Podróż Polki do Persji - Maria Ratuld-Rakowska (biblioteka cyfrowa dla dzieci TXT) 📖

230. wyczekiwali gorączkowo zjawienia się księżyca. Jego ukazanie bowiem zwiastuje Rok Nowy, No-ruz — No-ruz, choć oznajmia Nowy Rok, nie jest przecie pierwszym miesiącem roku. Jest nim moharrem; ramadan jest dziesiątym miesiącem, z nowym rokiem zaczyna się więc jedenasty miesiąc. [przypis autorski]

231. gul — kwiat. [przypis autorski]

232. tachti — tron. [przypis autorski]

233. wiele (daw.) — ile. [przypis edytorski]

234. przezroczyste marmury — marmury te pochodzą głównie z prowincji Azerbejdżanu, a mianowicie z Denkherghanu, położonego na północo-wschodzie jeziora Urmiah i z okolic Suk Balaku na południu tegoż jeziora. [przypis autorski]

235. kariatyda — rzeźba stojącej kobiety, dźwigającej na głowie belkowanie budowli, gzyms lub balkon, spełniająca funkcję kolumny lub filaru. [przypis edytorski]

236. hieratyczny — właściwy uroczystemu rytuałowi (np. religijnemu). [przypis edytorski]

237. apoteoza (z gr.) — ubóstwienie. [przypis edytorski]

238. lakonizm (z gr.) — tu: lakoniczność, zwięzłość. [przypis edytorski]

239. speech (ang.) — mowa, przemówienie. [przypis edytorski]

240. La Palice, Jacques de (1470–1525) — francuski arystokrata i dowódca wojskowy; bohater pieśni satyrycznej będącej zbiorem truizmów i tautologii. [przypis edytorski]

241. Szah Abdulasim — miejsce pielgrzymki, do którego chodziła wzmiankowana wyżej kolej. [przypis autorski]

242. Rosynant — wychudły, kościsty koń Don Kichota, błędnego rycerza, tytułowej postaci powieści Miguela de Cervantesa. [przypis edytorski]

243. Wystrzały armatnie i dźwięki trąb (...) jakiego mu się życzy — Cytaty czerpane z Morièra. [przypis autorski]

244. male menmale szuma — co moje, to twoje. [przypis autorski]

245. szach-zadeh — książę. [przypis autorski]

246. Tron należał do Wielkiego Mongoła (...) — Indie, zawojowane w XI wieku przez Mahmuda Gaznewida, króla Iranu, odbite zostały Persji przez Mongołów, których władcy pod mianem Wielkich Mongołów z Delhi nad krajem panowali [obecnie dynastię pochodzenia turecko-mongolskiego rządzącą muzułmańskim państwem w płn. Indiach nazywa się Mogołami lub Wielkimi Mogołami; red. WL]. [przypis autorski]

247. Mahabharata — jeden z dwóch głównych hinduistycznych poematów epickich (obok Ramajany); epos opowiadający o historii starożytnych Indii, zawierający nauki z zakresu filozofii (logiki, etyki), astronomii, medycyny, jogi, sztuki wojennej, edukacji, ekonomii, architektury, a także sztuki miłosnej. [przypis edytorski]

248. Irena z Aten (ok. 752–803) — cesarzowa bizantyńska (797–802), sprawowała samodzielnie rządy jako pierwsza kobieta w historii Bizancjum. [przypis edytorski]

249. sewrski — pochodzący z Sèvres, słynnej francuskiej manufaktury porcelany. [przypis edytorski]

250. Napoleon III Bonaparte (1808–1873) — bratanek Napoleona I, od 1848 prezydent Francji, w 1851 dokonał przewrotu, w 1852 ogłosił się cesarzem; w 1870 zdetronizowany. [przypis edytorski]

251. nakasz-bassi — malarz. [przypis autorski]

252. corps de ballet (fr.) — zespół tancerek i tancerzy danego baletu lub teatru, z wyjątkiem solistów, występujący na scenie jako jedna grupa. [przypis edytorski]

253. koryfeuszka — tancerka, która jeszcze nie jest solistką, ale już nie występuje wyłącznie w jednej dużej grupie, wykonuje także tańce w małych grupkach (np. przyjaciele głównych bohaterów) lub niewielkie partie solowe. [przypis edytorski]

254. Ludwik Filip (1773–1850) — ostatni król Francji z dynastii Burbonów, panował w latach 1830–1848. [przypis edytorski]

255. enluminures (fr.) — iluminacje, średniowieczne ozdoby malarskie rękopisów, mające postać dekoracyjnych inicjałów, stylizowanych motywów roślinnych na marginesach, a nawet miniatur figuralnych niezwiązanych z treścią dzieła. [przypis edytorski]

256. sztukateria — ornamenty na ścianach lub na sklepieniu wykonane z gipsu bądź stiuku. [przypis edytorski]

257. Cyrus II Wielki, zw. Starszym (ok. 590–529 p.n.e.) — król Persji z dynastii Achemenidów; wystąpił przeciwko zwierzchnictwu Medów i pokonał ostatniego ich króla; podbił państwa Bliskiego Wschodu, tworząc imperium obejmujące tereny od Azji Mniejszej do Azji Centralnej. [przypis edytorski]

258. Dariusz I Wielki (ok. 550–485 p.n.e.) — król perski (od 521) z dynastii Achemenidów, odnowiciel państwa, zdobywca; zreformował administrację, przepisy prawa, system podatkowy i armię, rozbudował sieć dróg, stworzył sprawnie działający aparat państwowy zarządzający największym imperium ówczesnego świata; dokonał inwazji na Grecję kontynentalną, rozpoczynając tzw. wojny perskie. [przypis edytorski]

259. bagh-ban — ogrodnik. [przypis autorski]

260. chromolitografia — wielobarwny obrazek odbity za pomocą kamiennych matryc z łupku wapiennego, na które uprzednio naniesiono rysunek, każdy kolor na innej płycie; także technika wykonywania takich odbitek, wynaleziona w XIX w., w XX w. wyparta przed druk offsetowy. [przypis edytorski]

261. eklektyzm — łączenie w jedną całość elementów zaczerpniętych z różnych stylów, często niezgodnych ze sobą. [przypis edytorski]

262. konsola — ozdobny, wąski stolik umieszczany zwykle pod lustrem. [przypis edytorski]

263. Yezd — dziś popr.: Jazd, miasto w środkowym Iranie. [przypis edytorski]

264. Naieb-Saltaneh — brat Muzaffer-Eddina. [przypis autorski]

265. Rey — dziś popr.: Rej, jedno z najstarszych miast Iranu, ob. dzielnica Teheranu. [przypis edytorski]

266. hydrocefal — osoba z hydrocefalią, tj. z wodogłowiem, chorobą polegającą na zwiększeniu objętości płynu mózgowo-rdzeniowego w mózgu, skutkującym powiększeniem się obwodu głowy u dziecka; wodogłowie prowadzi do opóźnień rozwoju, niekiedy do śmierci. [przypis edytorski]

267. progenitura (z łac.) — potomstwo. [przypis edytorski]

268. eunuch (gr. dosł.: strażnik łoża) — wykastrowany mężczyzna lub chłopiec pełniący rolę strażnika haremu. [przypis edytorski]

269. danse du ventre (fr.) — taniec brzucha. [przypis edytorski]

270. gyneceum (gr.) — pomieszczenie dla kobiet; pokoje kobiece. [przypis edytorski]

271. znajdować (daw.) — oceniać; odnosić wrażenie. [przypis edytorski]

272. Femme de l’oculiste (fr.) — żona okulisty. [przypis edytorski]

273. Oui, Majesté (fr.) — Tak, Wasza Wysokość. [przypis edytorski]

274. Sa fille? (fr.) — Jej córka? [przypis edytorski]

275. Très bien, l’oculiste, très bien (fr.) — Bardzo dobrze, okulista, bardzo dobrze. [przypis edytorski]

276. Schneider malade? Toujours malade! (fr.) — Schneider chory? Zawsze chory! [przypis edytorski]

277. hanum-kuczulu — mała pani. [przypis autorski]

278. Achfale szuma hub est? — Czy twoje zdrowie jest dobre? [przypis autorski]

279. sekendżebin — syrop z octu, doskonały w smaku i orzeźwiający. [przypis autorski]

280. Heili kaszenk hemszin! Hejli kaszenk! — Bardzo tak ładnie! Bardzo ładnie! [przypis autorski]

281. szach-zadeh — księżniczka. [przypis autorski]

282. „Figaro” — popularny konserwatywny dziennik paryski, założony w 1854. [przypis edytorski]

283. gulduzi — sukna naszywane w deseń innymi suknami i różnokolorowymi jedwabiami. [przypis autorski]

284. Premièrs Paris (fr.) — artykuły nagłówkowe w paryskich gazetach. [przypis edytorski]

285. Actualités (fr.) — Aktualności. [przypis edytorski]

286. litografia (z gr.) — technika graficzna polegająca na wykonaniu rysunku tłustą kredką, farbą lub tuszem na płycie kamiennej, pokryciu go farbą drukarską i odbiciu na papierze. [przypis edytorski]

287. news paper (ang.) — dosł.: papier z wiadomościami; newspaper: gazeta. [przypis edytorski]

288. paper chase (ang.) — podchody: gra terenowa, w której jedna osoba lub grupa ucieka, pozostawiając po drodze ślady i wskazówki, a podążająca za nią grupa ma za zadanie ją złapać. [przypis edytorski]

289. jour fix (fr.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

290. Worth, Charles (1825–1895) — angielski projektant mody damskiej działający we Francji; tworzył luksusowe ubrania na zamówienie. [przypis edytorski]

291. nazir — naczelny służący, zarządzający domem. [przypis autorski]

292. kran — równa się połowie franka. [przypis autorski]

293. systemat (przestarz.) — system. [przypis edytorski]

294. aga — pan. [przypis autorski]

295. 8 kranów — 4 franki. Wino, cukier, herbata, kawa kupuje się oddzielnie i do rachunków kucharzy nie należy. [przypis autorski]

296. feniks — legendarny ptak odradzający się co kilkaset lat z popiołów; wg Pliniusza na świecie miał istnieć tylko jeden Feniks; tu przen.: coś nadzwyczajnego i trudnego do znalezienia. [przypis edytorski]

297. zbogacić — dziś popr.: wzbogacić. [przypis edytorski]

298. grajcarkowaty — świderkowaty, mający kształt ostrza korkociągu (grajcarka). [przypis edytorski]

299. homeryczny śmiech — niepohamowany, głośny, szczery, serdeczny śmiech; Homer w Iliadzie wspomina o „nieugaszonym śmiechu” bogów. [przypis edytorski]

300. Hanum, men pul darem. Lazem est? — Hanum, ja mam pieniądze. Czy ci potrzebne? [przypis autorski]

301. Hanum, czenta pul lazem est? Men pul darem. — Hanum, wiele potrzeba pieniędzy? Ja mam pieniądze. [przypis autorski]

302. tant pis (fr.) — nieważne. [przypis edytorski]

303. Pytia — kapłanka świątyni Apollina w Delfach w starożytnej Grecji, słynąca z niejasnych przepowiedni, które wygłaszała wśród dymów i oparów wydobywających się ze skalnej pieczary. [przypis edytorski]

304. okres (tu daw.) — zdanie, fraza. [przypis edytorski]

305. konsyderacje (z łac.; przestarz.) — rozważania, roztrząsania. [przypis edytorski]

306. Labiche, Eugène (1815–1888) — komediopisarz francuski. [przypis edytorski]

307. ma foi (fr.) — szczerze mówiąc. [przypis edytorski]

308. Certainement, Excellence! Vous ne croiriez pas, Excellence! Comment donc, Excellence (fr.) — Oczywiście, Ekscelencjo! Nie uwierzyłby pan, Ekscelencjo! Rzecz jasna, Ekscelencjo. [przypis edytorski]

309. wnucy — dziś popr.: wnukowie. [przypis edytorski]

310. raki — wódka ryżowa. [przypis autorski]

311. Hanum, emruz mihurym — Hanum, dziś zrobię. [przypis edytorski]

312. Bechter est — Lepiej jest. [przypis autorski]

313. z żalem opuszczam (...) wieś Tedżryszu — Europejczycy zamieszkują latem trzy wsie Szymranu: Gulahek, pierwsza z nich i najbliższa miasta, należy do legacji angielskiej; druga, Zergendeh, do legacji rosyjskiej; trzecia, Tedżrysz, najdalej w górach położona i o 15 kilometrów od miasta odległa, zamieszkiwana jest przeważnie przez Francuzów. [przypis autorski]

314. winograd — tu: winna latorośl, krzewy winne. [przypis edytorski]

315. hanum hakime czeszń — żona okulisty. [przypis autorski]

316. wazir mukhtar inglisz — ministrze angielski. [przypis autorski]

317. Siedemdziesięcioletni starzec ma umysł tak żywy i otwarty... — Doktor Tolozan umarł przed dwoma laty. [przypis autorski]

318. faeton — lekki powóz używany do spacerów. [przypis edytorski]

319. Mazreh — dziś popr.: Mazra’eh, ok. 40 km na wsch. od Kazwinu. [przypis edytorski]

320. mustyk (zool.) — drobny owad, którego samice żywią się krwią ssaków; meszka. [przypis edytorski]

321. na zachód od niego [Kaswinu] potężny wierzchołek Tronu Salomona (4800 metrów) iskrzy się w bieli śniegów srebrzystych, na wschodzie Sawalan (4400 metrów), jeden z legendowych przytułków arki — autorka pomyliła kierunki: masyw zwany Tronem Salomona, Tacht-e Solejman, w którym znajduje się od drugi co do wysokości szczyt w Iranie (Alam Kuh, 4850 m), znajduje się ok. 90 km na wschód od miasta Kazwin, natomiast Sabalan (4811 m), nieaktywny wulkan w paśmie Małego Kaukazu, ok. 500 km na północny zachód od Kazwinu. [przypis edytorski]

322. Karagan, właśc. Do Khaharan — masyw górski w paśmie gór Elburs w Iranie. [przypis edytorski]

323. eter (pot.) — eter dietylowy, szybko się ulatniająca ciecz o odurzającym zapachu; stosowany w XIX w. jako środek znieczulający. [przypis edytorski]

324. wnętrzy — dziś popr. forma D. lm: wnętrz. [przypis edytorski]

325. giemza (zool.) — kozica, ssak parzystokopytny zamieszkujący wysokie góry. [przypis edytorski]

326. Mendżyl — dziś popr.: Mandżil, miasto w płn. Iranie, u podnóża gór Elburs, nad rzeką Safid Rud, tuż przy zaporze wodnej, zbudowanej w 1962. [przypis edytorski]

327. terebint — pistacja terpentynowa, gatunek drzewa z rejonu Morza Śródziemnego. [przypis edytorski]

328. torszi — marynaty. [przypis autorski]

329. Peri-Bazar — dziś popr.: Pirbazar, ok. 10 km na płn. od Rasztu. [przypis edytorski]