Palestyna po raz trzeci - Ksawery Pruszyński (czytelnia książek online TXT) 📖

był Franciszek Moszkowicz; lokal funkcjonował w l. 1931–1944; w międzywojniu w „Adrii” spotykała się elita towarzyska i kręgi rządowe. [przypis edytorski]

23. „Wiadomości Literackie” — niezwykle ważny w dwudziestoleciu międzywojennym, opiniotwórczy tygodnik społeczno-kulturalny, założony i redagowany przez Mieczysława Grydzewskiego, wydawany w l. 1924–1939 w Warszawie; na jego łamach publikowali skamandryci, m.in. Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Wittlin, Stanisław Baliński, Zuzanna Ginczanka, a także: Jerzy Liebert, Tadeusz Boy-Żeleński, Irena Krzywicka, Ksawery Pruszyński, Michał Choromański, Zbigniew Uniłowski, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska czy Karol Irzykowski; tu w 1933 r. debiutował Bruno Schulz. [przypis edytorski]

24. Grydzewski, Mieczysław (1894–1970) — polski historyk pochodzenia żydowskiego, felietonista, dziennikarz, redaktor czasopisma „Skamander” oraz tygodnika „Wiadomości Literackie”. [przypis edytorski]

25. Krzywicka, Irena (1899–1994) — polska pisarka żydowskiego pochodzenia, publicystka i tłumaczka literatury pięknej; feministka, propagatorka świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej; od 1965 zamieszkała we Francji. [przypis edytorski]

26. Zazdrość i medycyna — powieść Michała Choromańskiego (1904–1972) wydana w 1932 r. [przypis edytorski]

27. précieuse (fr.) — cenna. [przypis edytorski]

28. arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba mająca rozstrzygający głos w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

29. Herzl, Theodor (1860–1904) — żydowski dziennikarz urodzony w Cesarstwie Austrii (w węgierskim Peszcie), twórca i główny ideolog syjonizmu. [przypis edytorski]

30. Rothschild, Edmond James de (1845–1934) — francuski kolekcjoner i mecenas sztuki pochodzenia żydowskiego, baron; filantrop hojnie wspierający działalność ruchu syjonistycznego oraz osadnictwo żydowskie w Palestynie. [przypis edytorski]

31. quantité négligeable (fr.) — ilość nieznaczna; ilość do pominięcia (zignorowania itp.). [przypis edytorski]

32. oglądnąć — dziś popr. forma: obejrzeć. [przypis edytorski]

33. o dużo — dziś popr.: o wiele. [przypis edytorski]

34. Socjalisticzeskoje stroitielstwo. Podgotowka. Dwiżenie. Kolektiwnyje choziajstwa. Borba kłass. Wopros. Trudiaszczyjsia mir ( z ros.) — Budownictwo socjalistyczne. (...) Przygotowanie. Ruch. Gospodarstwo kolektywne. Walka klas. Pytanie. Świat ludzi pracy. [przypis edytorski]

35. ex cathedra (łac.) — dosł. z katedry (uniwersyteckiej); po profesorsku, apodyktycznie. [przypis edytorski]

36. Da, famielij (z ros., fonetycznie) — Tak, rodzin. [przypis edytorski]

37. krasota i krasnota (z ros.) — piękno i czerwień. [przypis edytorski]

38. zgaszenie — znaczenie przysłówkowe: w sposób zgaszony, przygaszony. [przypis edytorski]

39. czerezwyczajkowy — w stylu właściwym radzieckiej policji politycznej; przymiotnik od: czerezwyczajka, pot. rozwinięcie ros. akronimu CzeKa: Czriezwyczajnaja Komisja, tzn. komisja nadzwyczajna (pełna nazwa: Wsierossijskaja czriezwyczajnaja komissija po bor’bie s kontrriewolucyjej i sabotażom, czyli: Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem); był to organ władzy w Związku Radzieckim powołany, by chronić bezpieczeństwo państwa, w istocie odpowiedzialny za represje polityczne i zbrodnie rządu bolszewickiego. Czerezwyczajka brutalnie zwalczała przeciwników politycznych określanych mianem „wrogów ludu”, przedstawicieli ziemiaństwa i przemysłowców (osoby „obce klasowo”) oraz duchowieństwo. W latach 1917–1926 na czele CzeKa stał Feliks Dzierżyński (1877–1926), odpowiedzialny za szczególnie krwawy terror. [przypis edytorski]

40. Afula (hebr. עפולה, arab. العفولة: al-ʻAfūlaḧ) — miasto w Izraelu, położone w Dystrykcie Północnym, w Dolinie Jezreel; ważny ośrodek przemysłowy Dolnej Galilei (produkcja obejmuje tu najróżniejsze gałęzie przemysłu, od produkcji ogniw solarnych, przez meble, po uprawę przypraw spożywczych). [przypis edytorski]

41. Haszomer Hazair, właśc. Ha-Szomer Ha-Cair (hebr. השומר הצעיר: Młody Strażnik) — międzynarodowa żydowska organizacja młodzieżowa, część Światowej Organizacji Syjonistycznej, powstała w 1916 r. w Wiedniu z połączenia ruchu Ceirej Cijon (sieć kółek samokształceniowych, m.in. prowadzących lekcje hebrajskiego) oraz organizacji typu skautowskiego Ha-Szomer „Strażnik” (wśród kilkunastoosobowej grupie założycielskiej znalazł się m.in. Janusz Korczak, tj. Henryk Goldszmit). [przypis edytorski]

42. Jaari, Meir a. Me’ir Ja’ari, właśc. Meir Wald (1897–1987) — aktywista Ha-Szomer ha-Cair, syjonistyczno-socjalistycznego ruchu młodzieżowego. Meir Jaari urodził się w Kańczudze na Podgórzu Rzeszowskim. W czasie I wojny światowej przeniósł się z rodziną do Wiednia. Jako 17-latek zgłosił się na ochotnika do armii austriackiej i służył w niej do końca wojny. Studiował na Akademii Rolniczej. W tym czasie był jednym ze współzałożycieli wiedeńskiego gniazda Ha-Szomer ha-Cair. W 1920 r. wyemigrował do Palestyny. Pracował fizycznie przy budowie dróg oraz aktywnie organizował działalność Ha-Szomer ha-Cair. Od 1924 r. pełnił funkcję sekretarza generalnego Ha-Szomer ha-Cair W 1929 r. był jednym z założycieli kibucu Merchawja, w którym mieszkał do końca życia. Jaari był przywódcą izraelskiej lewicy, w 1948 r. współtworzył partię Mapam. Przez siedem kadencji zasiadał w Knesecie z ramienia partii Mapam a po 1969 r. koalicji Ha-Maarach. Jaari był działaczem Związku Żydów Rzeszowa w Izraelu. [przypis edytorski]

43. Usyszkin, Abraham Menachem Mendel (1863–1941) — rosyjski inżynier i nauczyciel pochodzenia żydowskiego, przywódca ruchu syjonistycznego, l. 1923–1941 kierował Żydowskim Funduszem Narodowym (Keren Kajemet LeIsrael), instytucją finansową utworzoną na V Kongresie Syjonistycznym w Bazylei w 1901 r. [przypis edytorski]

44. wczas (daw.) — wcześnie. [przypis edytorski]

45. Druga Międzynarodówka (1914–1916) — międzynarodowe stowarzyszenie partii i organizacji socjalistycznych, powst. 14 lipca 1889 r. w Paryżu organizacja założona przez partie socjaldemokratyczne z Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Belgii, kontynuująca pracę rozwiązanej Pierwszej Międzynarodówki (1864–1876), z której wykluczono zwolenników anarchosyndykalizmu; po zakończeniu I wojny światowej międzynarodowy ruch socjalistyczny podzielił się na nurt związany z partią bolszewicką, z inicjatywy której utworzono tzw. III Międzynarodówkę (Międzynarodówkę Komunistyczną, tzw. Komintern 1919–1943, rozwiązany przez Stalina z niej następnie wyłoniła się w 1938 r. trockistowska IV Międzynarodówka) oraz niezależny międzynarodowy ruch socjalistyczny, w ramach którego działa Międzynarodówka Socjalistyczna. [przypis edytorski]

46. właściciel jedenastohektarowego kawałka — W Kfar Jechezkiel każdy moszawnik posiada 108 dunamów gruntu: 85 zajmuje w tym rola, 13 zabudowania gospodarcze, 5 ogród warzywny, 5 pardes. [co to za przypis? autora? w źródle - skan 91, strona 92]. [przypis edytorski]

47. Transjordania — dosł. „kraj za Jordanem”; emirat utworzony w 1921 r. we wsch. części terytorium mandatowego Palestyny na Bliskim Wschodzie; terytorium to pozostawało pod administracją Wielkiej Brytanii do roku 1946, kiedy ogłosiło niepodległość jako Królestwo Transjordanii (1949 r. Jordańskie Królestwo Haszymidzkie). [przypis edytorski]

48. Spengler, Oswald (1880–1936) — niemiecki filozof i historiozof, autor bestsellerowej książki Zmierzch Zachodu (1917), przewidującej upadek cywilizacji europejskiej. [przypis edytorski]

49. corbusierowski — w stylu pełnym nowoczesnej prostoty, nastawionym na społeczną funkcjonalność; od nazwiska (pseudonimu) fr. architekta, urbanisty i artysty-plastyka, Le Corbusiera (właśc. Charles-Édouard Jeanneret-Gris, 1887–1965), czołowego przedstawiciela międzynarodowego stylu modernistycznego, który, zafascynowany klarownością przestrzeni w klasztorach, swoimi projektami zrewolucjonizował architekturę i projektowanie wnętrz w latach 20 i 30. XX w. [przypis edytorski]

50. salutować (daw.) — pozdrawiać, witać. [przypis edytorski]

51. mnie — 3.os.lp od: miąć, tj. gnieść. [przypis edytorski]

52. kubiczny — w kształcie sześcianu. [przypis edytorski]

53. pogrom w Płoskirowie — masakra dokonana 15 lutego 1919 r. w Płoskirowie na Podolu; miejscowi komuniści dokonali w tym dniu próby wzniecenia powstania, szybko zostali jednak pokonani przez wojska kozackie, a następnie szef stacjonującej tam brygady, ataman Semosenko, wygłosił mowę do żołnierzy, obwiniając za zajścia Żydów, wskazując ich jako „najniebezpieczniejszych wrogów Ukraińców i Kozaków” i wzywając do ich wytępienia; w rezultacie kozacy napadli na domostwa żydowskie, masakrując całe rodziny: w ciągu trzech godzin zabito między 1200 a 1400 osób, dalszych 300 zmarło od zadanych ran; pogrom powstrzymało powiadomienie o zajściach komendanta frontu, jednak ataman nadal wydawał proklamacje o retoryce antysemickiej i zmusił ludność żydowską do złożenia okupu, by uniknąć wznowienia pogromu, następnie do podobnej rzezi doszło 18 lutego w pobliskiej miejscowości Felsztyn, gdzie życie straciło 600 żydowskich mieszkańców (tj. 1/3 populacji), a mordowaniu towarzyszyło rabowanie domów i sklepów oraz liczne gwałty; urzędnicy poczty i telegrafu nie zareagowali na trwające kilka godzin zajścia. [przypis edytorski]

54. Kroże (lit. Kražiai, żmudz. Kražē) — miasteczko na Żmudzi położona w okręgu szawelskim; w 1893 r. doszło tu do tzw. „rzezi kroskiej” na terenie pobenedyktyńskiego barokowego kościoła, który po kasacji zakonu w 1891 władze planowały przebudować na cerkiew; miejscowa ludność zgromadzona pod kościołem uniemożliwiała wyniesienie wyposażenia kościoła, interweniowała policja i żandarmi, a wreszcie 22 listopada 1893 gubernator miasta Klingenberg wezwał na pomoc kozaków, którzy zabili 9 osób i ranili 50 spośród zgromadzonych, doszło także do aresztowań i procesów (35 skazano na więzienie lub zesłanie); wydarzenia odbiły się szerokim echem w Europie i w efekcie spowodowały złagodzenie polityki carskiej wobec kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

55. bitwa pod Radzyminem (13–16 sierpnia 1920) — bitwa stoczona podczas wojny polsko-bolszewickiej wokół miasta Radzymin położonego ok. 20 km na płn-wsch. od Warszawy; wraz z bitwą pod Ossowem, walkami o Mińsk Mazowiecki oraz polską kontrofensywą nad rzeką Wieprz, bitwa pod Radzyminem należała do najważniejszych elementów działań znanych pod wspólną nazwą bitwy warszawskiej; w wyniku krwawego starcia rosyjski atak został odparty, co było jednym z warunków powodzenia polskiej kontrofensywy. [przypis edytorski]

56. nie chcą (...) rozprószyć swe wspólne istnienie — dziś popr.: nie chcą (...) rozprószyć swego wspólnego istnienia. [przypis edytorski]

57. Tyr — starożytne miasto Fenicjan, obecnie miasto i port Sur w południowym Libanie na wybrzeżu Morza Śródziemnego; ważny ośrodek handlowy, powstały ok. 2750 r. p.n.e. [przypis edytorski]

58. Jerozolima — największe miasto Izraela; osada w Jerozolimie powstała prawdopodobnie ok. 2400 lat p.n.e.; ok. 1003 p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto i przeniósł tu (z Hebronu) stolicę Królestwa Izraela. Jerozolima położona jest na płd. krańcu płaskowyżu pomiędzy Wzgórzami Jerozolimskimi (na wsch. Góra Oliwna, na płn.-wsch. Góra Skopus), ze wszystkich stron otoczona jest dolinami (Cedron, Hinnom i Tyropeon), znajduje się 60 km na wsch. od Tel Awiwu i wybrzeża Morza Śródziemnego, 30 km na zach. od Morza Martwego. [przypis edytorski]

59. Rutenberg, Pinkus (1879–1942) — ros. inżynier żydowskiego pochodzenia, działacz polityczny i biznesmen; uczestnik rewolucji w Rosji w 1905 i 1917 roku, podczas I wojny światowej należał do organizatorów legionu żydowskiego i Amerykańskiego Kongresu Żydowskiego (1918); następnie wyemigrował do Mandatu Palestyny, gdzie udało mu się uzyskać koncesję na produkcję i dystrybucję energii elektrycznej; założył Palestyńską Korporację Elektryczną (obecnie: Izraelska Korporacja Elektryczna). Był oddany idei syjonistycznej, uczestniczył także w zorganizowaniu Hagany (hebr. ההגנה, Ha-Hagana: Obrona), działającej w latach 1920–1948 żydowskiej milicji obywatelskiej w Palestynie; Rutenberg był także założycielem linii lotniczych Palestine Airways, w latach 1925–1931 był przewodniczącym żydowskiej Rady Narodowej (hebr. ועד לאומי, Va’ad Le’umi; ang. The Jewish National Council: JNC), będącej organem władzy wykonawczej wybieranym od 1920 r. przez członków żydowskiego Zgromadzenia Reprezentantów w brytyjskim Mandacie Palestyny. [przypis edytorski]

60. Pinkus Rutenberg przybyły z Rosji (...) — Nim stał się syjonistą, Rutenberg był skrajnym rewolucjonistą rosyjskim. On to podobno w 1905 roku dokonał z ramienia partii zgładzenia w willi finlandzkiej osławionego popa Gapona, zdemaskowanego jako prowokatora. [przypis autorski]

61. bł. p. — skrót od: błogosławionej pamięci. [przypis edytorski]

62. drogość — dziś popr.: wysoka cena. [przypis edytorski]

63. Lettres persanes — Listy perskie Monteskiusza (1689–1755), powieść epistolarna składająca się z 161 listów wymienianych między Persami, Usbekiem i Riką, którzy podróżują po świecie, a ich bliskimi i przyjaciółmi w Persji: w ten interesujący sposób ukazane zostały różnice obyczajowe, kulturowe i społeczne między kulturą chrześcijańską a muzułmańską, cywilizacją Wschodu i Zachodu. [przypis edytorski]

64. Metropolis — niem. film science fiction z 1927 r. w reż. Fritza Langa, zrealizowany w stylu ekspresjonizmu niem. i ceniony gł. za walory estetyczne oraz wartość historyczną; film prezentuje dystopijną, futurystyczną wizję organizacji społeczeństwa na przykładzie metropolii, w której funkcjonują dwie odrębne kasty: uprzywilejowana elita intelektualistów (stanowiących rodzaj mózgu w organizmie społecznym: „rozum”) oraz masę mieszkających w podziemiach robotników utrzymujących miasto przy życiu („ręce” społeczności); krytykowany za naiwność i nadmierną prostotę scenariusz powstał we współpracy reżysera z Theę von Harbou, autorką powieści pod tym samym tytułem, napisanej na potrzeby filmu: akcja koncentruje się wokół wątku miłosnego (gł. bohater, Freder, członek nadrzędnej kasty myślicieli odwiedza podziemny świat miasta, zamieszkały przez kastę podrzędną, i zakochuje się w Marii, jednej z robotnic), a główne przesłanie brzmi: „Pomiędzy rozumem a rękami musi być serce” (w oryg. niem.: Mittler zwischen Hirn und Händen muss das Herz sein). [przypis edytorski]

65. dopytać się czego (daw.) — znaleźć co. [przypis edytorski]

66. jaczejka (ros. ячейка) — dosł. komórka; tu w domyśle: podstawowa komórka partii komunistycznej w ZSRR. [przypis edytorski]

67. Gaszyniec — chodzi zapewne o Gajowca, postać z Przedwiośnia Żeromskiego; był to ideowiec zaangażowany w odbudowę Polski porozbiorowej, urzędnik państwowy. [przypis edytorski]

68. jeszcze bledsza, jak — dziś popr. będzie jeszcze bledsza, niż (...). [przypis edytorski]

69. Coudenhove-Kalergi, Richard Nikolaus Eijiro (1894–1972) — polityk austriacki, twórca paneuropeizmu, autor książki Pan-Europe (wyd. Wiedeń 1923) oraz wydawca pisma „Paneuropa”, na łamach którego propagował utworzenie jednego państwa europejskiego. Urodzony w Tokio, był synem Japonki Mitsu Aoyamy i arystokraty austriackiego, Henryka Jana Marii Coudenhove-Kalergi, dyplomaty austro-węgierskiego, jego prababką ze strony ojca była słynna muza romantyków, Maria Kalergis. [przypis edytorski]

70. esprits forts (fr.) — człowiek wolnomyślny. [przypis edytorski]