Żyto w dżungli - Zbigniew Uniłowski (nowoczesna biblioteka szkolna .txt) 📖

bardzo głupi i podły. A przy tym także tchórzliwy. Ten ktoś dał przykład, że obok rzekomo poważnych myśli o uszczęśliwieniu ludzkości poprzez religijną propagandę, może istnieć nikczemna i złośliwa ochota szkodzenia komuś za pomocą podobnie parszywych dowcipów, opóźniających wyjazd całej wyprawy.

— Moi panowie! — zakończyłem. — Oto na co się naraża taki kretyn! Musi bez słowa wysłuchać wszystkich obelg, jakie tu w jego kierunku wygłaszam i nie ma odwagi przyznać się do swego postępku. Jest to taki a taki, jego matka taka a taka! I oto słucha i nic poradzić nie może!

Wszyscy ryczeli ze śmiechu, tylko jeden milczał. Siedział półdupkiem na siodle i pochylony nad końskim karkiem, starał się wysunąć na czoło tropy. W końcu uważałem za stosowne przerwać ten wykład, bo gęste obłoki kurzu ogarnęły nas czerwonym płomieniem. Po pewnym czasie spostrzegłem, że pejzaż uległ zasadniczej zmianie. Po obu stronach czerwonej drogi ciągnęły się obszary porosłe tak zwanym faxinalem, czyli karłowatymi drzewkami i gęstymi krzakami. Gdzieniegdzie wystrzelały obdarte piniory. Było to wprawdzie przyjemniejsze niż koszmarne przedzieranie się puszczę, ale za to zdrowo przypiekało słońce i kurz dawał się we znaki. Postanowiłem pognać konia naprzód i pozostawić kurz w tyle. Tak też uczyniłem. Z wolna faxinal przeszedł w gęstą paproć wysokości człowieka, która urozmaicała nieco jazdę pierwszym moim zetknięciem się z bujnością rośliny, którą dotychczas widziałem w minimalnych ilościach.

Więc teraz oko miało do czynienia z samą tylko paprocią, pośród której wiła się czerwona struga drogi. Starałem się ciągle trzymać na przedzie i po pewnym czasie pogrążyłem się w fantastycznych rozmyślaniach. Przyszło mi do głowy, że oto jadę tak, nie oglądając się, a kiedy wreszcie przyjdzie mi ochota obejrzeć się, to ujrzę za sobą zupełnie obce twarze. Albo na przykład oddział samych Grzeszczeszynów. Aż mnie lęk ogarnął i zaraz obejrzałem się. Jechali swoi, dziękować Bogu! Stworzeń żadnych nie było, tylko gdzieś w pobliżu rozległ się poufały i bezczelny gwizd ptaka. Naigrawający się prawdopodobnie, że muszę oto jechać pośród samej paproci. Niebo ziało obojętną spieką. W paprociach coś zatrzeszczało, ale okazało się znajomym mi burem. Otaczała nas cisza i cały kraj wylegiwał się w słońcu. Skracałem sobie czas obserwacją drogi, bo a nuż coś się na niej ukaże. Żeby los był łaskaw i pozwolił chociaż maleńką, najmniejszą żmijkę. Przecież tyle ich tu jest. Ciągle ktoś umiera od ukąszenia. Ale nic: paproć i rozpalony do białości strop niebieski nad głowami. Aż nagle pokazały się ptaki, tak zwane Alma de Gato, jak mnie ktoś kiedyś objaśnił. Siadały na paprociach, kołysały się, ulatywały przed nami, znów siadały. I tak ciągle. Prawdopodobnie przedtem przejeżdżaliśmy teren zabroniony dla tych ptaków. Nie chce mi się nawet ich opisywać. Ptaki i koniec. Dobrze, że się chociaż w końcu pokazały. Tuż obok mnie jechał Bełcik, który zagaił rozmowę pytaniem, czy mi się tu podoba? Odpowiedziałem, że mi się bardzo podoba. Zaczem pogrążyliśmy się w rozmowach o porach roku w Brazylii, o nazwach drzew, kiedy się sieje i kiedy się zbiera. Dowiedziałem się, że teraz właśnie, we wrześniu, ryby umykają w górę do małych rzek, a w marcu, na zimę wracają do wielkich rzek. Że owoce piniora trwają od maja do lipca i jest to ważne, ze względu na pożywienie dla zwierząt, a zwłaszcza świń. Nabrałem nieco przekonania do piniora. Dalej Bełcik informował mnie, że wiosna trwa od 22 września, a lato zaczyna się 22 grudnia, i tak dalej co kwartał aż do nowej wiosny. W zimie, w połowie sierpnia sieje się kukurydzę aż do połowy grudnia i to jest najlepsza pora do siania wszystkiego, oprócz zbóż, jarzyn i kartofli. Siew żyta i pszenicy trwa od maja do lipca, kartofli tylko w sierpniu i w lutym, jarzyny zaś o każdej prawie porze roku. Ryż sadzi się od połowy września do końca października. W ogóle żniwa przypadają na listopad, a kukurydzę zbiera się od maja. Dalej mówił mi nazwy drzew: curtica, pinhor, imbuia, credo, canella, guaviroba i tak dalej. Ograniczoność krajobrazu sprawiała, że informacje te żywo mnie interesowały. Bełcik mówił o tym jakoś smacznie, po chłopsku. To była jego dziedzina i znawstwo. Dorzucił także bardzo słuszną uwagę, że jadąc na przykład koleją w Polsce, widzi się przeważnie same uprawne ziemie, łany zbóż, natomiast budynki rzadko. Inaczej jest w Brazylii: przez okna wagonu migają co i raz jakieś samotne domostwa, natomiast widomego znaku, z czego zamieszkujący je ludzie żyją — nie widać. Sama kapuejra, lasy albo ugór. Rzadko ukaże się gdzieś w lasach pogorzelisko rosy lub zielony placek zboża. W głosie Bełcika brzmiała szanowna powaga, kiedy mówił o tych sprawach. W siodle trzymał się prosto, nogi zwisały mu swobodnie, bez strzemion. Starzec ten wyglądał jakoś tak praktycznie i twardo, a w słowach jego wyczuwało się prostą mądrość człowieka ziemi. O Brazylii wyrażał się z żartobliwym sentymentem. Przytoczył mi dwa przysłowia, które według niego charakteryzowały ten kraj.

Kaboklo mówi: Nao sei, nao quero saber e tenho raiva quem sabe! (Nie wiem, nie chcę wiedzieć i gardzę tym, który wie!). Lub też: Todos no Brasil mandam, ninguem abedece e tudo vae bem! (Wszyscy w Brazylii rozkazują, nikt nie słucha i wszystko idzie dobrze!).

Zgodziłem się z opinią Bełcika i dodałem od siebie, że według mnie, człowieka świeżo przyjezdnego z Europy, Brazylia dziwnie jakoś ogłupia i sam choćby język ma w sobie jakiś bakcyl otumaniający. Nie wiem, czy mnie Bełcik dobrze zrozumiał, ale dodał, że ci wszyscy koloniści, którzy chętniej używają języka portugalskiego niźli polskiego, to przeważnie diabła warte typy. Pogrążony w tych roztrząsaniach, zauważyłem nagle, że paproć się skończyła i bujne krzewy znów biegły wzdłuż drogi. Także słońce pożegnalnie zarysowało się na niebie i zawisło niedaleko zamglonego pasma lasów. Mimo późnego popołudnia, nie czułem zbyt wielkiego zmęczenia. Widać już się przyzwyczaiłem do trzymania się przez cały dzień dzielnie na koniu. Znów wyłoniły się jakieś paskudne budyneczki, które minęliśmy obojętnie, tak, że pomyślałem z przykrością, jaka też przestrzeń dzieli nas od noclegu. Ale Sawczukowie mieli swoje znane z dawnych wypraw postoje. Parę kilometrów od Santa Cruz (tak się nazywała ta obskurna dziura) zjechaliśmy po nagim, gliniastym gruncie do małej kotlinki, gdzie mieściła się prymitywna fabryka pingi i cukru z kany113. W powietrzu unosiły się mdłe wonie, a cała ta instytucja zdawała się być ściśle spojona pokładami brudu, dzięki czemu nie zawaliła się jeszcze zmurszała chata, stodoła oraz kilka marnych klitek, pośrodku których mieścił się drewniany kierat obracany czterema parami wołów w jarzmie. Jeden z właścicieli wtykał pęki trzciny cukrowej między dwa walce, z których ściekał gęsty, brunatny płyn. Drugi poganiał woły, których ilość i powolna, ale skoncentrowana energia wydawała się niewspółmierna do skutku w postaci sznureczka cieczy. Obaj kabokle wyglądali jak przebrani w obszarpane portki, brudne koszule i słomiane kapelusze — chuderlawi Żydzi. I całe domostwo nosiło charakter jakiejś śmierdzącej olejarni gdzieś spod Lubomli. Wszystko to przedstawiało się jakoś lepko i syropowato, widok był tropikalny i jakby wysmażony w tym rowie. Kilka półnagich bachorów przewalało się na kupie wytłoczyn, które gniły i cuchnęły. Kabokle powitali nas nie odrywając się od kieratu, jeden wskazał Sawczukom stodołę i miejsce, gdzie będzie można rozpalić ogień, po czym melancholijnie pogrążył się w swej czynności. Z powodu ciasnoty kilku chłopów wypędziło zwierzęta poza ogrodzenie, w rzadki las nieopodal. Turystycznie nastrojony Grzeszczeszyn począł zaraz fotografować ze wszystkich stron fabryczkę, przy czym podszedł do kabokli, aby ich upozować, pozostawiając aparat na ziemi. Kiedy wrócił, ujrzał aparat obstąpiony bachorami, a kiedy je rozpędził, aparat ukazał się w formie strzępów i bebechów. Gestem rezygnacji dał znak kaboklom, aby rozluźnili swe usztywnione członki, na co obaj powrócili do swych czynności, wybuchając niefrasobliwym i beztroskim huraganem śmiechu. Tu się czuło Brazylię! Niechby gdzieś w Europie dzieci rozszarpały aparat fotograficzny. Awantura, odszkodowanie! Tutaj wszystko się odbyło na wesoło. Dzieci to świętość. Grzeszczeszyn w milczeniu przysiadł pod parkanem, w zdeterminowaniu skrobiąc się w łepetynę. Prawdopodobnie aby mu złagodzić ból, jeden z kabokli postawił przed nim wiaderko z produktem własnej fabrykacji, mianowicie z owym płynem z kany, tak zwaną guarapą. Grzeszczeszyn przyniósł sobie garnuszek i w posępnej zadumie czerpał z wiaderka i pił. Chłopi także przynieśli naczynia i popijali. Spróbowałem i ja. Było to mdłe, ciepłe i słodkawe paskudztwo. Poplułem trochę i poszedłem w górę, wzdłuż równiutko wykopanego rowu z wodą. W pewnym miejscu przysiadłem, zdjąłem buty i zanurzyłem nogi w chłodnej wodzie. Zapaliłem sobie i rozglądałem się wokół. Na świecie zapanowała tak zwana odwieczerz, słońce już kierowało się do zejścia z widnokręgu i kojącą ciszę przerywało wstrętne skrzypienie kieratu. Jaka ona tam jest, ale wszędzie widziało się czystą przyrodę, natomiast ilekroć spojrzałem w dół, na te ociężale poruszające się bydlęta, przejmowało mnie obrzydzenie. Nagle zdrętwiałem i przez głowę przemknęła mi myśl: oho, jestem gotów! Obie nogi okręciło coś śliskiego i zimnego. Och, Boże drogi, Boże! Wciągnąłem je na powierzchnię i nic! Gołe, zwyczajne męskie nogi, białe i niewinne. Przytknąłem nos do samej wody i zapuściłem badawczy wzrok. Nieco czarniawe dno, bez niczego. Podumałem trochę, że pewnie nerwy, że mi się wydawało, i wciągnąłem buty. Niechętnie zszedłem na dół, ktoś mi wetknął w rękę kuję z szimaronem, wypiłem, zjadłem trochę wiadomej strawy, po czym wlazłem do stodoły, okręciłem się kapą i ległem na kupie kukurydzy. Patrzyłem na ludzi przy ognisku, omawiali swe plany co do Londriny; wół przeraźliwie zaryczał — przejmująco, przeciągle i tęsknie, jakby skarżąc się na swe bezpłciowe życie. Było już ciemno i zwierzęta powinny być zwolnione z jarzma; ta pracowitość obu kabokli niepokoiła swą niezwykłością w tym kraju. Przysłuchując się tym wieczornym odgłosom, rozmyślałem sobie, jak to w tej nieznanej Londrinie odbiję sobie z nadwyżką wszystkie niewygody tej podróży. Posunąłem się jeszcze dalej. Jak się zachowam po powrocie do kraju? Obojętnie usiądę w kawiarni między kolegami i na pytania w rodzaju: „Jak tam było?” odpowiem obojętnie: „Świetnie czyszczą buty, w miastach... siadasz na wysokim fotelu, mały Murzynek klęka ci u nóg i...” Tyle tylko! Żadnych wynurzeń. Podobnie rozmyślając, pełen obrzydzenia do otaczającej mnie rzeczywistości, zasypiałem na kupie kukurydzy. Ranek podźwignął się ze sztuczną energią, po to aby znów rozmazać się w skwarnej jednostajności dnia. Rozpoczęło się żmudne poszukiwanie złośliwie przyczajonych gdzieś w zaroślach burów. Nie chciało mi się brać w tym udziału, więc chcąc sobie skrócić czas do wyjazdu, wałęsałem się w pobliżu miejsca postoju. Z dołu dobiegał mnie skrzyp kieratu, z daleka pohukiwania i okrzyki chłopów. W nieprzyjemnej żółtości już dopiekającego słońca, między wysuszonym zielskiem, powłóczyło się leniwie kilka brunatnych świń, a dwa wynędzniałe psy z obojętną rezerwą nie odstępowały mnie ani na chwilę. Otoczenie to skłoniło mnie do pewnych obserwacji. Psy były wychudłe, z wyblakłymi oczami i zdawały się chwiać na długich, cienkich nogach. Grzbiety ich pokrywały małe wypukłości z ropiejącymi otworami, przez które przeświecało różowe mięso. Akurat przechodził obok mnie Bełcik z uzdą w ręku, więc zapytałem go, na co te psy cierpią. Nie odpowiedział mi, tylko podszedł do psa, wprawnie nacisnął dwoma palcami guz i z ropiejącej dziury wystrzelił calowy, tłusty i biały robak z czarnymi oczkami. Pies cieniutko zaskuczał i odbiegł.

— To jest plaga zwierząt w Brazylii, nazywają się berny — wytłumaczył mi Bełcik i znikł w krzakach.

Niejednokrotnie już zdarzyło mi się widzieć krowy pokryte całymi koloniami tego paskudztwa. W Brazylii istnieją specjalni zamawiacze, którzy podobno odczyniają na odległość pokryte pasożytami zwierzęta i zaklinano mi się, że o pewnej porze dnia jak na komendę, wszystkie berny wypadają spod skóry. Te psy nasunęły mi porównanie, że właściwie cała ta Brazylia jest jakaś zaropiała i naszpikowana wszelkim podskórnym i zewnętrznym świństwem. Nędza i brud w słońcu sprawia szczególnie ohydne wrażenie. Asenizacja tego kraju odbywa się naturalnie. Corvy114 oczyszczają ziemię z padliny, a świnie z kału i śmiecia. Świnie są tak wścibskie i bezczelne, że skoro załatwiający się człowiek powstanie z kucek, śladu nie ma z tak zwanego „długu naturalnego”. Opowiedziano mi kiedyś groźne zdarzenie, że jakiś pijany kaboklo zdrzemnął się i opadł we własne łajno, a kiedy się ocknął, cechy jego męskości znajdowały się w żołądku świni. Cały kraj pełen jest jakiegoś wyrafinowanego paskudztwa. Syfilis to wesoła i niewinna dolegliwość. Przez palce u nóg przedostają się jakieś mikroskopijne bakcyle, które wędrują do żołądka i powodują chorobę, zwaną ankilostoma. Skutki nie są tak groźne w istocie, ile wyobrażeniowo procesy przyczyn. A należy jeszcze dodać takie upominki, jak kleszcze, bicho do pe, wszy kurze, jadowite muszki, moskity, wreszcie korona tych plag: malaria. Trzeba by doprawdy przezwyciężyć ten kraj, aby go polubić. Można się spotkać z argumentem, że przecież jednak ludzie tu żyją! Żyją, ale jak? Wyświechtane zdanie, że do wszystkiego można się przyzwyczaić, nie świadczy jeszcze o tym, że nie powinno się unikać przykrości!

Kiedy wróciłem do „obozowiska”, zwierzęta już były w komplecie i wyjazd opóźniała wstrętna kłótnia kabokla, który poza noclegiem i kukurydzą, upominał się o zapłatę za wczorajsze wiadro guarapy. Sawczukowie zdawali się wstydzić wobec mnie tej zachłanności tubylca, w końcu coś mu tam zapłacili, ale kiedyśmy już mieli wyruszyć, przyszedł mi do głowy perfidny pomysł. Wyjąłem aparat i sfotografowałem fabrykę z wołami, kabokli i w ogóle całość. Następnie zapytałem się, ile żądają za pozwolenie sfotografowania? Jeden z nich odpowiedział mi tonem hojności, że za to nic. Na to ja:

— A Indianie brali od nas!

Poruszyli się, jakbym ich oblał wrzątkiem.

— My nie Indianie, desgrasado estranżeiro115! — krzyknął ten od guarapy.

— Ano nic, myślałem, że jak za guarapę, to i za to. Przepraszam was i uspokójcie się!

Wsiadłem na konia, znacząco poprawiłem rewolwer i odjechaliśmy żegnani wściekłymi okrzykami tych koboklerskich handełesów. Było bardzo późno, około dziesiątej z rana i od razu ruszyliśmy