Droga wiodła przez Narwik - Ksawery Pruszyński (czytanie po polsku TXT) 📖

Nowy odpoczynek, milczący, w śniegu, z odłożonymi na bok hełmami, oparci plecami o plecaki. Jest coraz jaśniej, wątek myśli snuje się dalej. „Jestem sam — powiada do siebie Andrzej. — Co mnie łączy z tym oficerem, dla którego to wszystko jest rzemiosłem odrabianym rzeczowo, zawodowo, jak siedzenie w biurze, jak urzędowanie na poczcie? Co mnie łączy z tym Stalicą, Michałkiem, Kukurutzem, których wojna wywlokła z fermy pod Arcis21, z kopalni w Marly-les-Mines22? Tamci lepiej ode mnie robią wojnę; ci posłuszniej przyjmują śmierć...”

Wojsko się rozgwarza.

— ...To ten nowy komisarz batalionu to był swój chłopak... nawet z Rawy Ruskiej23... Tylko we Francji był niemało lat. To on, jak my przez te skałki za Navas del Marques24...

*

— Któż to zna Navas del Marques?

Andrzej nie odwrócił się, pytając. Leżąc w śniegu, oparty plecami o ciężki plecak, był unieruchomiony. Pytanie padło w milczenie, zakłopotania pełne. Obsunął więc rzemienie plecaka, wstał. Strzelcy leżeli grupkami jak stado kuropatw.

— Kto był w Navas del Marques? — powtórzył.

— A ja — odpowiedział któryś zadziornie.

Podchorąży popatrzał. Był to niski i krępy chłop, kapral Gruda. „Aha — przypomniał sobie — gdy przyszedłem do kompanii, mówił kapitan: »Będzie tu jeszcze jeden Hiszpan dla pana, taki, co w Hiszpanii po stronie czerwonej walczył«. Więc to był Gruda?”. Patrzył teraz nieufnie i wyzywająco, jakby zaczepiano tę jego Hiszpanię.

Podchorąży uśmiechnął się:

— Bo ja też przecie, i wtedy właśnie, byłem w Navas del Marques, w Valdemorillo25...

— Gdzie te czołgi italiańskie wyszły?

— I skąd nie wróciły, prawda?

Zaśmiali się śmiechem tym samym, porozumiewawczym, konspiracyjnym. I jakby coś zagadać chcieli. Ale w tej samej chwili po drodze, po szeregach odpoczynkiem rozbitych na skupiska, poszła, podawana z ust do ust jak manierka26 z rumem, rozśpiewana jak wołanie na pastwisku, komenda:

— Powstaaań!

Żołnierze podnoszą się ze śniegu ociężale, z lenistwem bydlęcym. Ciężkie plecaki garbią. Michałek oddaje Kettlerowi erkaem.

— Ty poniesiesz.

Za chwilę podawany po linii rozkaz:

— Maszerować!

I czarny wąż wojska wydłuża się znowu. Karabiny maszynowe, które tam gdzieś przed nimi przestały na chwilę grać, znowu odszczekują się krótkim jazgotem. Ale tym razem nie elektryzują oddziału. Rzędem wyciągniętych drużyn, plutonów, kompanii, przepływa, jakby podawana od strzelca do strzelca, senna ciężkość zmęczenia. „Odpoczynek źle zrobił — myśli Andrzej i wylicza: — przedwczoraj — noc w pogotowiu, po południu — odmarsz, 21 km z obciążeniem, wczoraj — noc druga na kutrze, w niewygodzie, potem — marsz 9 km do Bejsjoern i wreszcie ten wymarsz, na skos przez góry, o 1.00 nad ranem. Najgorsze te plecaki; żołnierz jest zmęczony, nim przyjdzie do natarcia. Zamiast być właśnie wtedy wypoczęty, świeży, pełen sił, zmarnował dziewięćdziesiąt procent swej energii na dźwiganie mnóstwa rzeczy zupełnie niepotrzebnych do boju. Zatem po co? Czy jest to tylko rutyna wojskowa, dawny nawyk marszów, jeszcze napoleoński, nic więcej, czy może właśnie trzeba wydobywać z żołnierza aż do ostatka siły, by umiał znieść najgorsze? Czy mamy rację my, którzy chcemy zmieniać, czy oni, którzy chcą zachować?”.

Od czoła plutonu idzie okrzyk:

— Podchorąży Czeczel, do pana porucznika!

Andrzej wysuwa się przed drużynę, schodzi z drogi, brnie w kopnym śniegu, wymijając strzelców.

— Podchorąży Banaś, do pana porucznika!

Porucznik idzie o jakieś pięćdziesiąt kroków przed oddziałem, przy kapitanie. Jest przy nich — znak niedobry — sierżant Ziemiański, drylowaty27 wobec żołnierzy, układny z oficerami, wszystko wietrzący28 kancelaryjny spryciarz.

— Drużyny pobrały granaty? — pyta porucznik.

— Tak jest, panie poruczniku — wyrzuca silnie, koszarowo Banaś, mówi miękcej Czeczel.

— Ile?

— Po dwa zaczepne; obronnych trzy na drużynę.

Znowu odpowiedź Banasia wypada twardziej, służbiściej. Porucznik zapytuje, ale teraz już tylko Andrzeja:

— A nie zapomniał pan czasem naostrzyć?

— Nie, panie poruczniku.

— Gdzie pan je nosi? — wtrąca się kapitan.

— W chlebaku.

— W chlebaku?

— Przepisowo, panie kapitanie: wedle francuskiego regulaminu...

— Aa, wedle francuskiego regulaminu...

— Tak jest, panie kapitanie.

Chwilę potem obaj odchodzą do drużyn.

— Tylko nas dwóch wezwał porucznik — mruga znacząco Banaś. — Nikogo z tamtych drużynowych, rozumiesz?

— Rozumiem — uśmiecha się Andrzej — my jesteśmy podchorążowie z Francji.

I uśmiechają się nadal, w wietrze, który teraz, gdy dzień już nastał zupełny, nawiewa rzadki, grudkowaty śnieg. Wiedzą, że w oczach oficerów zawodowych nie są wojskiem poważnym, tylko czymś pogardliwie cywilnym, przypętanym pomiędzy podoficerów, odbijającym od reszty, jak mundur z sukna o innym odcieniu odbija już z daleka w szeregu. Co innego podchorążowie z Polski: ci szli do wojska z powołania, przechodzili zwykłe wyszkolenie polskich oficerów. Taki zastępca dowódcy plutonu, podchorąży Wolski... „Ale my, Banaś, Płużański, Stecki, ja — myśli Andrzej — tak, my jesteśmy podchorążowie z Francji”.

Teraz idzie z powrotem na czele drużyny, pierwszy przed Michałkiem, który odebrał właśnie od Kettlera swój erkaem. Jest jeszcze podrażniony: u nikogo nie sprawdzali, czy pobrano granaty czy nie, tylko u nich dwóch. A jakby nie pobrali, to cóż by teraz, w górach, zaradzono? A zresztą, czyż nie można by raz zrozumieć, że jeśli u nich „z Francji” szwankuje to, co jest koszarami, wojskiem w pokoju, służbą, to wszystko, co dotyczy wojny, jest właśnie opatrzone tym staranniej, tym pilniej? Dlatego właśnie, że oni odbyli swoją szkołę podchorążacką już w czasie wojny i już we Francji, że nigdy dawniej nie chcieli być w wojsku, zanim nie przyszedł Wrzesień29.

Podchorąży Wolski, którego przed chwilą mijał wracając Andrzej, przechodzi teraz koło niego, jak przedtem Stecki. Zamieniają ze sobą parę słów, najbardziej konwencjonalnych, jakie można w takiej chwili zamienić; kiedyś Andrzej będzie się starał daremnie przypomnieć sobie, o czym wtedy mówili na tej drodze zaśnieżonej, w brzeźniakach, przed Bejsfiord30. I nigdy już tego nie odtworzy. Andrzej odczuwa głęboką, zaskórnie tajoną, zamaskowaną, jak maskuje się stanowiska bojowe przed okiem nieprzyjaciela, obcość. Niechęć, zazdrość? Skąd płynącą? Tamten raz, gdy na rynku w St. Renan31 mylił się w komendzie musztry i napotkał z boku niewyraźny półuśmieszek? Wtedy, gdy podchorąży prowadził gry i zabawy na boisku, sam najlepiej goniąc „lisa”32, a Andrzejowi na oczach całego plutonu się nie powiodło? Andrzej pamięta jeszcze jeden uśmieszek Wolskiego: to wtedy, na pokładzie „Chenonceau”33, gdy on i Banaś ustąpili ze swych kabin i spali na dnie statku, pokotem przy plutonie, dzieląc dolę żołnierską i zaduch. Pamięta, jak przybrał wreszcie wobec tamtego przesadzoną służbistą poprawność, którą często starszy podwładny przybiera wobec młodszego zwierzchnika, jak się odciął od wszelkich rozmów, nie podniósł żadnej dyskusji.

W tej chwili są już na szczycie lekkiej falistości porosłej gęstszym lasem. Dwa dni temu wyrzucono stąd Niemców; widać przysypane świeżym śniegiem i nieodkopane już potem stanowiska erkaemów, wytyczone na drogę, którą się wił właśnie ich podhalański pochód. Za stanowiskami jakieś puszki od konserw, porzucony bagnet, ruda plama zamarzłej na śniegu krwi. Pierwsze stanowisko nieprzyjacielskie, jakie widzą żołnierze, pierwsze ślady podkutych krągłymi gwoździami niemieckich butów. Drużyny, przechodzące kolejno, patrzą się na szczątki zwalniając w pochodzie. Jak konie, gdy je coś w rowie przydrożnym zaniepokoi znienacka.

Teraz schodzą w dół, w dół. Przez brzeźniak, monotonnie obsiadły na wzgórzach norweskich, widać taflę fiordu siną, siną, od śniegu odbijającą. Na ten widok w drużynie Banasia ktoś naraz zaczyna śpiewać: