Podróż Polki do Persji - Maria Ratuld-Rakowska (biblioteka cyfrowa dla dzieci TXT) 📖

href="part9.xhtml#anchor-137">137. balakhaneh — dosłownie: wysoki dom. [przypis autorski]

138. tamaryks, tamaryksów — dziś popr.: tamaryszek, tamaryszków (łac. Tamarix, rodzaj krzewów lub małych drzew o krótkim pniu i gęstej koronie, występujących na pustyniach, półpustyniach i stepach). [przypis edytorski]

139. Majdani Tophaneh — plac Tupchane, główny plac miejski na południu centralnej dzielnicy Teheranu; zbudowany w 1867, po islamskiej rewolucji irańskiej (1979) przemianowany na plac Imama Chomejniego. [przypis edytorski]

140. obserwować (daw., z łac.) — tu: zachowywać; przestrzegać. [przypis edytorski]

141. merizkhaneh — dom chorych. [przypis autorski]

142. legacja (daw.) — poselstwo, misja poselska; tu: placówka dyplomatyczna. [przypis edytorski]

143. écarté (fr.) — dawna hazardowa gra karciana dla dwóch osób, popularna w XIX w. [przypis edytorski]

144. wist — dawna gra w karty podobna do brydża, popularna w XVIII i XIX w. [przypis edytorski]

145. attaché (fr.) — przedstawiciel dyplomatyczny niskiego stopnia. [przypis edytorski]

146. pobierają płacę 7–10 kranów miesięcznie — kran wart jest obecnie pół franka. [przypis autorski]

147. Szah Abdulasim — sanktuarium Szach Abdul Azim, ważne miejsce pielgrzymkowe, znajdujące się w mieście Rej (ob. część Teheranu); zawiera grób Szacha Abdula Azima, potomka Hasana ibn Alego (wnuka Mahometa i drugiego z 12 imamów szyizmu) i towarzysza Muhammada al-Taki (dziewiątego z imamów szyizmu), który został tu pochowany w IX wieku; w sąsiedztwie sanktuarium znajdują się mauzolea dwóch krewnych innych imamów. [przypis edytorski]

148. seidowie i mułłowie — seid: potomek proroka, mułła: zwyczajny duchowny. [przypis autorski]

149. karauł — żołnierz strzegący domu. [przypis autorski]

150. derwisz — żebrzący, ascetyczny, wędrowny mnich muzułmański. [przypis edytorski]

151. Rut i Noemi — postacie z biblijne z Księgi Rut: uboga wdowa i jej owdowiała teściowa; na polu Booza, bogatego krewniaka Noemi, Rut zbierała pozostawione przez żniwiarzy kłosy, żeby zapewnić wyżywienie sobie i teściowej. [przypis edytorski]

152. Rebeka — postać biblijna z Księgi Rodzaju: żona patriarchy Izaaka, matka Ezawa i Jakuba; sługa Abrahama, który w odległym mieście miał znaleźć odpowiednią żonę dla Izaaka, wybrał ją, kiedy zgodnie z jego modlitwą o znak dała mu wody ze studni i napoiła jego wielbłądy. [przypis edytorski]

153. anachoreta — pustelnik; samotnik i asceta. [przypis edytorski]

154. hawarda — z drogi. [przypis autorski]

155. laufer (daw., z niem.) — sługa biegnący przed pojazdem swego pana; goniec. [przypis edytorski]

156. gulam — służący. [przypis autorski]

157. kurdżyna — worek. [przypis autorski]

158. Nie mogę oprzeć się chęci opowiedzenia, w jaki sposób wręczono królowi ten upominek — Opis czerpany z podróży Jacques’a Morres, sekretarza poselstwa. [przypis autorski]

159. Bussyr — dziś popr.: Buszehr (daw. Abu Szahr), miasto w płd.-zach. Iranie, nad Zatoką Perską; stolica prowincji. [przypis edytorski]

160. Brussa — ob. Bursa, miasto w płn.-zach. Turcji, 25 km od morza Marmara. [przypis edytorski]

161. chałat — suknia wierzchnia, okładana zwykle sobolami, którą w dowód łaski szach ofiarowywa książętom krwi lub dygnitarzom. [przypis autorski]

162. Rustem — bohater podań, jak Herkules grecki. [przypis autorski]

163. kalemdany — piórniki, często bardzo artystycznie malowane lub rzeźbione. Każdy Pers nosi ze sobą zawsze taki piórnik; jest w nim kałamarzyk, napełniony gęstym atramentem podobnym do tuszu. [przypis autorski]

164. wyszłe — dawna forma imiesłowu przymiotnikowego, dziś zastępowana raczej zdaniem podrzędnym, np.: które wyszły (tu: pochodziły) z pracowni Golfe-Juanu. [przypis edytorski]

165. ordynarny (daw.) — pospolity, zwykły. [przypis edytorski]

166. szyfrowy — tu: przym. od szyfer, odmiana łupku, kamienia charakteryzującego się dużą łupliwością. [przypis edytorski]

167. feston — element dekoracyjny w formie podwieszonego po bokach pęku kwiatów czy owoców lub fragmentu tkaniny upiętej guzami, inaczej girlanda. [przypis edytorski]

168. bachanalia — w starożytnym Rzymie uroczystości na cześć Bachusa, boga wina; tu: szaleństwo obfitości. [przypis edytorski]

169. baghban — ogrodnik. [przypis autorski]

170. aszpez — kucharz. [przypis autorski]

171. Tamasza bekunid — robić oględziny, rozkładać; wyrażenie wciąż używane i zaadoptowane przez Europejczyków. [przypis autorski]

172. in hejli — in: to, hejli: bardzo. [przypis autorski]

173. Hanum, in hejli très joli! Hejli antique! In or, argent, brillant, télégraphe-or!! (mieszanka pers. i fr.) — Pani, to bardzo ładne! Bardzo stare! To złoto, srebro, wspaniałe, złoto telegraficzne! [przypis edytorski]

174. balwierz (daw.) — fryzjer wykonujący również zabiegi kosmetyczne i felczerskie. [przypis edytorski]

175. szai — dwudziesta część krano; kran: obecnie pół franka. [przypis autorski]

176. ukształcony (daw.) — wykształcony. [przypis edytorski]

177. Farsi midanid? — Czy znasz farsi? [przypis autorski]

178. Sadi, Hafiz i Firduzi — Firduzi (940–1020), najwięcej popularny i słynny dawny poeta, autor Szah-Namek, „Historii królów”, 125 000 wierszy; Sadi (1184–1191), autor Gulistanu, czyli „Ogrodu róż”, urodzony i pochowany w Szirazie; Hafiz (1320–1391), poeta, urodzony w Szirazie. [przypis autorski]

179. Rustem — bohater legend ludowych, jak Herkules grecki. [przypis autorski]

180. Bachtiari, właśc. Bachtiarzy — lud w płd.-zach. Iranie. [przypis edytorski]

181. Abdul-Hamid, właśc. Abdülhamid II (1842–1918) — sułtan Imperium Osmańskiego; nazywany „krwawym” lub „czerwonym” z powodu masakry Ormian z lat 1894–1898. [przypis edytorski]

182. Baktriana (gr.) — Baktria, starożytna kraina w Azji Środkowej, w ob. północnym Afganistanie między Amu-Darią a Hindukuszem. [przypis edytorski]

183. tamasza — pokaz, wystawa. [przypis autorski]

184. Paderewski, Ignacy (1860–1941) — znakomity pianista i kompozytor, polityk i działacz społeczny; premier i minister spraw zagranicznych, w roku 1919 delegat polski na konferencję wersalską. [przypis edytorski]

185. Roger-Miclos, Marie-Aimée (1860–1951) — francuska pianistka. [przypis edytorski]

186. d’autres morceaux, encore plus beaux (fr.) — inne utwory, jeszcze piękniejsze. [przypis edytorski]

187. Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, nazywany „ojcem historii”, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje, opisującego w 9 księgach wojny grecko-perskie oraz zawierającego cenne informacje o geografii, historii, wierzeniach i obyczajach Hellady oraz różnych krajów wchodzących wówczas w skład imperium perskiego, a także ludów ościennych. [przypis edytorski]

188. lwy Farsu — lwy bezgrzywe, spotykane jeszcze z rzadka w prowincji Farsistanu. [lew perski, zwany też lwem azjatyckim, występował niegdyś od Grecji przez Persję aż po Indie, obecnie jest zagrożony wymarciem; podobnie jak u lwa afrykańskiego, grzywę u lwa perskiego mają tylko samce; red. WL]. [przypis autorski]

189. Meszed — dziś popr.: Meszhed, miasto w płn.-wsch. Iranie; drugie co do wielkości w tym kraju. [przypis edytorski]

190. Harun — dziś popr.: Karun, największa rzeka Iranu, dł. ok. 860 km; wypływa z gór Zagros, uchodzi do Szatt al-Arab. [przypis edytorski]

191. Szatel Arab — dziś popr.: Szatt al-Arab, rzeka w płd. Iraku, o dł. ok. 200 km, tworzona przez połączenie wód Eufratu i Tygrysu, uchodząca do Zatoki Perskiej. [przypis edytorski]

192. Sefid-rud — dziś popr.: Sefid Rud, rzeka w płn. Iranie, wpadająca do M. Kaspijskiego, tworzona przez Szahrud oraz Ghezel Ouzan; w 1962 na Sefid Rud zbudowano zaporę wodną. [przypis edytorski]

193. konstatować — stwierdzać. [przypis edytorski]

194. Szimran — dziś popr.: Szemiran, ob. dzielnica Teheranu, ok. 30 km na płn.-wsch. od centrum, na zboczach gór Elburs; dawne miejsce letnich rezydencji władców Persji. [przypis edytorski]

195. judaszowe drzewo — judaszowiec (Cercis siliquastrum), drzewo liściaste z południowej Europy i Azji Zachodniej, słynące z obficie kwitnących wiosną purpurowo-różowych kwiatów; wg legendy jego kwiaty pierwotnie były białe, a gdy na takim drzewie powiesił się biblijny Judasz, zarumieniły się ze wstydu. [przypis edytorski]

196. Mazenderan — dziś popr.: Mazandaran, prowincja w północnym Iranie. [przypis edytorski]

197. febra błotna (daw.) — malaria, tropikalna choroba pasożytnicza przenoszona przez komary, objawiająca się nawracającą gorączką i silnymi dreszczami. [przypis edytorski]

198. Gilani — mieszkańcy Gilanu; Teherani: mieszkańcy Teheranu, Tebrysi itd. [przypis autorski]

199. Horassan, właśc. Chorasan — kraina historyczna w Azji Środkowej; współcześnie: największa z prowincji Iranu, stanowiąca zachodnią część tej krainy i obejmująca płn.-wsch. część państwa, w 2004 podzielona na trzy odrębne prowincje. [przypis edytorski]

200. odbyt (daw.) — zbyt, popyt, pokupność, popularność wśród nabywców. [przypis edytorski]

201. Sasanidzi — panowali w Persji od 226 do 651 r. naszej ery. Wsławił tę dynastię Sapor lub Czapur II Wielki [dziś popr.: Szapur; red. WL]. [przypis autorski]

202. Yezid-ben-Moawiah, właśc. Jazid ibn Muawija (645–683) — drugi kalif (od 680) z dynastii Umajjadów (Omajjadów). [przypis edytorski]

203. imam — potomek proroka. [przypis autorski]

204. Mahady — dziś popr.: Mahdi, tu: Muhammad al-Mahdi. [przypis edytorski]

205. hegira — [dziś popr.: hidżra; red. WL], ucieczka Mahometa z Medyny w 621 roku naszej ery; data, od której zaczyna się era muzułmańska. [przypis autorski]

206. w Karbali, na terytorium tureckim — obecnie Karbala znajduje się na terytorium Iraku, w jego środkowej części. [przypis edytorski]

207. Kum, właśc. Kom — miasto w środkowym Iranie, u podnóża gór Kuh-e Rud; jedno ze świętych miast szyitów; w Kum, dokąd grobowiec Fatimy, żony Alego a córki Mahometa ciągnie pobożne tłumy: celem pielgrzymek do Kom jest grobowiec Fatimy al-Masumy, siostry ósmego imama Alego ar-Ridy i córki siódmego imama Musy al-Kazima. [przypis edytorski]

208. muszdeid — dziś popr.: mudżtahid, muzułmański uczony prawnik i teolog, w szyickim odłamie islamu: najwyższego stopnia w hierarchii. [przypis edytorski]

209. hakim — doktór. [przypis autorski]

210. hakim czeszm — doktor oczu. [przypis autorski]

211. Zwierzchnim sądem każdej prowincji... — Szczegóły o urządzeniach sądowych znaleźć można w Le Caucase et la Perse przez M. Orsolle. [przypis autorski]

212. deizm — pogląd, według którego istnienie Boga można wywnioskować racjonalnie z obserwacji świata naturalnego, połączony z odrzuceniem źródeł religijnych jako autorytetów; uznający, że Bóg stworzył wszechświat wraz z prawami natury, ale nie ingeruje w jego działanie. [przypis edytorski]

213. Insz-Allah, Masz-Allah, Barek-Allah — Jeśli Allah pozwoli, chwała Allachowi itd. [przypis autorski]

214. indyferentyzm — obojętność wobec istotnych kwestii społecznych, moralnych, religijnych itp. [przypis edytorski]

215. babiści, właśc. babici — wyznawcy babizmu, perskiej religii wywodzącej się z islamu, powstałej w połowie XIX w. [przypis edytorski]

216. seidowie — potomkowie męczenników, którzy zginęli wraz z Husejnem i Alidami. [przypis autorski]

217. prozelita — neofita, nowo pozyskany wyznawca jakiejś wiary. [przypis edytorski]

218. Bab — Wrota (do poznania Boga). [przypis autorski]

219. panteizm (filoz.) — pogląd utożsamiający Boga ze światem, z przyrodą. [przypis edytorski]

220. dualizm (filoz.) — dwoistość natury zjawisk a. świata. [przypis edytorski]

221. Wytępiono ludzi, lecz nie zabito idei; babizm żyje w wielu sercach i mózgach — Bab zaczął głosić swą doktrynę w r. 1848. Szczegóły o babizmie w źródłowym dziele M. de Gobineau: Religions et philosophies dans l’Asie Centrale. [przypis autorski]

222. gebrowie, właśc. gwebrowie (z pers. ghebr’: niewierny) — dawna nazwa wyznawców zaratusztrianizmu nadana im przez muzułmanów, którzy nazywali ich także czcicielami ognia. Zaratusztrianizm wywodzi się z pierwotnych wierzeń mieszkańców płn. Iranu i stanowił państwową religię w istniejącym na terenie współczesnego Iranu i Iraku perskim imperium Sasanidów. Szczególnym obiektem kultu w tej religii jest stworzony przez najwyższe bóstwo, Ahura Mazdę, oczyszczający, święty ogień. Po podboju arabskim większość Irańczyków zmieniła wiarę, część w VIII–X w. uciekła przed muzułmańskimi prześladowaniami i osiedliła się w Indiach. [przypis edytorski]

223. przenosić — tu: przekraczać (​wielkością), przewyższać. [przypis edytorski]

224. zolamizm — prawdopodobnie błąd druku, kontekst wskazuje, że mowa o islamie lub islamizmie. [przypis edytorski]

225. ruz — dzień. [przypis autorski]

226. tużurek (z fr.) — dwurzędowy surdut popularny na przełomie XIX i XX w., pełniący rolę dzisiejszej marynarki, ale sięgający do połowy uda. [przypis edytorski]

227. clergyman (ang.) — duchowny. [przypis edytorski]

228. zawodny — tu: zawodzący, lamentujący. [przypis edytorski]

229. post ten przypada nieraz w lecie — miesiące kalendarza muzułmańskiego są księżycowe, a więc ruchome; co rok każdy z nich przypada o 10 dni wcześniej niż roku poprzedniego.