Profesor Butrym - Jerzy Żuławski (czytanie książek TXT) 📖

Moja najdroższa, nie martw się niczym i staraj się bawić jak najlepiej. My sobie tu jakoś radzimy bez Ciebie, chociaż nam obom bardzo smutno, i mnie i Jackowi. Ale i o tym nie myśl. Jeśli tam jest słońce, to siedź w słońcu i patrz na morze...

Wejście Śniegockiego przerwało mu list. Powstał i odsunąwszy nieco papier, przywitał się serdecznie z przybyłym.

— Czekałem na pana...

— Nie mogłem wcześniej przyjść.

— I cóż?

Śniegocki zrobił nieokreślony ruch głową.

— Badaliśmy go obaj z Krasołuckim przez kilka dni. Ostatecznie zdaje się być człowiekiem zupełnie normalnym.

W fizycznym znaczeniu.

— Naturalnie. Cóż więcej można powiedzieć! Są tylko takie pewne drobne rzeczy: W pewnych chwilach skurcz tęczówki — aż do zaniku prawie — i zupełna niewrażliwość źrenicy na światło, pewna, występująca czasem jakby kataleptyczna automatyczność ruchów, z zupełnym wykluczeniem w tych chwilach odruchów nerwowych... Poza tym, co najdziwniejsza, człowiek całkowicie na wpływy tak zwanej hipnozy odporny i niepoddający się sugestii w żadnej formie...

— Dziwna! A co on sam mówi o sobie?

— To jest właśnie coś irytującego! Pozwala się badać i patrzy na nas z takim pobłażliwym uśmiechem... Gdy się go o co spytać, odpowiada z gotowością, ale nie podobna oprzeć się wrażeniu, że pytania nasze uważa właściwie za zbyteczne i pozbawione zgoła sensu. Raz wprost nam powiedział: „Panowie, badając mnie, nie rozwiążecie zagadki ani dla siebie, ani dla mnie. Czy przez badanie człowieka zrozumieliście panowie kiedykolwiek, jak najprostsza myśl jego do skutku dochodzi”. Nie mogliśmy mu odmówić słuszności.

Butrym chodził już po pokoju dużymi krokami.

— Nie umiem sobie także zdać sprawy z jego poziomu umysłowego — rzekł. — Nie brak mu wykształcenia. Mówi dobrze po francusku i po angielsku, a nawet coś niecoś po rosyjsku, ale w rzeczach, o których wie najlepiej albo, jak sam się wyraża, które „widzi”, jest właściwie zupełnym ignorantem. Nie mówię już o praktycznych zagadnieniach astronomicznych, bo tu zawsze można by jeszcze przypuścić fantazję, bujającą na podłożu pochwytanych wiadomości, ale w czysto matematycznych obliczeniach... Ma się na przykład jakiś niezmiernie zawiły wzór, którego doprowadzenie do końca wymaga całego szeregu dni pracy, uciążliwego logarytmowania, użycia dyferencjałów i całek, a tymczasem on w pewnym momencie „przepowiada” jego wynik i nie myli się ani na jotę! Sprawdzałem to parokrotnie.

A przecież w wiedzy swej matematycznej wyszedł mało co ponad cztery kardynalne działania! I zdaje mi się, że jest zupełnie szczery, kiedy prosi, aby mu objaśniać to, co on „widzi”, bo sam nie zawsze dobrze widzenie swoje rozumie.

— Tak... To jest dziwne. Ale czy nie lepiej by było wobec tego dać spokój wszelkim badaniom i przyjmować po prostu rzeczy tak, jak są?

— Czyż to możliwe? Niechże pan uważa, że wtedy stoimy wobec czegoś wprost potwornego. Taki Firdussi „dyktuje” nam wiedzę. To dobrze, ale my jego „prawd” nie możemy skontrolować. Tworzy się jakiś nowy kodeks tajemnic... objawionych, w które zarówno można wierzyć, jak nie wierzyć. To do absurdu doprowadza.

Śniegocki się zamyślił.

— Może pan ma rację. Ale być może także, że taka „księga widzeń” Firdussiego może posłużyć czasem za podstawę do krytycznego badania naukowego. Bo jeśli wspomniałem o zarzuceniu badań, to miałem wyłącznie osobę jego na myśli, ale nie treść jego wypowiedzeń, czy objawień...

— Tak, ale czyż można oddzielić człowieka od tego, co on mówi?

— Nie sądzę.

— A widzi pan!

Śniegocki milczał przez chwilę, a potem zaczął znowu:

— Hm, a jeżeli są istotnie „ludzie z gwiazd”, jak Firdussi sam siebie nazywa? Jeśli to tylko naczynia, przez które jakiś niepojęty strumień łaski świata przepływa? Co pan w tym wypadku zyska, poznawszy choćby najdokładniej owo naczynie?

— I to pan mówi? Fizjolog?

— Właśnie. Wiem, że my w swoich badaniach życia naprawdę tak mało co ponad skorupę samą poznajemy. Znamy doskonale wszystkie procesy, które towarzyszą podziałowi komórki, fotografujemy pod ultramikroskopem tworzący się centrosom, rozpad jądra, układ występujących nitek chromatyny, system promienistych włókien w istocie plazmatycznej i tam dalej, słowem zbadaliśmy cały mechanizm i absolutnie zrozumieć nie możemy, co go do ruchu pobudza i dlaczego tak, a nie inaczej działa.

— Dobrze, ale tu przynajmniej ma pan do czynienia ze zjawiskiem normalnym, to jest powtarzającym się zawsze i wszędzie, więc ostatecznie nic pan nie ryzykujesz, zadowalając się samem stwierdzeniem faktu, że taki jest! Zaś ta afera z Firdussim ma cechy nadzwyczajnej wyjątkowości: to jest po prostu sprzeczne z tym wszystkim, co za pewnik przyjmujemy.

— Ha. Może właśnie dlatego, że zbyt pochopnie rzeczy niektóre przyjmujemy za pewnik.

Butrym zaśmiał się trochę nerwowo.

— Znać, że pan kilka dni przepędził w towarzystwie Krasołuckiego. Ten stary sentymentalny satyr ma pewne uprzedzenia do wiedzy, którymi i mnie czasem zaraża.

Śniegocki patrzał nań uśmiechniętymi oczyma.

— Czyż do wiedzy? Czy może tylko do tego, co za nią powszechnie uchodzi? W takim razie trudno mu tak bezwzględnie odmówić słuszności... Uśmiechali się obaj chytrze i smutno, patrząc sobie wzajemnie w oczy.

— Widzi pan — rzekł Butrym — śmiejemy się obaj. Augur37 z augurem... Ale właściwie to płakać by nam się chciało.

— Czyż warto? — odparł Śniegocki i pchnął okno w pracowni profesora, otwierając je szeroko. — Niechże pan patrzy, jaki świat piękny poza całą wiedzą naszą!

Ku schyłkowi dnia wypogodziło się na świecie. Z okien domu, postawionego na wzgórzu, na samym końcu zamiejskiej kolonii św. Salwatora38, rozciągał się widok szeroki na Wisłę i wznoszące się za nią pagórki i dalsze góry aż hen gdzieś po srebrno-błękitny skrawek Tatr, widny w pogodne dni na nieboskłonie. Mgła lekka, od zachodzącego słońca złotawa, leżała nad Wisłą, dalej mienił się świat późnymi kolorami jesieni; wzgórza dalekie śnieg już pierwszy bielił.

Fala rzeźwego, chłodną wilgocią przepojonego powietrza wpadła do zamkniętej pracowni. Na prawo pomiędzy bezlistnymi drzewami widać było stok kopca Kościuszki, zrudziałą od wczesnych przymrozków trawą pokryty.

Profesor podszedł ku oknu i wsparł się ramieniem o uszak. Patrzył z pochyloną na bok głową gdzieś daleko przed siebie, na niebo zachodzące już brzegami siną barwą wieczoru. Nad głowami paliły się jeszcze wysoko zawieszone chmury ogniem zachodnim, ale zza Wisły i od strony Krakowa szła już noc z jakimś dalekim, celowym biciem dzwonów, poprzez świat się wlokącym.

— O czym pan myśli? — zagadnął Śniegocki po chwili. Butrym drgnął.

— Ach, tak mi przyszło do głowy... co żona moja robi w tej chwili.

— Pani jest wciąż nad morzem?

— Tak. I chcę, aby tam jak najdłużej została. Dopóki słońca tam dosyć...

— A pan się nie wybiera?

— Nie, nie. Pan wie, że mam robotę, wykłady... Nie mogę. Ale czasem, gdy tak patrzę stąd na świat, to doprawdy rwie mnie tak straszliwie poza te góry, gdzieś w kraje, które znałem, po których jeździłem, zdaje się tak niedawno, kiedym był młody naprawdę...

— I teraz powinien by pan wyruszyć.

— Może. Trudno mi się wyrwać. Pan wie, czasem w sprawach naukowych jadę na dwa — trzy tygodnie do Paryża lub Londynu, ale to się nie liczy. Chciałbym tak, jak dawniej....

— Jedź pan, jedź. Byłem niedawno w Hiszpanii. No, ja umiem tanio podróżować, pan by już dzisiaj tak nie potrafił, ale to ostatecznie obojętne. Cudowny kraj! Jakby z jakiegoś nieprawdziwego zdarzenia. Zwłaszcza tam na południu, w okolicach Sewilli, Granady...

Butrym przymknął gwałtownie okno i przeszedł do biurka, aby zapalić światło elektryczne.

— Tak, tak, proszę pana. Tak się to mówi, a ja tymczasem muszę tu siedzieć i pracować. Jeszcze w dodatku przyszedł mi tutaj Firdussi... Potarł ręką czoło i nachylił się nad rozłożonymi na biurku papierami. Śniegocki patrzył nań przez chwilę w milczeniu, a potem pożegnał się szybko i wyszedł.

Butrym pisał: