O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego - Karol Darwin (książki do czytania .TXT) 📖

w przypadku wysp Galapagos, jak też w mniejszym stopniu w niektórych innych analogicznych przypadkach, że nowo utworzone gatunki nieprędko rozszerzyły się na pozostałe wyspy. Jednak poszczególne wyspy, chociaż leżą w zasięgu wzroku jedna od drugiej, oddzielone są os siebie głębokimi cieśninami morskimi, przeważnie szerszym niż kanał La Manche, a nie ma podstawy do przypuszczenia, aby były one niegdyś ze sobą złączone w jedną całość. Prądy morskie pomiędzy wyspami są silne i sięgają głęboko, zaś gwałtowne wiatry występują bardzo rzadko, tak że wyspy w rzeczywistości o wiele dokładniej odizolowane od siebie niż można by sądzić na podstawie mapy. Pomimo to jednak pewne gatunki, zarówno występujące gdzie indziej, jak też właściwe tylko archipelagowi, są wspólne wielu wyspom, a obecny sposób ich rozmieszczenia prowadzi do przypuszczenia, że rozprzestrzeniły się one prawdopodobnie z jednej wyspy na inne. Często błędnie, jak sądzę, wyobrażamy sobie, że przy swobodnym stykaniu się ze sobą spokrewnionych gatunków prawdopodobne jest wkraczanie jednych na terytorium drugich.

Nie ulega wprawdzie wątpliwości, że jeśli pewien gatunek przewyższa pod pewnym względem inny, w krótkim czasie całkowicie lub częściowo go zastąpi; jeśli jednak oba gatunki są jednakowo dobrze przystosowane do swych siedlisk, zapewne oba utrzymają swe odrębne stanowiska przez prawie dowolny czas. Ponieważ znany jest fakt, że liczne gatunki sprowadzone przez człowieka rozeszły się z zadziwiającą szybkością na rozległych obszarach, jesteśmy skłonni przypuszczać, że jest do tego zdolna większość gatunków, ale powinniśmy pamiętać, że formy zaaklimatyzowane w nowych okolicach nie są zazwyczaj blisko spokrewnione z tubylczymi, lecz bardzo się od nich różnią i stosunkowo bardzo często, według A. de Candolle’a, do należą różnych rodzajów. Na archipelagu Galapagos żyje nawet wiele ptaków, które choć doskonale przystosowane do przelatywania z wyspy na wyspę, są różne na różnych wyspach, np. trzy blisko spokrewnione ze sobą gatunki drozdów, zamieszkujące każdy oddzielną wyspę. Przypuśćmy teraz, że pewien drozd zapędzony został przez burzę z wyspy Chatham na wyspę Charles, która ma już własnego drozda; w jaki sposób mógłby on się tu osiedlić? Musimy z pewnością przypuścić, że wyspa Charles jest dostatecznie zasiedlona przez własny gatunek, bowiem corocznie zostaje tam złożone więcej jaj i wylęga się więcej piskląt, niż może się wychować; a musimy następnie przyjąć, że gatunek z wyspy Charles jest co najmniej tak samo dobrze przystosowany do swojej ojczyzny jak gatunek wyspy Chatham. Sir Ch. Lyell i pan Wollaston donieśli mi o dziwnym fakcie wyjaśniającym tę sprawę, a mianowicie, że Madera i sąsiadująca z nią wysepka Porto Santo mają wiele specyficznych, lecz zastępujących się wzajemnie mięczaków lądowych, z których pewne żyją w szczelinach skał; a chociaż wielkie masy skał bywają corocznie przenoszone z Porto Santo na Maderę, to jednak wyspa ta nie została jeszcze zasiedlona przez gatunki z Porto Santo; pomimo to osiedliły się na obu wyspach gatunki europejskie, bowiem posiadały one zapewne jakąś przewagę nad formami miejscowymi. Po tych uwagach nie będzie nam się wydawało tak dziwne, że endemiczne i zastępcze gatunki zamieszkujące rozmaite wyspy archipelagu Galapagos nie rozprzestrzeniły się z wyspy na wyspę. Na kontynentach również wcześniejsze zajęcie pewnego miejsca przez dany gatunek odegrało prawdopodobnie ważną rolę w powstrzymywaniu mieszania się gatunków zamieszkujących tereny o prawie jednakowych warunkach fizycznych. Na przykład południowo-wschodnie i południowo-zachodnie krańce Australii mają prawie jednakowe właściwości fizyczne i łączą się ze sobą nieprzerwanym lądem, a jednak zamieszkałe są przez olbrzymią ilość różnych gatunków ssaków, ptaków i roślin; to samo odnosi się też według pana Batesa do motyli i innych zwierząt zamieszkujących wielką, otwartą i ciągłą dolinę rzeki Amazonki.

Zasada określająca ogólny charakter mieszkańców wysp oceanicznych, a mianowicie: zależność od miejsca, z którego koloniści najłatwiej mogli przybyć, oraz późniejsze ich przemiany — odgrywa ogromną rolę w całej naturze. Widzimy to na każdym szczycie górskim, w każdym jeziorze i bagnie. Albowiem gatunki wysokogórskie, oprócz form szeroko rozprzestrzenionych podczas opoki lodowcowej, spokrewnione są z gatunkami zamieszkującymi otaczające doliny; tak np. w Ameryce Południowej spotykamy wysokogórskie kolibry, wysokogórskie gryzonie, wysokogórskie rośliny itd., należące wszystkie stanowczo do form amerykańskich; a oczywiste jest, że góra podczas swego powolnego wznoszenia zostaje zasiedlona przez wychodźców z sąsiednich dolin. To samo stosuje się też do mieszkańców jezior i bagnisk, o ile tylko łatwość przenoszenia się nie pozwoliła tym samym formom zapanować na wielkich częściach świata. Widzimy tę samą zasadę w odniesieniu do charakteru większości ślepych zwierząt jaskiniowych Europy i Ameryki. Można podać jeszcze inne analogiczne fakty. Sądzę, iż okaże się powszechnie słuszne, że wszędzie, gdzie na dwóch bardzo nawet odległych od siebie obszarach istnieją liczne blisko spokrewnione lub zastępcze gatunki, znajdą się także niektóre gatunki identyczne, a tam gdzie istnieją liczne spokrewnione gatunki, znajdą się też liczne formy uważane przez niektórych przyrodników za odrębne gatunki, przez niektórych zaś za odmiany. Te formy wątpliwe ukazują nam różne stopnie procesu przekształcania się.

Zależność pomiędzy zdolnością odbywania wędrówek i ich rozległością u niektórych gatunków, czy to obecnie, czy w jednym z dawniejszych okresów, a obecnością gatunków pokrewnych w odległych miejscach ziemi przejawia się także w inny, jeszcze ogólniejszy sposób. Dawno temu pan Gould wspomniał mi, że u tych rodzajów ptaków, których zasięg obejmuje całą ziemię, wiele gatunków ma szeroki zasięg. Nie wątpię wcale, że zasada ta jest ogólnie słuszna, chociaż trudno tego dowieść. Wśród ssaków występuje ona bardzo wyraźnie u nietoperzy, a w mniejszym stopniu u psowatych i kotowatych (Felidae i Canidae). Te samą zasadę dostrzegamy też w rozmieszczeniu motyli i chrząszczy. To samo stosuje się także do większości form słodkowodnych, spośród których bardzo liczne rodzaje z najrozmaitszych gromad zamieszkują całą ziemię, a liczne pojedyncze gatunki mają olbrzymi zasięg. Nie znaczy, to że u rodzajów szeroko rozprzestrzenionych na całej ziemi wszystkie gatunki, lecz że niektóre gatunki mają szeroki zasięg. Nie znaczy to także, że przeciętnie gatunki tych rodzajów mają bardzo szeroki zasięg, gdyż zależy to w dużym stopniu od tego, jak daleko zaszedł proces przekształceń. Na przykład jeśli dwie odmiany jednego gatunku zamieszkują Amerykę i Europę, gatunek ma wtedy ogromny zasięg, jeśli zaś zmienność posunie się nieco dalej, obie te odmiany zostaną uznane za dwa różne gatunki, a zasięg każdego będzie o wiele mniejszy. Tym bardziej nie mamy na myśli, że gatunki mające zdolność przekraczania przeszkód i dalekiego rozprzestrzeniania się, jak np. pewne ptaki o silnych skrzydłach, koniecznie muszą mieć bardzo szeroki zasięg, nie powinniśmy bowiem zapominać, że do znacznego rozszerzenia zasięgu przyczynia się nie tylko zdolność przekraczania przeszkód, ale, co ważniejsze, zdolność zwyciężania w walce o życie w dalekich krajach z nowymi współzawodnikami. Zgodnie jednak z poglądem, że wszystkie gatunki jednego rodzaju, chociaż rozproszone w najodleglejszych częściach ziemi, pochodzą od jednego przodka, powinniśmy stwierdzić, i jak sądzę, rzeczywiście stwierdzamy ogólną zasadę, że przynajmniej niektóre gatunki mają bardzo szeroki zasięg.

Nie powinniśmy zapominać, że wiele rodzajów ze wszystkich gromad powstało nadzwyczaj dawno i w tych przypadkach gatunki miały dosyć czasu na rozprzestrzenienie się oraz późniejsze przemiany. Podobnie też zgodnie ze świadectwami geologii mamy podstawę przypuszczać, że w każdej głównej gromadzie organizmy stojące niżej zmieniają się zazwyczaj wolniej niż formy wyższe, dlatego też formy niższe miały zapewne większe możliwości szerokiego rozprzestrzenienia się i zachowania przy tym tych samych cech gatunkowych. Fakt ten w powiązaniu z tym, że nasiona i jaja większości form niższych bardzo są małe i lepiej dostosowane do przenoszenia na duże odległości, wyjaśnia zapewne od dawna znane prawo, niedawno omówione przez Alphonsa de Candolle’a w odniesieniu do roślin, a mianowicie, że im niżej stoi jakaś grupa organizmów, tym szerszy jest jej zasięg.

Ostatnio omówione zależności, a mianowicie, że niżej stojące organizmy są bardziej rozprzestrzenione niż wyższe, że niektóre gatunki rodzajów o szerokim zasięgu same mają szerokie zasięgi, fakty, iż formy wysokogórskie, słodkowodne i okolic bagnistych spokrewnione są z mieszkańcami sąsiednich nizin i miejsc suchych, uderzająca zależność pomiędzy mieszkańcami wysp i najbliższych lądów stałych i jeszcze bliższe pokrewieństwo pomiędzy różnymi gatunkami zamieszkującymi poszczególne wyspy tego samego archipelagu — wszystkie te zależności są zupełnie niezrozumiałe z punktu widzenia powszechnie przyjętego poglądu o niezależnym stworzeniu pojedynczych gatunków, ale wyjaśnić się dają, jeśli uznamy, że nastąpiło zasiedlenie z najbliższego lub najdogodniejszego źródła a następne przystosowanie wychodźców do ich nowej ojczyzny.

Streszczenie niniejszego i poprzedniego rozdziału

W dwóch tych rozdziałach starałem się wykazać, że jeśli w zupełności przyznajemy się do nieznajomości wszystkich skutków zmian klimatu i poziomu lądów, które z pewnością miały miejsce w ostatnich czasach, i innych jeszcze zmian, które zapewne zaszły, jeśli uznajemy naszą niewiedzę w kwestii wielu osobliwych sposobów okolicznościowego przenoszenia i jeśli zważymy, a to jest okoliczność bardzo ważna, jak często ten lub ów gatunek rozprzestrzenił się na szerokim i nieprzerwanym obszarze, aby później wygasnąć na łączących go częściach — jeśli to wszystko weźmiemy pod uwagę, musimy przyznać, że można pokonać trudności nastręczające się wobec przypuszczenia, iż wszystkie osobniki jednego gatunku, bez względu na miejsce ich pobytu, pochodzą od wspólnych przodków. A doprowadziły nas tego wniosku, do którego doszło wielu przyrodników podczas wyznaczania poszczególnych ośrodków stworzenia, rozumowania natury ogólnej, szczególnie dotyczące wszelkiego rodzaju barier naturalnych oraz analogicznego rozmieszczenia podrodzajów, rodzajów i rodzin.

Jeśli chodzi o różne gatunki tego samego rodzaju, które według mojej teorii musiały wyjść z jednego miejsca pochodzenia, to jeśli uznamy i uwzględnimy naszą niewiedzę oraz to, iż niektóre formy życia zmieniały się bardzo powoli i tym samym miały ogromnie dużo czasu na wędrówki, trudności zdecydowanie nie są nie do pokonania, chociaż w tym przypadku, podobnie jak w przypadku osobników tego samego gatunku, bywają nieraz wielkie.

Aby wyjaśnić na przykładach wpływ zmian klimatycznych na rozmieszczenie organizmów, starałem się wykazać doniosłość ostatniego okresu lodowcowego, który wpłynął nawet na obszary równikowe i wskutek występowania mrozu na przemian na północy i na południu pozwolił formom przeciwległych półkul mieszać się ze sobą oraz pozostawił niektóre z nich we wszystkich częściach świata na szczytach gór. Aby wykazać, jak różnorodne są okolicznościowe sposoby przenoszenia, omówiłem nieco bardziej szczegółowo sposoby przenoszenia organizmów słodkowodnych.

Skoro trudności, jakie nastręcza pogląd, iż w ciągu długiego czasu osobniki jednego gatunku, a także różne gatunki należące do jednego rodzaju rozeszły się z jednego źródła, nie są niepokonane, to wszystkie główne fakty dotyczące rozmieszczenia geograficznego można wyjaśnić teorią wędrówek z następującymi potem przekształceniami oraz mnożeniem się nowych form. Możemy zatem zrozumieć wielki wpływ przeszkód naturalnych, czy to lądowych, czy wodnych, nie tylko na rozdział, lecz także wyraźnie na powstanie różnych prowincji botanicznych i zoologicznych. Możemy dalej zrozumieć nagromadzenie pokrewnych gatunków na tych samych terenach, a także pojąć, dlaczego pod różnymi szerokościami geograficznymi, jak np. w Ameryce Południowej, mieszkańcy równin i gór, lasów, bagnisk i pustyń są w tak tajemniczy sposób spokrewnieni ze sobą oraz z istotami wymarłymi, które niegdyś zamieszkiwały tę samą część świata. Jeśli zważymy, że największe znaczenie mają wzajemne stosunki między organizmami, będziemy mogli zrozumieć, dlaczego dwa obszary mające prawie te same warunki fizyczne są nieraz zamieszkiwane przez bardzo różne formy życia. Albowiem stosownie do długości czasu, jaki minął od przybycia nowych mieszkańców na jeden obszar lub na oba obszary, stosownie do charakteru połączenia, które pozwoliło pewnym formom, a nie pozwoliło innym wtargnąć w większej czy mniejszej liczbie, stosownie do tego, czy przybysze ci silniej lub słabiej współzawodniczyli ze sobą i z pierwotnymi mieszkańcami lub też wcale nie współzawodniczyli i stosownie do tego, czy byli oni zdolni do szybszych lub wolniejszych przemian — stosownie do tego wszystkiego musiały powstać na dwóch lub kilku obszarach nieskończenie różnorodne warunki życiowe zupełnie niezależnie od ich warunków fizycznych, musiała powstać nieskończona prawie ilość organicznych działań i przeciwdziałań, musiały, jak to rzeczywiście się stało, pewne grupy ulec przemianom w silniejszym stopniu, inne w słabszym, musiały jedne wystąpić w wielkiej przewadze, inne zaś w małej tylko ilości — i to właśnie napotykamy w różnych wielkich prowincjach geograficznych ziemi.

Te same zasady, jak to się starałem wykazać, pozwalają nam zrozumieć, dlaczego wyspy oceaniczne mają tylko niewielu mieszkańców, ale wśród nich dużą część formy endemiczne, czyli specyficzne, i dlaczego zgodnie ze sposobami wędrowania jedna grupa istot zawiera tylko gatunki specyficzne, inna zaś, należąca nawet do tej samej gromady, zawiera tylko gatunki wspólne z gatunkami sąsiedniej części świata. Możemy zrozumieć, dlaczego na wyspach oceanicznych brakuje całych grup organizmów, jak płazy i ssaki lądowe, podczas gdy większość izolowanych wysp ma swoje specyficzne gatunki ssaków latających, czyli nietoperzy. Możemy zrozumieć przyczynę pewnej zależności pomiędzy obecnością na wyspach ssaków, mniej lub bardziej zmienionych, a głębokością mórz oddzielających te wyspy od siebie oraz od lądu stałego. Rozumiemy jasno, dlaczego wszyscy mieszkańcy archipelagu, chociaż na każdej wyspie należą do innego gatunku, są jednak ściśle spokrewnieni między sobą, a w mniejszym stopniu z mieszkańcami najbliższego kontynentu lub też jakiegoś innego miejsca, skąd mogli pochodzić przybysze. Rozumiemy, dlaczego na dwóch nawet bardzo oddalonych od siebie obszarach lądu, o ile tylko istnieją tam gatunki blisko spokrewnione lub zastępcze, występują też zawsze niektóre gatunki identyczne.

Jak to częstokroć twierdził Edward Forbes, istnieje uderzająca równoległość w prawach życiowych w czasie i przestrzeni. Prawa, które w przeszłości określały następstwo form są niemal te same, co prawa rządzące obecnie różnicami form na różnych obszarach. Widzimy to na licznych przykładach. Trwanie każdego gatunku i każdej grupy gatunków jest nieprzerwane w czasie, bowiem pozorne wyjątki od tego prawa tak są nieliczne, że można je wyjaśnić tym, iż w pokładach pośrednich ich nie znaleziono jeszcze pewnych form, które występują powyżej i poniżej; podobnie też ze względu na przestrzeń istnieje z pewnością prawo ogólne mówiące, że obszar zamieszkiwany przez pojedynczy gatunek lub grupę gatunków jest ciągły, zaś nierzadkie wyjątki, jak to się starałem wykazać, można wyjaśnić dawnymi wędrówkami