Wyspa Itongo - Stefan Grabiński (biblioteka online txt) 📖

otoczenia, wrażenia i sensacje podróżnicze miały doprowadzić jaźń pupila do radykalnego zwrotu. Doktór spodziewał się, że dopiero tam „wszystkie sentymentalne mrzonki i marzenia o emancypacji wywietrzeją mu z głowy”.

Lecz i tu spotkał się ze stanowczym oporem. Gniewosz kategorycznie oświadczył, że nie wyjedzie. Przyszło do gwałtownej sceny. Padły słowa mocne, rozstrzygające. W rezultacie Gniewosz tegoż jeszcze dnia rozstał się z Będzińskim na zawsze i zamieszkał w pokoiku na poddaszu domu przy ulicy Ścieżkowej, w odległej, świeżo włączonej do miasta dzielnicy, a w bliskim sąsiedztwie z ulicą Leśną.

Zerwanie stosunków z doktorem przypadło na końcowe stadium jego studiów na technice. W parę dni potem Gniewosz zdał pierwszy egzamin inżynierski i objął skromną posadę w fabryce maszyn. Po raz pierwszy od dwóch lat odetchnął pełną piersią. Stanął nareszcie „na własnych nogach”.

Odtąd intensywna praca w fabryce wypełniała mu szczelnie godziny poranne aż do obiadu. Popołudnia poświęcał Krystynie. — Spędzał je częścią na Powązkach, u jej mogiły, częścią na przechadzkach w okolicy willi przy Leśnej. Zwłaszcza te przechadzki miały niewysłowiony urok.

Cicha, samotna ulica ujęta w ramiona alei lipowej przeistaczała się w kaplicę wspomnień. Tu spoza krat żelaznych sztachet, krzyżowej plecionki siatek przeglądały zadumane wnętrza ogrodów, frontony will — tam z muru spływały w bezwładzie welony bluszczu przetkane warkoczami róż, ówdzie wystrzelał spoza furty gromnicą smutku cyprys. Wieczorne słońce rzucało na zakątek melancholijny uśmiech rozstania lub rozżagwione na szybach okien i werand święciło przedzgonne swe gody. Po chodnikach, ogrodowych drożynach, po ścianach will i murach czołgały się cienie. Nadchodził zmierzch.

Gniewosz zatrzymywał się przed furtką jej willi i patrzył w głąb: na zgłuszony zielskiem ogród, spętaną dzikim winem altanę i senny, szklanym spojrzeniem szyb spoglądający dom. Nikt nie wychodził mu stamtąd na spotkanie. Zaklęte czarem smutku wnętrze puste było i nie zamieszkane. I gdy z sąsiednich will padały światła lamp i dochodziły głosy wieczornego życia, dom Krystyny trwał w zmroku i zapomnieniu. Późno w noc wracał Gniewosz na swoje poddasze...

Tak upłynęły dalsze dwa lata. Zbliżał się wiek męski. Ból po utracie Krystyny ścichł, ukoił się i przeszedł w stadium mgłą melancholii zasnutych wspomnień. W tym czasie Gniewosz ukończył w pełni swe studia i otrzymał dyplom inżynierski. W fabryce podniesiono mu gażę i powierzono stanowisko odpowiedzialne. Wyrobił sobie opinię dzielnego pracownika.

Od dociekań nad mediumizmem stronił jak od zarazy, a swoje własne zdolności w tym kierunku ukrywał jak najstaranniej, pragnąc, by ludzie o nich zapomnieli. Niestety było wielu takich, co pamiętali. I ci nie dali mu spokoju. Jak przed sforą psów musiał opędzać się przed ustawicznymi zakusami rozmaitych mediumistów zawodowych i amatorów z bożej łaski, którzy ofiarowywali mu znaczne sumy, byle tylko pozyskać go dla eksperymentów. Przeczuwał, że wśród tych natrętów byli emisariusze Będzińskiego, i tym energiczniej odrzucał wszelkie oferty.

Trudniejsza była walka z własnym ustrojem psychofizycznym — z tym, co nazywał swoim przeznaczeniem organicznym. Niezależnie od swej woli zapadał inżynier od czasu do czasu w trans. Szczęściem wyczuwał zapowiadające go symptomy i zawsze w porę umiał usunąć się sprzed ludzkich oczu. Fenomeny najczęściej rozwijały się bez współudziału widowni. A o to mu głównie chodziło. Nie miał w sobie nic z aktorskich ambicji tzw. mediów zawodowych. Sprawiało mu też złośliwą radość to, że dzięki tym środkom ostrożności krzyżował plany zaświatowych jaźni i nie dawał im użyć się za pośrednika między tym a tamtym brzegiem. Bo powstawanie fantomów z jego teleplazmy tłumaczył sobie w przeważnej ilości wypadków czynną interwencją inteligencji bezcielesnych.

Mimo to widocznie pewne objawy jego mediumizmu przedostawały się od czasu do czasu do wiadomości „kochanych bliźnich”, bo nieraz po kryzysie transowym podchwytywał niejedno spojrzenie brzemienne ciekawością z domieszką nabożnego strachu.

Wtedy jeszcze bardziej zacinał się w oporze i poprzysięgał sobie, że na przyszłość podwoi czujność. Niewątpliwie najskuteczniejszym środkiem był wyjazd do innej miejscowości, gdzie byłby osobistością mniej znaną. Lecz na to Gniewosz nie mógł się zdecydować. Przykuwały go do miejsca grób i dom Krystyny. Wycieczki na cmentarz i przechadzki po Leśnej były czymś nieodzownym, weszły w krew i stały się „drugą naturą”. Nie wyobrażał sobie życia bez nich. Głęboki liryzm wiązał duszę marzyciela z dziedziną wspomnień i pamiątek.

W któreś jesienne popołudnie zauważył, że nie jest jedynym miłośnikiem spacerów po samotnej ulicy. Chodnikiem po przeciwnej stronie jezdni przechadzała się młoda jasnowłosa dziewczyna w żałobnej sukience. Obecność jej rozdrażniła go.

Pewnie jakaś miłosna schadzka — pomyślał, obrzucając ją niechętnym spojrzeniem. — Nie mogła też wybrać sobie innego miejsca!

Rendez-vous na ulicy Leśnej uważał za profanację. Lecz zaintrygowała go twarz jej szlachetna, poważna, nacechowana smutkiem. Postanowił sprawdzić swój domysłi ukradkiem zaczął obserwować. Przeszła aleję lip, wzdłuż aż do wylotu, zawróciła i znów tym samym, powolnym, choć pełnym dziewczęcego wdzięku krokiem przemierzyła tę samą przestrzeń w kierunku przeciwnym, aż do skrzyżowania Leśnej ze Ścieżkową.

Czeka na kawalera — utwierdzał się w swych przypuszczeniach inżynier. — Jakiś niepunktualny niecnota!

Minęła godzina, dwie — panienka nie odchodziła. Twarz jej nie zdradzała ani cienia zdenerwowania. Cicha i smutna przesuwała się jak geniusz żałoby pomiędzy żółkniejącymi już pierzejami drzew. Aż gdy zaczął zapadać zmierzch, zapuściła czarną, gęstą woalkę i powoli odeszła w stronę miasta.

Nieudała schadzka — określił sytuację Gniewosz. — Lecz prawdę mówiąc, żal mi jej trochę. Ten jej partner — to albo łotr skończony, albo idiota. Tyle godzin dać czekać na próżno dziewczynie.

I rzuciwszy pożegnalne spojrzenie na willę Krystyny, powlókł się zamyślony w kierunku Ścieżkowej.

Nazajutrz powtórzyło się to samo. Uprzedziła go nawet. Gdy przyszedł na Leśną, już ją zastał po przeciwległej stronie ulicy. I tym razem nikt jej nie towarzyszył ani nie przyłączył się później. Odeszła, jak wczoraj, przed nastaniem zmroku.

— Może to obłąkana? — Ciekaw jestem, czy i ona mnie zauważyła?

Zainteresowanie dla dziewczyny w żałobie wzrastało z dniem każdym. Niezmiennie o godzinie trzeciej po południu zjawiała się w alei i nie schodziła z placówki aż do zachodu. Nie odstraszały jej jesienne, dżdżem opiłe szarugi, rozszlochane jękiem wichru, ociekłe mgła — nie zniechęciły zimowe zawieje, jadowite mrozem, kurzące zamiecią. Przychodziła codziennie.

Gniewosz tak przyzwyczaił się do widywania jej po tamtej stronie ulicy, że gdy pod koniec zimy przez parę dni nie przyszła, ze zdumieniem zauważył, że mu jej brakuje. Teraz już stanowiła smukła, wytworna postać „żałobnicy” integralną część świętego zakątka, włączoną w jego całokształt jako jeden z nastrojowych motywów. Inżynier miał żal do niej za tę kilkudniową nieobecność i omal nie powitał jej z radością, gdy po tygodniowej przerwie ujrzał znów zbliżającą się z perspektywy alei. W porę opanował odruch i zawstydzony opuścił rękę podniesioną już ku kapeluszowi.

Przeszła drugą stroną cicha i zamyślona. Wydała mu się dziś bledszą i wychudłą.

— Przechorowała się biedaczka nie na żarty. Ostatnim razem mróz był straszliwy i musiała się wtedy przeziębić.

Poszedł za nią spojrzeniem pełnym współczucia i życzliwości...

Minęła zima i miała się ku schyłkowi wiosna. Panienka w żałobie wciąż odwiedzała ul. Leśną. Pewnego dnia pod koniec czerwca przechadzka jej przeciągnęła się dłużej niż zazwyczaj i chociaż zmrok zasnuwał już ulicę błękitną wstęgą, postać jej wciąż czerniała pomiędzy drzewami. Może zatrzymał ją zapach rozkwitłych świeżo bzów i jaśminu, miodowa woń pylących kwieciem lip?

Wtem usłyszał Gniewosz ciężkie, wlokące się kroki. Jakiś mężczyzna o podejrzanej powierzchowności ukazał się po tamtej stronie ulicy i powoli zbliżał się ku nieznajomej. Dziewczyna po raz pierwszy okazała pewne zdenerwowanie. Rozejrzała się bystro dokoła i nieznacznie zeszła z chodnika na środek jezdni. Podejrzany osobnik zauważył to i poszedł za jej przykładem. Po chwili stał już przy niej i zdjąwszy kapelusz, coś mówił. Odsunęła się i zaczęła uciekać w stronę Wesołej. Napastnik rzucił się za nią w pogoń i wkrótce, chwytając brutalnie za ramię, osadził na miejscu.

Gniewosz w kilku skokach przebył dzielącą ich przestrzeń i jednym uderzeniem pięści wymierzonym zręcznie w jego łokieć oswobodził ją z uścisku.

Mężczyźni spojrzeli na siebie dziko. Indywiduum zrobiło charakterystyczny ruch wstecz, jakby sięgając po broń w tylnej kieszeni. Gniewosz uprzedził go i paraliżując jedną ręką niebezpieczny gest, drugą uderzył go pod brodę.

Przeciwnik zawył z bólu i zwalił mu się pod nogi. Wtedy inżynier spostrzegł wystającą mu z tylnej kieszeni spodni rękojeść browninga. Szybko wyciągnął go i ukrył w kieszeni własnej zarzutki. Tamten tymczasem dźwignął się na nogi i błysnął parą złych, przekrwawionych ślepi.

— Te, hyclu! — warknął, pieniąc się z wściekłości i odstępując o parę kroków. — Zapłacisz mi za to!

Znów sięgnął ręką poza siebie i zaklął:

— Te, doliniarz! Zwędziłeś mi spluw! Oddaj!

Gniewosz po raz pierwszy od lat był w świetnym humorze.

— No, no — tylko bez niepotrzebnej gadaniny. Wynoś się stąd czym prędzej, jeżeli nie chcesz oberwać jeszcze czegoś na drogę. A ten twój „spluw” możesz sobie odebrać jutro w najbliższym komisariacie policji, gdzie go złożę jako trofeum wojenne. No, zabieraj manatki i ruszaj!

Admonicja w tonie na poły wesołym, na poły groźnym poskutkowała. Łazik, klnąc i odgrażając się półgębkiem, odszedł ku Ścieżkowej i wkrótce znikł wśród coraz bardziej gęstniejących mroków.

Gniewosz wrócił się z ukłonem do stojącej opodal, drżącej jeszcze od przerażenia panny.

— Wybaczy pani tę trochę brutalną scenę, lecz nie umiałem znaleźć innego sposobu uwolnienia jej od tego natręta. Pozwoli pani, że się przedstawię: inżynier Jan Gniewosz, do usług.

Podała mu rękę.

— Dziękuję panu. Moje imię: Ludwika Krzemuska.

— Muszę panią odprowadzić — nawet choćby wbrew jej woli. Ten apasz może jeszcze nie dał za wygraną.

— Chętnie skorzystam z uprzejmości pana.

Ruszyli w kierunku Wesołej. Rozbudzona walką fizyczną energia Gniewosza znalazła ujście w ożywionej rozmowie.

— Że też właśnie dzisiaj wracała pani z przechadzki po Leśnej trochę później niż zwykle!

Podniosła na niego zmieszana śliczne błękitne oczy:

— Niż zwykle? Więc pan widział mnie już kiedyś na tej ulicy?

— Od ubiegłej jesieni spotykam panią na Leśnej codziennie.

Nastąpiło kłopotliwe milczenie. Czuł, że panienka nie była zadowolona z odkrycia jej tajemniczych przechadzek.

— Więc pan chyba mieszka przy tej ulicy? — badała go po pewnym czasie.

— Nie. Mieszkam powyżej, przy Ścieżkowej.

— Więc musi pan codziennie przechodzić Leśną?

— Niekoniecznie. Chcąc dostać się do miasta, mam inną, krótszą drogę.

— W takim razie nie rozumiem, na jakiej podstawie utrzymuje pan, że od jesieni chodzę Leśną codziennie.

Spojrzał na nią serdecznie.

— A gdybym i ja miał specjalny powód do codziennych przechadzek po Leśnej? Gdyby i mnie ciągnęło coś nieodparcie do tego zakątka?

Panna Krzemuska nagle zatrzymała się. W świetle latarni twarz jej zdradzała silne wzruszenie.

— Więc i pana także wiąże z tą ulicą pewne wspomnienie?

Wtedy Gniewosz wyznał jej wszystko. Sluchała z głębokim zainteresowaniem, a gdy skończył, zapytała cicho:

— Więc tak bardzo ją pan pokochał?

A gdy milczał i patrzył w jej oczy, uścisnęła mu rękę.

— Biedny pan, bardzo biedny.

Pochylił się i z czcią dotknął ustami tej ręki. I znów szli chwilę w milczeniu. Potem opowiedziała mu o sobie. Była córką emigranta, właściciela kopalń miedzi w Australii. Przed sześciu laty ojciec wysłał ją do Polski, której nie znała, bo przyszła na świat na obczyźnie, w Sydney. W Warszawie pod opieką starej ciotki ukończyła szkoły średnie i uniwersytet. W czasie studiów zaręczyła się z młodym, obiecującym uczonym. Ślub ich miał odbyć się z końcem maja ubiegłego roku. Na parę dni przedtem Miecio nagle zapadł na meningitis20. W przeciągu tygodnia choroba w straszliwy sposób wyniszczyła mu organizm. Umarł z wycieńczenia ostatniego maja. Ulica Leśna była ulubionym miejscem ich narzeczeńskich przechadzek.

Zwięzła, ściągnięta do wymiarów niemal sprawozdawczych opowieść panny Krzemuskiej zrobiła na Gniewoszu silne wrażenie. Poza skąpymi, kwefem wstydliwości obleczonymi słowami drzemała otchłań przebytych cierpień. „Cisza błękitu” rozlana na pięknej, poważnej twarzy panny Ludwiki była powierzchnią, pod którą kłębiło się wężowisko wspomnień i szarpiącego duszę bólu.

Gdy rozstawali się koło najbliższego przystanku tramwajowego, czuli oboje, że łączy ich już silny, trwały węzeł sympatii.

— Kaprys przypadku sprowadził nas, towarzyszy niedoli, na to samo miejsce — mówił, ściskając na pożegnanie jej rękę.

— Przypadek? — odpowiedziała z powątpiewaniem. — Nie wierzę w przypadek.

— Więc los?

Nie otrzymał już odpowiedzi. Uniósł ją z sobą elektryczny pojazd.

Odtąd odbywali wspólne przechadzki. Zrazu po Leśnej, potem, gdy nastały piękne dni letnie, dalej, poza miasto, aż do olchowego gaju. Ludwika lubiła, gdy opowiadał jej o sobie. Nazwisko jego było jej znane ze wzmianek w dziennikach i sprawozdań Towarzystwa Psychiatrycznego, które od czasu do czasu przeglądała. Jego właściwości mediumiczne widocznie ją żywo zainteresowały i prosiła o szczegółowe przedstawienie sobie ich ewolucji. Gniewosz czynił to niechętnie i nie ukrywał przed nią wcale, że zwalcza w sobie mediumizm, który uważa za swego największego wroga. Wobec tego przestała później nalegać i rozmowy ich przybrały charakter pogodniejszy. Pewnego razu z odcieniem wahania zapytała, czyby nie wziął jej z sobą na grób Krystyny. Propozycja wzruszyła go.

— Jaka pani dobra! — rzekł wdzięczny z głębi serca.

Gdy wracali z cmentarza, po drodze wstąpił do kwieciarni i kupił dla niej róże. Przyjęła z błyskiem radości w oczach. Potem nagle posmutniała. Dotknął łagodnie jej ręki.

— Nie potrzeba o tym myśleć. Przyjęła pani te kwiaty od przyjaciela. Ona tego nie weźmie za złe.

Pokraśniała i pochyliła głowę. Duża, cicha łza stoczyła się powoli po policzku.

— Na miły Bóg! — zawołał porywczo. — Nie mogę patrzeć na łzy pani, panno Ludwiko!

— Już przeszło — uspokajała go, uśmiechając się blado.

Wieczór ten jeszcze bardziej zbliżył ich ku sobie. W sierpniu złożył Gniewosz oficjalną wizytę w domu jej ciotki, p. Zwisłockiej. Staruszka przyjęła go serdecznie. Słyszała już o nim wiele od bratanicy.

Odtąd był stałym gościem w domu przy Alejach Ujazdowskich. Dzień 10 września rozstrzygnął o ich losie. Tego popołudnia przyszedł Gniewosz wcześniej niż zwykle, bo mieli pójść razem do teatru. Ludwika powitała go smutna i zamyślona. Zapytana o powód, podała mu list z pieczęcią z Sydney. Przeczytał. List był od jej matki. Pani Cecylia Krzemuska donosiła o niebezpiecznej chorobie męża i wzywała córkę do powrotu.

Gniewosz zwrócił list i spojrzał w jej oczy