiety. „Którędy teraz? Ta skałka?”. Długi szary głaz wyrasta o dziesięć kroków przed nim; doskonały skok. Nie; przepełznie trochę i dopiero skoczy. Tak się też staje. Skoczył. I naraz, jeszcze w skoku, wypada bliska, dygocząca seria.

— Ta-ta-ta-ta-ta...

— Ta-ta-ta-ta-ta — szczeka naraz z lewej.

I w dwóch miejscach szarego głazu sypią się ogniste strzały, odłupując kamień w pył i odpryski. Andrzej dostaje nimi po rękach, po twarzy. „Pociski świetlne” — poszło przez myśl.

Nowa seria. A raczej dwie serie z dwóch pozycji.

Andrzej leży, leży. Wciska się pod kamień, który tu nawisł jakby nad mchami. Zamiera.

Nowa seria obsuwa się błyskami ognia po granicie.

Nowa seria zaszeleściła w mech.

„Cicho, cicho” — mówi do siebie człowiek.

Istotnie, na chwilę wszystko wygładza się ciszą. Nad kotlinką, na której skraj już prawie dotarł, wyrosło wielkie, południowe słońce, stało się jasno, jasno, przejrzyście. Jeszcze bardziej niż wtedy, gdy — przed trzema kwadransami chyba — zaczynał swoje pełzanie. Tak zastygł, że widzi tylko niebo nad głową albo piach, z którego wciskając się zdrapał mchy. „Jakie to jest wszystko nieskończenie obojętne — myśli. — Wielki fiord, widziany ze wzniesienia, gdzie leży porucznik i pluton, musi mieć o tej porze swoją niewzruszoność północnych mórz. Czy Narwik widać lepiej w południe? Dachy domków małego Ankenes... O jakże wielu rzeczach dalekich i obcych można myśleć, gdy nad człowiekiem czai się los. Jak to niczemu nie przeszkadza. Jak wiele myśleń ułatwia”.

Andrzej leży długo, tak długo, że w chwili, kiedy naraz, jednym rzutem, odrywa się spod głazu i zapada w mchy o nieznaną ilość kroków, nie wyrwała się żadna seria. Czy tam przy erkaemach zagapili się Niemcy? Czy myśleli, że nie poderwie się już więcej? Ogląda się jeszcze na głaz. Białe rysy podrapały go w kilku miejscach: ślady kul. „Jakże to przeszło blisko, blisko — dziwi się człowiek. — Jak mało potrzeba na to, żeby...”. I skok. Nowy skok. To, że nic nie zaszczękało w powietrzu, że żaden świst nie odłupał gałązek małych brzeźniaków, sprawia teraz dziwne wrażenie. Właściwie niepokój. Dlaczego? Gdzież się teraz znowu czają? Nie, nie da się tym zwieść. Wie dobrze, co to jest. Znudzeni bezczynnością, przy świetnej porze dnia, zagrzani poranną walką, Niemcy polują sobie na tego człowieka, jednego jedynego, który przekrada się od kępy do kępy. Zaczajają się. I naraz Andrzej uświadamia sobie, że jego towarzysze i on sam robili to samo. Podnosi głowę nad mchy. Rozgląda się. Jest niedobrze.

Znowu pomylił drogę. Kępami, zaroślami, wyszukując ukrycia, podlazł niezupełnie w kierunku dawnego szlaku. Tak. Kota 405 wznosi się o kilkadziesiąt, sto kilkanaście metrów, ale jest to jej stok nachylony do tarasu, nieprzyjemnego tarasu tylu przechodów. Taras, stary, niedobry znajomy, milczy teraz cicho, choć do Andrzeja ma z tej góry ledwo trzysta metrów. Andrzej wie, dlaczego tamten milczy: oto człowiek, na którego się poluje, jest wprawdzie jeszcze w tej chwili w zaroślach skarlałych brzezinek i chojniaków, ale jest u ich skraju. Teraz, u dna kotlinki, rozpoczyna się goła zupełnie równia torfowiska i człowiek fatalnie będzie musiał na nią wejść.

Długa chwila ważenia decyzji. Rozmowy z sobą.

„A za torfiakiem?”

„Za torfiakiem jest biała połać śniegu”.

„A potem zaraz?”

„Potem, zaraz potem, już stok koty 405”.

„Koty 405?”

„Tak, koty 405. Trzeba tylko przebiec ten śnieg, przesadzić tych kilkanaście metrów pod górę. To dwie minuty, trzy minuty czasu. I już”.

Długie wahanie. Wszystko w słońcu południa milczy. Jakby drzemało lub czekało. Czekało na kogoś, na coś.

Powoli Andrzej wpełza na torfowisko. Bardzo niezdecydowanie, to prawda. Ale ruch w niezdecydowaniu pozostaje ruchem. I oto