Horla - Guy de Maupassant (czytac TXT) 📖

Wypito – ja wypiłem – wszystką wodę i nieco mleka. Wino, chleb i poziomki pozostały nietknięte.

Siódmego lipca powtórzyłem to doświadczenie takim samym rezultatem.

Ósmego lipca usunąłem wodę i mleko. Nie ruszono niczego.

Dziewiątego lipca wreszcie umieściłem na stole samą tylko wodę i mleko, wziąwszy się przy tym na sposób, owinąłem obie karafki w biały muślin, korki zaś przymocowałem szpagatem. Następnie natarłem sobie dobrze wargi, brodę i ręce grafitem i położyłem się spać.

Nieprzezwyciężona senność ogarnęła mnie prawie natychmiast, wkrótce po niej jednakże nastąpiło okrutne przebudzenie. Ani się nie ruszyłem przez sen; nawet pościel na łóżku nie nosiła najlżejszych śladów grafitu, którym byłem uczerniony. Podskoczyłem do stołu. Białe płatki, owijające jedną i drugą butelkę, pozostały bez najmniejszej plamki.

Odwiązałem korki, trzęsąc się ze strachu. Wszystka woda była wypita! Całe mleko także! Boże!

Jadę natychmiast do Paryża.

12 lipca. – Paryż. Byłem tedy obrany z rozumu przez czas ostatnich dni!

Musiałem paść igraszką mej zdenerwowanej wyobraźni – jeżeli przypadkowo nie jestem naprawdę somnambulikiem lub jeśli nie uległem jednemu z tych stwierdzonych, lecz dotąd niewyjaśnionych wpływów, noszących miano sugestii. W każdym razie opętanie moje graniczyło z obłędem – na szczęście dwadzieścia cztery godziny w Paryżu wystarczyły, aby mnie na nogi postawić.

Po całym szeregu wczorajszych przejażdżek i wizyt, które wpuściły do mej duszy świeże i ożywcze powietrze, zakończyłem dzień w Theatre-Francais. Grano sztukę Dumasa-syna, a pełen życia i krzepkości umysł tego pisarza uzdrowił mnie do reszty. Zaiste, samotność nie jest bezpieczną rzeczą dla pobudliwych imaginacji. Potrzeba im otoczenia ludzi, którzy myślą i mówią. Pozostając zbyt długo sami, poczynamy zaludniać majakami próżnię.

Wróciłem do hotelu przez bulwary bardzo wesoły. Obszturchiwany łokciami tłumu, nie bez ironii myślałem o mych obawach, o moich przypuszczeniach z tamtego tygodnia, bo przecież zdawało mi się, tak jest, formalnie zaczęło mi się zdawać, że jakaś niewidzialna istota przebywa pod mym dachem razem ze mną. Jakże słabą jest nasza głowa i jak się łatwo przestrasza, jak łatwo popada w popłoch, natknąwszy się na lada niezrozumiałą drobnostkę.

Zamiast powiedzieć sobie: „Nie pojmuję, ponieważ przyczyna nie jest mi znana”, wymyślamy zaraz Bóg wie jakie straszliwe tajemnice i nadnaturalne siły!

14 lipca. – Dzień Republiki. Wychodziłem przejść się po mieście. Cieszyłem się z salw i chorągwi jak mały dzieciak. A przecież ileż to niedorzeczności w tym nastroju radosnym pewnych ściśle oznaczonych dni. Lud jest stadem głupców, to idiotycznie cierpliwych, to zrewoltowanych dziko. Powiedzą mu: „Masz się bawić!” – bawi się. Powiedzą mu: – „Idź się bij z sąsiadami!” – idzie się bić. – „Głosuj za cesarzem” – oddaje głos cesarzowi; „Głosuj za Republiką” – odda głos Republice.

Ci, co nimi kierują, są także głupcami, z tą różnicą, że zamiast słuchać ludzi słuchają zasad, które już przez to samo są głupie, jałowe i fałszywe, że są zasadami, to znaczy ideami, uchodzącymi za pewne i niezmienne na tym świecie, gdzie nie ma nic pewnego, ponieważ światło jest złudą, ponieważ złudą jest dźwięk.

16 lipca. – Widziałem wczoraj rzeczy, które mnie otoczyły mrokiem.

Byłem na obiedzie u mojej kuzynki, pani Sablé, której mąż jest komendantem siedemdziesiątego szóstego pułku strzelców w Limoges. Zastałem u niej dwie młode kobiety, z których jedna jest żoną lekarza, doktora Parent, zajmującego się specjalnie chorobami nerwów oraz nadzwyczajnymi objawami, stwierdzanymi obecnie przez doświadczenia z hipnotyzmem i sugestią. Między innymi opowiadał nam obszernie cudowne rezultaty, osiągnięte przez uczonych angielskich i lekarzy w Nancy.

Przytoczone przez niego fakty tak mi się wydały dziwne, że nie kryłem przed nim mojej całkowitej nieufności.

– Jesteśmy niedalecy – twierdził – odkrycia jednej z najdonioślejszych tajemnic przyrody, chcę przez to powiedzieć: jednej z najdonioślejszych tajemnic na tej ziemi, bo istnieją z pewnością nie mniej doniosłe tam, na gwiazdach! Odkąd człowiek myśli i odkąd umie swe myśli wypowiadać i pismem utrwalać, czuje, że ociera się nieustannie o tajemnice, niezbadane dla jego grubych i niedoskonałych zmysłów i stara się wysiłkami inteligencji uzupełnić bezsilność swoich organów.

Kiedy ta inteligencja pozostawała jeszcze w stanie pierwotnym, obcowanie człowieka z fenomenami niewidzialnego świata przybierało formy banalnych okropieństw. Stąd wzięła początek ludowa wiara w rzeczy nadnaturalne, legendy o duszach pokutujących, o wróżkach, gnomach, straszydłach i tym podobnych.

– Od jakichś stu lat wszakże ludzie zdają się przeczuwać coś nowego. Mesmer i kilku innych jeszcze skierowali nas na nieoczekiwaną drogę, na której doszliśmy w rzeczy samej, od czterech albo pięciu lat zwłaszcza, do zdumiewających wyników.

Moja kuzynka, również wielki niedowiarek, rozśmiała się. Doktor Parent zapytał ją wówczas:

– Chce pani, abym panią spróbował uśpić?

– I owszem, proszę pana.

Usiadła w fotelu, a on począł się w nią wpatrywać uparcie, fascynująco. Dziwnie się czułem wzruszonym, obserwując tę scenę; serce me uderzyło mocniej, coś mnie poczęło ściskać za gardło. Tymczasem powieki pani Sablé poczęły jej ciążyć, usta zacisnęły się kurczowo, pierś dyszeć poczęła.

Po upływie dziesięciu minut spała.

– Stań pan za panią – polecił mi lekarz.

Stanąłem za plecami mojej kuzynki. Włożywszy w jej ręce bilet wizytowy, rzekł doktor:

– Daję pani lusterko. Co w nim widzisz?

– Widzę mojego kuzyna – odparła.

– Co robi?

– Podkręca wąsy.

– A teraz?

– Wyjmuje z kieszeni fotografię.

– Czyją fotografię?

– Swoją własną.

Wszystko to było prawdą. Fotografie te zaś wręczono mi w hotelu tego wieczora.

– W jakiej pozie przedstawia go to zdjęcie?

– W stojącej, z kapeluszem w ręce.

Widziała zatem wszystko jak w lustrze na tym kawałku papieru.

Młode kobiety, przelękłe, poczęły wołać:

– Dosyć! Dosyć!

Ale lekarz rozkazał jeszcze uśpionej:

– Wstanie pani jutro o godzinie ósmej rano, a potem odwiedzi pani swego kuzyna w hotelu i poprosi go pani o pożyczenie 5000 franków, których mąż pani, podróżujący właśnie, zażądał od pani.

Następnie obudził ją.

W drodze powrotnej do domu rozmyślałem o tym ciekawym seansie i nie zdołałem się oprzeć dręczącym mnie podejrzeniom – nie co się tyczy absolutnej i nieulegającej żadnym kwestiom dobrej wiary mojej kuzynki, którą znałem od dzieciństwa jak siostrę, lecz w kierunku możliwego oszustwa ze strony lekarza. Nie mógł na przykład ukrywać w ręce lusterka, które pokazywał uśpionej wraz z biletem wizytowym?

Prestidigitatorzy z zawodu dokazują także rzeczy zadziwiających – na swój sposób.

Wróciłem tedy i położyłem się spać.

Tymczasem rano około wpół do ósmej budzi umie mój służący oznajmieniem:

– Pani Sablé pragnie się z panem natychmiast widzieć.

Ubrałem się spiesznie i przyjąłem ją. Siadła mocno zakłopotana, ze spuszczonymi oczyma i nie podnosząc woalki, rzekła:

– Kochany kuzynie, przyszłam do ciebie z wielką prośbą...

– Cóż to takiego, kuzyneczko?

– Wstydzę się doprawdy mówić o tym, no ale kiedy muszę. Potrzeba mi... ale to koniecznie.... 5000 franków.

– Cóż znowu? Tobie?!

– Tak jest, mnie, a raczej mojemu mężowi, który polecił mi o nie się postarać.

Byłem tak zdumiony, że język począł mi się plątać, kiedy jej chciałem odpowiedzieć. Zapytywałem sam siebie, czy ona przypadkiem nie kpi ze mnie i z doktora Parenta – jeżeli to z drugiej strony nie jest po prostu figiel obojga, z góry umówiony i zagrany wybornie.

Lecz kiedy się jej uważniej przypatrzyłem, ustąpiły wszystkie me wątpliwości.

Trzęsła się ze wzruszenia, taką jej krok ten sprawiał mękę, odczułem też, że musi się dławić od wstrzymywanych łkań.

Wiedząc, jak są majętni, ponowiłem:

– Jak to? Mąż twój nie miałby mieć do dyspozycji 5000 franków? Zastanów się, proszę cię. Czy jesteś pewna, że ci istotnie zlecił zażądać tych pieniędzy ode mnie?

Wahała się przez kilka sekund, jakby czyniła w pamięci ogromny wysiłek, po czym odpowiedziała:

– Tak jest... tak jest... Jestem tego pewną...

– Pisał do ciebie?

Zawahała się znowu, namyślając się. Przenikałem męczącą pracę jej mózgu. Nie wiedziała, jaką dać odpowiedź. Wiadome jej było jedynie, że ma u mnie pożyczyć dla męża 5000 franków – nie miała zaś odwagi kłamać.

– Tak jest, pisał do mnie.

– A to kiedy? Nie wspomniałaś mi o tym wczoraj ani słóweczka.

– Otrzymałam list dziś rano.

– Nie mogłabyś mi go pokazać?

– Nie, nie, nie... Są w nim rzeczy poufne... zbyt osobiste... Toteż... toteż spaliłam go...

– Zatem twój mąż robi długi...

Zawahała się, a potem szepnęła:

– Nie wiem.

Oświadczyłem jej nagle:

– Niestety, nie rozporządzam w danej chwili 5000 franków, droga kuzynko.

Wydała z siebie coś w rodzaju okrzyku boleści.

– Och! Proszę cię o to... Bardzo cię proszę, postaraj się...

Poczęła się egzaltować, splotła ręce w błagalnym geście. Zauważyłem przy tym zmianę tonu w jej głosie. Rozpłakawszy się, poczęła bełkotać, pod nękającym wpływem rozkazu, który ją ujarzmił.

– Och, błagam cię! Gdybyś wiedział, jak cierpię. Potrzeba mi tych pieniędzy dziś jeszcze...

Zlitowałem się nad nią.

– W takim razie będziesz je mieć niezawodnie. Przysięgam ci.

– O dzięki! Dzięki! Jakiś ty dobry!

Teraz jednak zapytałem ją:

– Czy sobie przypominasz, co się u was działo wczoraj wieczór?

– Przypominam.

– I to także, że cię doktor Parent uśpił?

– Tak jest.

– Dowiedz się, że nakazał ci we śnie przyjść do mnie dzisiaj rano z żądaniem pożyczki 5000 franków i w tej chwili jesteś posłuszną tej sugestii.

Zamyśliła się na mgnienie oka, po czym rzekła:

– Kiedy tych pieniędzy żąda mój mąż.

Męczyłem się całą godzinę, aby ją przekonać, ale daremnie.

Po jej odejściu pobiegłem do doktora. Wychodził właśnie. Śmiał się, słuchając mojej relacji, a potem powiedział:

– Wierzysz pan teraz?

– Wierzę. Trudno nie wierzyć.

– Chodźmy do pańskiej kuzynki.

Leżała na szezlongu, wyczerpana zmęczeniem. Lekarz zbadał jej puls i wpatrywał się w nią przez chwilę, podniósłszy rękę ku jej oczom, które zamykały się zwolna pod nieodpartym wpływem magnetycznej siły.

Skoro usnęła, rzekł:

– Mąż pani nie potrzebuje już owych 5000 franków. Zapomnisz pani więc, że prosiłaś kuzyna o pożyczkę, a gdyby chciał o tym mówić, nie będziesz rozumieć niczego.

Następnie zbudził ją. Dobyłem z kieszeni portfel.

– Służę ci kuzyneczko tym, czego ode mnie żądałaś dziś rano.

Była tak mocno zdziwiona, że nie śmiałem napierać. Próbowałem pomimo to rozbudzić jej pamięć, przeczyła jednak wszystkiemu z siłą, zaczęła brać, co mówiłem, za żarty i omal się w końcu nie obraziła.

Oto przebieg tego epizodu. Wróciłem stamtąd do tego stopnia wzburzony całym eksperymentem, że nie byłem w stanie śniadania zjeść.

19 lipca. – Wiele osób, którym opowiedziałem powyższe zdarzenie, żartowało sobie ze mnie. Sam nie wiem, co o tym wszystkim myśleć. Mędrzec mówi: Być może?

21 lipca. – Jadłem obiad w Bougival, po czym spędziłem wieczór na zabawie wioślarzy. Stanowczo wszystko zależy od otoczenia i miejscu. Wierzyć w rzeczy nadnaturalne na wysepce „Kałuża” byłoby skończonym idiotyzmem. Ale na szczycie góry Świętego Michała? Ale w Indiach? Pozostajemy w straszliwej zależności od wpływów wszystkiego, co nas otacza. Wracam do siebie w najbliższym tygodniu.

30 lipca. – Przyjechałem do domu wczoraj. Wszystko jak najlepiej.

2 sierpnia. – Nic nowego. Pogoda przecudna. Spędzam dnie na przypatrywaniu się falom płynącej Sekwany.

4 sierpnia. – Kłótnie wśród mojej służby. Utrzymują, że w nocy tłucze ktoś szklanki w szafach. Lokaj obwinia kucharkę, ta wini praczkę, a ta znów innych dwoje. Kto z nich właściwie winien? – mądry kto zgadnie.

6 sierpnia. – Tym razem nie jestem szalony! Widziałem! Widziałem! Widziałem.... Nie mogę już teraz wątpić... Widziałem! Do tej chwili zimno przejmuje mnie po same końce palców, do szpiku kości przenika mnie strach...

Widziałem! Przechadzałem się o godzinie drugiej po słońcu wśród moich szklarni z różami, szpalerem róż jesiennych, które poczynają obecnie kwitnąć.

Zatrzymawszy się właśnie przed jedną z nich, aby obejrzeć trzy wspaniałe kwiaty, jakimi się pyszniła, ujrzałem – ale to ujrzałem najwyraźniej, o krok ode mnie, jak łodyżka jednej z nich zginała się niby pod naciskiem niewidzialnej ręki, po czym nagle złamała się, jak gdyby kwiat zerwano! W ślad za tym róża uniosła się, opisując łuk, jaki by zakreśliła ręka, podnosząca ja ku czyjejś twarzy i zatrzymała się, zawieszona w przezroczystym powietrzu, tworząc niepołączoną z niczym, nieruchomą, straszliwą pąsową plamę tuż przed moimi oczyma.

Skoczyłem w jej stronę jak szaleniec, by ją uchwycić! Nic nie znalazłem; zniknęła. Wówczas porwała mnie nieopisana wściekłość na samego siebie... Bo czyliż wypada człowiekowi poważnemu i rozsądnemu dopuszczać do siebie podobne halucynacje?!

Ale czy to była rzeczy wiście halucynacja? Odwróciłem się; ażeby obejrzeć łodyżkę i odnalazłem ją natychmiast na krzaku, świeżo złamaną, pomiędzy dwiema tamtymi różami, które pozostały na swojej gałązce nietknięte.

Wówczas wróciłem do pokoju, cały wzburzony, gdyż jestem teraz pewien – pewien jak tego, że po dniu następuje noc! – istnienia w moim pobliżu istoty niewidzialnej, która żyje wodą i mlekiem, może dotykać przedmiotów, chwytać je i przenosić z miejsca na miejsce, jest zatem natury materialnej, aczkolwiek niepoznawalna dla zmysłów naszych, i że istota ta mieszka jak ja pod moim dachem.

7 sierpnia. – Spałem spokojnie. Wypił mi wodę z karafki, ale nie zakłócił mi przynajmniej snu.

Pytam sam siebie, czy jestem szalony, czy nie? Przechadzając się chwilę temu po słońcu brzegiem rzeki, powziąłem niejakie wątpliwości co do stanu mego umysłu.

Nie wątpliwości mgliste, jakie miewałem dawniej, lecz określone, stanowcze.

Widziałem w życiu nieraz wariatów, znałem nawet pośród nich takich, którzy zachowali przytomność, a nawet przenikliwość we wszystkich interesach życiowych, wyjąwszy jeden jakiś punkt. Mówili o wszystkim jasno, sprytnie, niepowierzchownie nawet, wtem myśl ich, natrafiwszy na szkopuł ich obłędu, darła się w kawałki, rozpraszała się i tonęła w oceanie lęku i furii, pełnym podskakujących fal, mgieł i wirów, które się zwą „obłędem”.

Zaiste uważałbym i siebie za wariata, za kompletnego wariata, gdybym nie posiadał świadomości, gdybym sobie nie zdawał sprawy z mego stanu, gdybym go całkowicie nie zgłębiał, analizując go z zupełną jasnością. Mógłbym być ostatecznie co najwyżej rezonującym wizjonerem. W mózgu moim mogło powstać nieznane zaburzenie, jedno z owych zaburzeń, jakie dzisiejsi fizjologowie próbuję notować i określać, i to właśnie zaburzenie mogłoby w mym umyśle, w porządku i logice moich idei, wytworzyć głęboką rysę... Podobne fenomeny zdarzają się we śnie, który nas wodzi po labiryntach najbardziej nieprawdopodobnych fantazmagorii, nie budząc w nas zdziwienia, ponieważ aparat sprawdzający, zmysł kontroli śpi w nas, podczas kiedy zdolność wyobrażania czuwa i pracuje. Nie jestże rzeczą możliwą, że jeden z niewidzialnych klawiszy mojej klawiatury mózgowej uległ porażeniu? Wszak zdarza się, że ludzie tracą skutkiem wypadków pamięć do imion własnych lub cyfr, albo do samych tylko dat.

Umiejscowienie wszystkich drobin myśli jest dzisiaj rzeczą dowiedzioną. Otóż, co by w tym było dziwnego, gdyby moja zdolność kontrolowania nieprawdziwości pewnych halucynacji znajdowała się w danej chwili w odrętwieniu.

Myślałem nad tym wszystkim, idąc brzegiem wody. Słońce, oblewając rzekę swym blaskiem, czyniło ziemię rozkoszną, nasycało mu spojrzenie miłością do życia, do jaskółek, których ruchliwość taką rozkosz sprawia naszym oczom, do ziół nadbrzeżnych, których szelest poi nasze uszy takim szczęściem.

Powoli jednak zaczęło mną owładać uczucie jakiejś niewytłumaczonej niemocy.

Miałem wrażenie, że jakaś niewidzialna siła czyni mnie ociężałym i nie pozwala iść dalej, w tył mnie przyzywa. Czułem owo przykre nawoływanie do powrotu, jakie nas nęka, kiedyśmy zostawili w domu ukochanego chorego, u którego się obawiamy pogorszenia.

I otóż wróciłem, mimo mej woli, pewien że zastanę w domu złą wiadomość, list lub depeszę Nic podobnego; zdziwiłem się tym jednak i zaniepokoiłem bardziej, niż gdybym został znowu nawiedzony jakąś fantastyczną wizją.

8 sierpnia. – Przeżyłem wczoraj straszny wieczór. Nie zdradza on się już, czuję go jednak w mojej bliskości, czuję, jak mnie szpieguje, podgląda, przenika, opanowuje straszniejszy w tym utajeniu się, niż gdyby nadnaturalnymi zjawiskami zdradzał swą obecność niewidzialną a stałą. Spałem pomimo tego.

9 sierpnia. – Nic nowego, lecz strach mnie nie opuszcza.

10 sierpnia. – Nic. Co będzie jutro?

11 sierpnia. – Ciągle nic; nie mogę tutaj wytrzymać z tym ustawicznym lękiem i z tą uporczywą myślą, co wpiwszy mi się w duszę, nie odstępuje