Podróż Polki do Persji - Maria Ratuld-Rakowska (biblioteka cyfrowa dla dzieci TXT) 📖
Relacja z podróży i dwuletniego pobytu autorki w Persji pod koniec XIX wieku. Ratuld-Rakowska opisuje uciążliwą wyprawę przez wschodnią Turcję i północną Persję do Teheranu, którego opis zamyka pierwszą część książki. Część druga poświęcona jest samej Persji.
Autorka barwnie przedstawia krajobrazy, ubiory i zwyczaje, wiele miejsca poświęca odmiennościom wyposażenia domów, miejscowej kuchni, różnicom w sposobach spożywania potraw. Opisuje tętniące życiem bazary z mnogością towarów, wędrownych sprzedawców i kłopoty ze służbą. Przystępnie przedstawia islamski szyizm, główne wyznanie Persji, życie religijne, najważniejsze święta i świątynie, a także ceremoniały i zwyczaje panujące na dworze szacha.
Wykształcona na studiach w Paryżu, autorka szczególną uwagę poświęca codziennemu życiu i pozycji społecznej kobiet w Persji.
- Autor: Maria Ratuld-Rakowska
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Podróż Polki do Persji - Maria Ratuld-Rakowska (biblioteka cyfrowa dla dzieci TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Ratuld-Rakowska
25 września. O piątej z rana jesteśmy już znów w drodze; przebywamy mozolnie rzucony na Sefid-rud słynny na całą Persję most Mendżylu, zwany mostem „dwóch wiatrów”, wyje na nim od początku do końca roku szalona wichura; latem idą te huragany wietrzne od Morza Kaspijskiego, zimą od przeciwnej strony. Zdejmujemy kapelusze: jest to ostrożność niezbędna, wicher dmie z taką mocą, iż nie dziwię się licznym dość wypadkom, których smutny ten most bywa teatrem.
Krajobraz okolic Mendżylu przedstawia ponury widok zniszczenia i żałoby, góry dziwacznie poszarpane, strome skały, jałowe urwiska. Sefid-rud płynie wąskim korytem w szczelinie górskiej, nad którą czepia się droga.
Lecz nieco dalej pejzaż się ożywia; blada, przyćmiona zieleń gajów oliwnych, otaczających szerokim kręgiem wioskę Rudbar, jedyną w Persji miejscowość, naokoło której zajmują się kulturą oliwek, niewiele daje cienia, lecz choć wzrok rozwesela. Przebywamy tę wioskę pod sklepieniem z mat, pokrywającym główną jej ulicę, zamienioną w bazar.
Za Rudbarem droga znów opłakana, lecz towarzyszy nam już stale zieloność, góry porastają lasem, w dolinie wije się Sefid-rud, a raczej świeci kamieniami wyschłe prawie jego łożysko.
Czwarta stacja pocztowa, w której zatrzymujemy się na noc, Rustem-Abbad, stojące na straży lasów Gilanu. Z tych lasów, przesiąkłych wilgocią, błotnistych, sączących strumienie poprzez gąszcze lian splątanych, podnoszą się niezdrowe wyziewy, robiące z tej prowincji, roztaczającej podzwrotnikowy przepych roślinności, najniezdrowszy zakątek kraju. „Jeśli chcesz umrzeć — mówi przysłowie perskie — jedź do Gilanu”. Szerzy się tu febra błotna, której ataki wybuchają ze straszną siłą i nierzadko przyprawiają o śmierć, zwłaszcza Europejczyków, mniejszą siłą fizycznej odporności niż Gilani obdarzonych.
Od dwóch lat nie widziałam lasu; mówiłam już, że środkowa Persja bardzo biednie jest zadrzewiona. I ten potężny wykwit roślinności, który wzrok mój w tym dziewiczym lesie pieści, wprawia mnie w zachwyt. W cieplarnianej, ciężkiej i duszącej atmosferze wyrastają niebotycznie wszystkie drzewa ogrodów i drzewa lasów: figi i granaty, morwy i brzoskwinie, pomarańcze i cytryny rosną tu, jak wiatr je posiał; olbrzymie mimozy i akacje nisko opuszczają gałęzie delikatnych i drżących listków, naokół pni wiją się czerwone pędy winogradu.
Miejscami, gdy grunt mniej wilgotny, roślinność przerzedza się nieco, zmienia charakter; widzimy dęby, cyprysy, topole, tamaryksy i terebinty327, stojące jak wielkie bukiety ciemnej zieleni. Gdzieniegdzie przeświecają dachy osad, ścielą się pola ryżowe i plantacje jedwabników.
Dwa dni podróżujemy przez ten las dziewiczy. Pomiędzy Rustem-Abbadem i Resztem, kresem naszej konnej drogi, jedna jeszcze stacja chroni się w lesie Gilanu; jest nią wioska Kudaszu, której czapar-khaneh najprzyzwoitszym jest może z przytułków całego tego traktu pocztowego.
27 września stajemy w Reszcie, stolicy Gilanu. Położenie geograficzne tego miasta, bliskiego zatoki Enzeli, przez którą Persja eksportuje swe produkty do Rosji, robi zeń ważny punkt handlowy, którego doniosłość wzrośnie jeszcze, gdy linie kolei przerżną Iran we wszystkich kierunkach.
Ma się już pod wieczór, gdy tu docieramy; przejeżdżamy bazar, niemający innego pokrycia jak maty rozciągnięte nad korytarzami wąskich i pogmatwanych uliczek. Kucharze bazarowi rozdmuchują ogień pod potężnymi kotłami ryżu; naokoło stoją miseczki kwaśnego mleka i półmiski torszi328, piramidy czerwonych jajek i stosy rodzenków nadzianych kebabami.
Z Resztu trzeba jechać powozem do wioszczyny Peri-Bazar329, położonej u brzegów rzeczki tegoż imienia, a przez rzeczkę i jezioro stojącej wody zwane Murd-ab (martwa woda) dociera się do zatoki Enzeli.
Nie znam nic oryginalniejszego nad przeprawę przez wody Peri-bazaru. Jesteśmy w pokaźnych rozmiarów barce, w której prócz nas i naszych bagaży mieści się jeszcze ze dwudziestu wszelkiego rodzaju obdartusów, przewożących towary do Enzeli, wykrzykujących przeraźliwie i nieustannie. Barkę ciągną na sznurach ludzie idący brzegiem; mnóstwo takich barek w tenże sposób prowadzonych krąży po rzeczce, wymijając się przy ogłuszających krzykach przewoźników. Rzekę ze stron obu otaczają liściaste lasy, piękne jak lasy gór Gilanu: dojrzewają w nich pomarańcze i granaty, zielenieją wiązy, platany, mimozy, topole.
Gdy z rzeki w jezioro wpływamy, przewoźnicy odrzucają sznury i zaczynają wiosłować. Jest ich sześciu; płyniemy szybko bez najmniejszego wstrząśnienia po gładkiej i niezmąconej fali wód Murd-abu.
Znów gwar, zgiełk, zamieszanie i krzyki nieludzkie; jesteśmy już w zatoce, już wylądowujemy. Szarpią nas tuziny nowych obdartusów, wydzierając sobie nasze bagaże i pędząc z nimi do zajazdu.
Przez otwarte okna izby widzę kołyszący się na morzu spokojnym, sinym i wysrebrzonym w słońcu, okręt kompanii „Cansare et Mercure”, który za kilka godzin daleko nas stąd ku Europie powiezie.
Pod oknem staje derwisz wędrowny z nastroszoną głową, pałką jak maczuga w ręku i siekierką o dziwacznych rysunkach zawieszoną na ramieniu, uśmiecha się do mnie życzliwie, wyciągając rękę.
Żal za tym rozsłonecznionym, a pełnym tak oryginalnego, tak odrębnego wdzięku Iranem, który zachował całą wewnętrzną poezję wieków ubiegłych, w którym oko napawa się czarodziejskimi obrazami życia i natury, niezatarte zostawiającymi wspomnienie, żal ostry i głęboki ściska mi serce w chwili, gdy rzucam srebrną monetę w wyciągniętą rękę derwisza, polecającego mnie łasce Allaha.
Przede mną okręt, choroba morska, Baku, naftą przesiąkłe, skwarny Tyflis, w kotlinie górskiej uwięzły, potem Kaukaz i kolej przez długie trzy doby... wreszcie nasze widoki, nasza wieś ojczysta, kraj rodzinny, Warszawa i rodzina, której od lat sześciu nie widziałam. Trzeba mi o nich pomyśleć, by smutek z duszy otrząsnąć.
1. ministerium (daw.) — ministerstwo. [przypis edytorski]
2. Petrowsk — ob. Machaczkała, miasto nad Morzem Kaspijskim, stolica Dagestanu, autonomicznej republiki, wchodzącej w skład Federacji Rosyjskiej. [przypis edytorski]
3. Enzeli — dziś popr.: Bandar-e Anzali, miasto w płn. Iranie, nad M. Kaspijskim. [przypis edytorski]
4. Reszt — dziś popr.: Raszt, miasto w płn. Iranie, w pobliżu ujścia rzeki Safidrud do M. Kaspijskiego. [przypis edytorski]
5. Konstantynopol — dziś: Stambuł; w XIX w. stolica Imperium Osmańskiego. [przypis edytorski]
6. Trebizonda — Trapezunt (hist.), ob. Trabzon; miasto w płn.-wsch. Turcji, nad M. Czarnym; historyczna stolica Pontu; założone w VIII w. p.n.e. przez osadników greckich. [przypis edytorski]
7. Erzerum — dziś popr.: Erzurum. [przypis edytorski]
8. Muzaffer-Eddin, właśc. Mozaffar ad-Din Szah Kadżar (1853–1907) — władca Persji (od 1896) z dynastii Kadżarów. [przypis edytorski]
9. rzeź armeńska (1894–1897) — masakry Ormian w Imperium Osmańskim, w których zginęło ok. 100–300 tys. osób; zwane masakrami hamidiańskimi, od imienia sułtana Abdülhamida II, który przyczynił się do prześladowań, po klęsce w wojnie rosyjsko-tureckiej i utracie posiadłości na Bałkanach uważając Ormian, jako chrześcijan, za zagrożenie dla jego islamskiego państwa; w masakrach brała udział miejscowa ludność muzułmańska, żołnierze armii osmańskiej oraz hamidije, uzbrojone grupy złożone głównie z Kurdów, mające półoficjalny status i wolną rękę ze strony państwa w atakowaniu i grabieniu Ormian. [przypis edytorski]
10. parias — członek najniższej kasty w Indiach; ogólnie: najbardziej pogardzany i krzywdzony członek społeczeństwa. [przypis edytorski]
11. wilegiatura (daw.) — dłuższy wypoczynek na wsi. [przypis edytorski]
12. Galicja — tu: Galacja, starożytna kraina w centralnej Azji Mniejszej (okolice dzisiejszej Ankary), od wschodu sąsiadująca z Pontem; nazwana tak przez Rzymian od nazwy celtyckich Galatów. [przypis edytorski]
13. Mustafa-Pasza — ob. Swilengrad, miasto w płd. Bułgarii, węzeł drogowy i kolejowy przy granicy z Turcją i Grecją; dawną nazwę (do 1912) nosiło na cześć tureckiego dostojnika Çobana Mustafy paszy, który w XVI w. zbudował tu most na rzece Marice, łączący dwie części miasta. [przypis edytorski]
14. karbol — wodny roztwór fenolu; środek odkażający o silnym, nieprzyjemnym zapachu, dawniej szeroko używany w lecznictwie do dezynfekcji pomieszczeń i przedmiotów. [przypis edytorski]
15. peregrynować (daw.) — podróżować; wędrować przez dłuższy czas. [przypis edytorski]
16. kazamata — pomieszczenie pod fortyfikacjami, ze sklepieniem z cegły lub betonu, chroniącym przed ogniem artyleryjskim, wykorzystywane dawniej także jako więzienie; pot.: więzienie (także w formie lm: kazamaty). [przypis edytorski]
17. fizjonomia — twarz, wyraz twarzy; tu: wygląd. [przypis edytorski]
18. muszarabi — rzeźba ażurowa drzwi i balkonów, pozwalająca widzieć z wewnątrz, nie będąc widzianym. [przypis autorski]
19. świadczą o niedawnym trzęsieniu ziemi — silne trzęsienie ziemi, jakie dotknęło wybrzeża morza Marmara 10 lipca 1894; zginęło w nim ponad 1300 osób. [przypis edytorski]
20. Święta Zofia — mowa o bazylice Hagia Sophia, tj. świątyni Mądrości Bożej, zbudowanej w VI w. n.e., a w 1453 przekształconej na meczet. [przypis edytorski]
21. frazes (daw.) — zdanie, zwrot; dziś: stwierdzenie bez głębszej treści, slogan. [przypis edytorski]
22. Bajazyd — miasto we wschodniej Turcji, 15 km na płd. zach. od góry Ararat, 35 km od granicy z Iranem; całkowicie zniszczone w 1930, odbudowane jako Doğubayazıt (tur.: wschodnie Bajazyd). [przypis edytorski]
23. Sinope — dziś popr.: Synopa, miasto w płn. Turcji, nad M. Czarnym; założone w VII w. p.n.e. przez greckich osadników. [przypis edytorski]
24. karawanseraj — zajazd dla podróżnych, z pomieszczeniami do odpoczynku i magazynem do przechowania towarów, budowany w krajach arabskich, Persji i Azji Środkowej. [przypis edytorski]
25. więcej górzystych — dziś popr.: bardziej górzystych. [przypis edytorski]
26. Kiresun — dziś popr.: Giresun. [przypis edytorski]
27. niemożebny (daw.) — niemożliwy. [przypis edytorski]
28. pierwotny — tu: prymitywny. [przypis edytorski]
29. nargile — fajka wodna; rodzaj fajki, w której dym przechodzi przez napełnione wodą naczynie. [przypis edytorski]
30. Tebrys — dziś. popr.: Tebriz, miasto w płn.-zach. Iranie. [przypis edytorski]
31. tułup — długi kożuch z rękawami. [przypis edytorski]
32. żupan — okrycie noszone przez szlachciców, zapinane na guziki, sięgające do kolan, z wąskimi rękawami i kołnierzem w formie stójki. [przypis edytorski]
33. kalian — perska fajka wodna. [przypis edytorski]
34. fez — nakrycie głowy noszone przez mężczyzn w w krajach muzułmańskich: czerwona filcowa czapka o kształcie walca, ozdobiona czarnym frędzlem. Fez jest kojarzony jest głównie z Imperium Osmańskim, gdzie został wprowadzony urzędowo w pierwszej połowie XIX w. [przypis edytorski]
35. ekwipaż (z fr.; przest.) — ogół rzeczy potrzebnych do wygodnej podróży, w szczególności zaprzęg, pojazd, wyposażenie. [przypis edytorski]
36. legacja (daw.) — poselstwo, misja poselska; tu: placówka dyplomatyczna. [przypis edytorski]
37. farbują ogólnie włosy za pomocą heune — Lawsonia, roślina, z której liści robią odwar zwany henne [dziś: henna; red. WL], zabarwiający włosy i paznokcie na żółtopomarańczową barwę; domieszka liści indygo wytwarza kolor czarny. [przypis autorski]
38. ingrediencja (z łac.) — składnik. [przypis edytorski]
39. sorbet — deser z soku owocowego, przypominający lody. [przypis edytorski]
40. Czerkiesi — grupa etniczna z płn-zach. Kaukazu, od 1763 walczyli przeciwko Imperium Rosyjskiemu, usiłującemu podporządkować sobie Kaukaz; w 1864 pokonani, padli ofiarą czystek etnicznych i zostali przesiedleni ze swoich terenów, w większości deportowani do Imperium Osmańskiego, część na inne tereny Rosji. [przypis edytorski]
41. zajął się był — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od innych czynności i zdarzeń wyrażonych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: zajął się wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]
42. prowizja (z łac.) — tu: zapas żywności, prowiant. [przypis edytorski]
43. bachczysz — napiwek. [przypis autorski]
44. puklerz — rodzaj okrągłej tarczy. [przypis edytorski]
45. droga odwrotu „Dziesięciu tysięcy” — w 401 p.n.e. perski książę Cyrus Młodszy zbuntował się przeciw swemu bratu, królowi Artakserksesowi II, gromadząc oddziały perskie oraz 13 tys. greckich najemników; zginął, walcząc o władzę, w bitwie pod Kunaksą. Żołnierze greccy rozpoczęli tzw. odwrót Dziesięciu Tysięcy, marsz do ojczyzny liczącą 1000 mil drogą z Mezopotamii wzdłuż rzeki Tygrys i przez wyżyny Armenii na północny zachód, do morza, przez wrogi kraj, bez zaopatrzenia, ścigani przez Persów i atakowani przez barbarzyńskie plemiona. Po pięciu miesiącach dotarli do Trapezuntu, greckiej kolonii nad brzegami Morza Czarnego. Wydarzenia te opisał jeden z dowódców odwrotu, Ksenofont, w swoich słynnych pamiętnikach wojennych noszących tytuł Anabaza. [przypis edytorski]
46. salto mortale (wł.) — skok śmiertelny, grożący śmiercią. [przypis edytorski]
47. wiorsta — dawna rosyjska miara odległości, nieco ponad kilometr. [przypis edytorski]
48. fertyczny (daw.) — ruchliwy, zwinny. [przypis edytorski]
49. Mädchen (niem.) — dziewczyna. [przypis edytorski]
50. dumki Bohdana — tęskne ludowe ballady ukraińskie Józefa Bohdana Zaleskiego (1802–1886), przedstawiciela tzw. szkoły ukraińskiej polskiego romantyzmu. [przypis edytorski]
51. czaprak — sukienna podkładka pod siodło, mająca chronić wierzchowca przed obtarciami. [przypis edytorski]
52. hanum (tur.; pers. chanum) — pani. [przypis edytorski]
53. salamelekum — popr.: Salam alejkum (ar.): pokój z wami; muzułmański zwrot powitalny. [przypis edytorski]
54. raki — wódka ryżowa. [przypis autorski]
55.
Uwagi (0)