Profesor Butrym - Jerzy Żuławski (czytanie książek TXT) 📖
Tytułowy profesor Butrym oraz jego żona Zośka to postaci z kręgu znajomych Romana Turskiego i księżnej Heleny, głównych bohaterów I części dylogii, Powrotu. Butrymowie są małżeństwem od kilku lat i uchodzą za jedną z najczęśliwszych par wśród towarzyskiej śmietanki Krakowa I połowy XX wieku. W domowym zaciszu jednak do głosu dochodzą wzajemne żale, niespełnione oczekiwania i głębokie niezrozumienie. Czy kryzys w małżeństwie Butrymów zostanie zażegnany? Jaki udział w ich historii będzie mieć podniesiona niemal do rangi legendy historia miłosna Turskiego i księżnej?
Żuławski, kreśląc swoje postaci, dopuszcza do głosu różne poglądy przedstawione w zmyślnie karykaturalny sposób: Weinigerowską mizoginię, zatwardziały tradycjonalizm, a także feminizm i postępowość. Powieść współczesna, druga część niedokończonego cyklu Laus feminae nie odniosła takiego sukcesu jak Trylogia księżycowa autora. Jest jednak ciekawym obrazem stosunków towarzyskich mijającej epoki.
- Autor: Jerzy Żuławski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Profesor Butrym - Jerzy Żuławski (czytanie książek TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jerzy Żuławski
— Zośka, czegóż ty chcesz nareszcie?
— Nie chcę niczego, czuję tylko, że mi się straszna niesprawiedliwość dzieje. Nawet w miłości... Miałeś w życiu dość kochanek i dziś, gdybym ja ci się usunęła, możesz mieć kochankę i nikt ci tego nawet za złe nie weźmie. A ja znam w całym życiu tylko ciebie jednego i ciebie tylko będę znać — aż do przesytu!
Zaśmiał się mimo woli.
— Zośka! Więc ty chciałabyś mnie zdradzać?
— A! Nie o to chodzi. Choćbym chciała, to cię zdradzać nie będę, bo mam wstręt do was wszystkich, mężczyzn, brzydzę się wami! Brzydzę się, słyszysz? Ale to mnie gnębi, że mnie nie wolno tego, a choćby mi było wolno, że się na to nie zdobędę, na co ty śmiało możesz sobie pozwalać.
— Moja droga, są jednak pewne różnice...
— Banalne, głupie zdanie, które już od dawna, umiem na pamięć. A jeśli już tak myślisz naprawdę, to mógłbyś tę mądrość życiową, zachować dla siebie, na domowy tylko użytek, a nie produkować się z nią zawsze i wszędzie, w mojej obecności. Obrażasz mnie tylko przez to i na obelgi narażasz.
— Jak to?
— Prosta rzecz. Bodaj taki Śniegocki. Chłopak, któremu zaledwie wąs się wysypał. Słyszy, jak ty mówisz do mnie w jego obecności o tej rzekomej niższości kobiet i ośmiela się to potem sam w rozmowie ze mną powtarzać. Nie będę go w ogóle więcej przyjmować. Nieznośny jest.
— Zdawało mi się owszem, że go lubisz...
— Tak, ale to nie jest powód, aby mnie obrażał. A ty jesteś wszystkiemu winien!
Ukryła twarz w dłoniach i wybuchnęła nerwowym płaczem.
Ujął ją za rękę i pociągnął na stojącą w rogu otomanę. Tutaj posadził ją w kącie i usiadłszy przy niej, zaczął mówić spokojnym, powolnym głosem:
— Ja rozumiem doskonale twoją tragedię, ale naprawdę, że leży ona w, tobie samej. Z ciebie zakpił sobie po prostu los czy Pan Bóg, stwarzając cię kobietą. Masz zupełnie męskie popędy do samodzielnego i twórczego życia, a nie możesz, się zdobyć na żadną w tym kierunku inicjatywę, bo poza tym jesteś w każdym calu kobietą...
— Daj mi pokój z tymi swymi rozumowaniami! — przerwała przez łzy. — Drażni mnie to.
— Nie chcę cię drażnić ani ci dokuczać, chcę ci owszem dać dowód, że cię rozumiem i odczuwam, a nawet współczuję...
— Nie proszę cię o tę łaskę, nic mi na niej nie zależy.
Butrym udał, że nie usłyszał tych słów, przez zdławione gardło wyrzuconych.
— Trzeba koniecznie — mówił — abyś się uspokoiła, rozerwała, przyszła do porządku z samą sobą. Tutaj to trudno. Ja sam czasem jestem zdenerwowany i nie tak dobry dla ciebie, jakbym być chciał i powinien. A przy tym sama moja obecność nie sprzyja twemu pokojowi. Masz ciągle wrażenie, że jest ktoś przy tobie, kto ci chce narzucać swą supremację... Zresztą, może ja nawet rzeczywiście robię to mimo woli. Najlepiej to będzie, żebyś na jakiś czas wyjechała. Czy do rodziny swojej, czy gdzieś za granicę... Chciałaś studiować trochę, popracować dla siebie, zobaczysz innych ludzi, inny świat i będziesz przede wszystkim przez jakiś czas sama...
Pani Zośka płakała cicho z głową opartą o jego ramię.
Butrym pisał:
„Moja droga, od czasu jak wyjechałaś, pusto mi jest i tak źle, że aż się dziwię czasem. Zżyłem się z Tobą i choć nie zawsze dobra dla mnie jesteś, brak twój okropnie odczuwam. Dom mi zmartwiał cały, odkąd Ciebie nie ma. To kilka dni dopiero, a mnie się już czas tak dłuży. Gdyby nie Jacek, nie wracałbym po prostu do domu, tak w nim jestem samotny. I on też tęskni za Tobą. Codziennie rano budzi się jak wróbelek ze świtem i przybiega do mego pokoju boso i w koszulce, i pyta: „Czy mamusia przypadkiem w nocy nie przyjechała?”. Wieczorem muszę go sam usypiać i opowiadać mu bajki, w których zawsze i Ty występujesz, jako jedna z dramatis personae36. Jeśli przypadkiem imię Twoje opuszczę, opowiadając mu różne wymyślone cuda o myszkach, konikach albo krasnoludkach, upomina się o Ciebie i uzupełnia: „a mamusia też tam była!”. W ten sposób towarzyszysz w jego myśli wszystkim ptakom, gwiazdkom mrugającym oczkami, zabłąkanym w lesie dzieciom i złotym rybkom, śpiewającym w kryształowym podwodnym pałacu...
To dziecko jest dla mnie takim szczęściem niesłychanym, że nie wiem, jak Ci mam za nie dziękować. Robię sobie też często wyrzuty, że nie zawsze myślę o tym, jak wiele w życiu mi dałaś i nie dość jestem cierpliwy i wyrozumiały wobec Twego, bardzo zresztą czasem naturalnego, zdenerwowania. Zośka! Ja Ci nawet nie umiem powiedzieć, jak ja strasznie pragnę, aby nam było naprawdę dobrze ze sobą... Nie mówmy już o tym — prawda? Nie potrzeba. Wrócisz za parę tygodni uspokojona, świeższa, wesoła, zobaczysz, z jaką tęsknotą Cię powitam i jak się będę starał, aby Ci nie dać niczym powodu do rozdrażnienia, w niczym Ci nie robić przykrości. Pragnę, abyś w domu miała ten pogodny, słodki uśmiech, z którym zazwyczaj widuję Cię tylko, gdy z obcymi ludźmi rozmawiasz... I wiesz Ty, że ja jestem wtenczas tak niewypowiedzianie zazdrosny! Zdaje mi się, że gdybyś Ty kogo innego pokochała i poszła ode mnie, zniósłbym to łatwiej, aniżeli tę myśl, że jesteś jasna, jesteś słodka, dobra jesteś i kochana — a ja nie mam nic z tego! Zośka, może w tym jest i moja wina, ale Ty mi daruj. Starszy jestem znacznie od Ciebie, mam swoją, pochłaniającą mnie pracę i trudno mi się czasem nagiąć do niektórych rzeczy, ale bądź i Ty wyrozumiała.
Pamiętasz, gdyśmy się poznali? Nie myślałem wówczas jeszcze, że będziesz moją żoną... Miałaś ze dwadzieścia lat, ale w duszy — mimo studiów, któreś odbywała — byłaś taką małą, małą i bardzo czystą dziewczynką. Patrzyłaś na mnie dużymi, jasnymi oczyma i raz pocałowałaś mnie pierwsza, prawie publicznie, z jakąś niewysłowioną prostotą i mówiłaś mi, że mnie kochasz. Zośka! Czyż to już tak bardzo dawno temu?
Wówczas już w pracy swej zawodowej dosyć daleko postąpiłem i miałem w świecie pewne znaczenie. Prosiłem Cię, abyś nie patrzyła na mnie jak na człowieka, który z gwiazd do Ciebie przychodzi, bałem się, że mnie zbyt idealizujesz, bo to się potem zawsze mści. Śmiałaś się wówczas. Przebaczę Ci zawsze wszystko — mówiłaś, — bo jesteś jasny i mądry, i masz taką potężną moc i radość życia w sobie, i ja wiem, że mi z tobą będzie dobrze, wierzę, że zawsze będziesz lepiej ode mnie wiedział, czego mi potrzeba... Miałbym ochotę głową bić o mur, gdy sobie to przypomnę, i włosy targać na łbie z rozpaczy, że tak nie jest! Nie jest! Nie jest! Snać ja nie byłem taki, jak Ty sobie wyobraziłaś albo też Ty teraz, patrząc zbyt z bliska na mnie, widzisz w karykaturalnym powiększeniu wszystkie moje wady i niedostatki, nie umiejąc już dojrzeć poza nimi tego, co we mnie może jest naprawdę jasne i dobre. A najlepsza jest we mnie miłość dla Ciebie, Zośka, w to wierz, proszę Cię...
Poza tym cóż Ci mam pisać? Życie tu moje idzie zwykłym trybem, pracuję dużo, poza wykładami przesiaduję jeszcze po kilka godzin dziennie w obserwatorium nad tymi cudownymi obliczeniami, w których powoli cały wszechświat mi się tak ujawnia i objaśnia. Szkoda, że Ciebie to tak mało zajmuje. Nieraz w domu mam ochotę mówić Ci o tym, Tobie jednej na świecie, gdyż wiesz, że poza tym nie lubię i nie umiem o swych pracach z nikim rozmawiać. Ale Tobie chciałbym czasem opowiadać o tym wszystkim i pokazać Ci tę otchłanną, przerażającą mądrość istnienia, i tę tajemnicę porządku, niezgłębioną zagadkę alfy i omegi.
Gdyś wyjeżdżała, mówiłem Ci o Firdussim, dziwnym człowieku, który tu do mnie przyszedł. Im dłużej z nim przebywam, tym mniej wiem, co o nim myśleć. Zdaje się, że to nie jest szarlatan, a nie mogę zrozumieć przedziwnej konstrukcji jego ducha, który w pewnych chwilach czyta w gwiazdach jak w otwartej książce i sam jest zdumiony tym, co przeczytał. Zresztą opowiem Ci wszystko, gdy do mnie znowu przyjedziesz.
Ze znajomych spotykam się tylko częściej ze Śniegockim, którego coraz więcej lubię, i z Krasołuckim. Tego, wiem, że Ty nie znosisz, ale powiadam Ci, że to jest ciekawy człowiek, mimo najgorszych pozorów, bardzo w duszy głęboki, dobry i bardzo nieszczęśliwy.
Przyjedź jak najprędzej! A raczej — zostań tak długo, jak chcesz, ale przywieź nam tu obojgu trochę tego słońca, które Ci tam świeci nad morzem. Brak go tutaj strasznie, dnie są ponure, zimne, mgliste, jesienne... Ściskam Cię z całego serca i całuję Twe oczy długo i gorąco. Jacuś wie, że piszę list do Ciebie, a i upomina się, abym go szybko nauczył pisać, to on się do mamusi dopisze...! Ponieważ to nie da się tak prędko załatwić, więc tymczasem całuję Cię także i od niego. Pisz dużo — co robisz, co myślisz, jak się czujesz.
Twój Mieczysław.
Pani Zośka odpisała:
Monte Carlo, dnia... listopada...
Mój drogi, że Ty też nie umiesz pisać inaczej, jak tylko z wyrzutami! Pomyśl, że ja przecie mam tego dosyć w domu i tu mnie oszczędź przynajmniej, abym mogła wytchnąć i przyjść nieco do równowagi. Wiesz dobrze, że za powrotem do domu czeka mnie znowu ten nieznośny kierat zajęć codziennych i niekończąca się nigdy litania Twoich do mnie pretensji. Niechże choć tutaj o tym nie myślę. Przyślij mi trochę pieniędzy, bo to, co wzięłam z domu, już się wyczerpało. Zresztą w tych dniach powinna była nadejść moja renta. Skieruj ją tutaj od razu. Na Jacka uważaj. Niech nie biega do Twego pokoju boso i w koszuli, bo się przeziębi. Ucałuj go ode mnie bardzo, bardzo i przyślij mi jaką dobrą jego fotografię. Nie wiem jeszcze, kiedy wrócę. Pogoda jest bardzo ładna. Poznałam tu kilku miłych ludzi. Zwłaszcza jednego Hiszpana o czarnych, palących jak węgle oczach. Szkoda, że ja już jestem taka stara i wcale nie mam ochoty „puścić się”. A Ty się tam musisz dobrze z Krasołuckim łajdaczyć!
Całuję Cię. Zofia
Profesor Butrym zadumał się nad listem żony. W pierwszej chwili odruchowo chwycił kartkę listowego papieru i chciał natychmiast odpowiedzieć... Kłębiły mu się w myśli słowa pełne goryczy i żalu.
— Zośka, Zośka — powtarzał do siebie półgłosem — więc to jest cała odpowiedź Twoja na mój list? Więc tyle w nim tylko wyczytałaś? I nic mi więcej nie miałaś do powiedzenia?
Wstał i ścisnąwszy skronie rękoma, począł chodzić po pokoju. Uczucie jakiejś głębokiej, a niedającej się określić krzywdy wzbierało w nim i w końcu poczęło kipieć zawziętą złością. Ściągnął brwi, aż ból poczuł w zmarszczonym czole, na zaciśniętych zębach wargi rozchylały mu się nerwowo jak u zwierza, który chce kąsać.
W tej chwili Jacek wszedł do pokoju. Spojrzał na ojca zdumiony.
— Tatusiu, co tatuś robi?
Butrym opamiętał się.
— Nic, synku, nic...
— Tak? A czemu tatuś się wykrzywił, chodzi po pokoju i trzyma się za głowę? Czy tatusia główka boli?
Nie odpowiadając dziecku, przygarnął je do siebie i usiadł z nim razem na kanapie. Rysy mu się wygładziły, patrzył na syna długo i smutno. Jacek zaczął się niecierpliwić:
— Czemu mi się tatuś tak przypatruje? — Przecie ja jestem umyty...
— Tak, tak, umyty jesteś, synku — rzekł prawie bez myśli, gładząc jego jasną głowę. Poczuł w oczach całkiem głupie, śmieszne łzy.
— To niech mi tatuś... opowie bajkę! Albo nie! Niech tatuś powie, co mamusia teraz robi?
— Mamusia? Pisała do nas właśnie.
— I co do nas pisała?
— Kazała cię ucałować bardzo, bardzo i powiedzieć ci, żebyś był grzeczny.
— Ja przecie jestem grzeczny!
— Bardzo się z tego cieszę i mamusia się także ucieszy, gdy przyjedzie.
— A kiedy mamusia przyjedzie?
— Nie wiem. Może dopiero na Boże Narodzenie.
— Aha. Jak będzie Nabożerodzenie! To wtenczas, kiedy są świeczki na drzewkach.
— Tak, synku.
— I śnieg. A czy prędko będzie Nabożerodzenie?
— Za parę tygodni.
— To ile to jest? — Rozstawił palce i patrzył na nie, jakby chciał wyobrazić sobie za ich pomocą jakąś przystępną dla siebie liczbę.
— Czekaj, paluszków jednej ręki nie wystarczy. Musisz jeszcze jeden z tamtej drugiej dodać.
— Sześć! — zawołał chłopiec z triumfem. — To tyle dni?
— Nie, tygodni tyle.
— A co to jest tygodzień?
— Od niedzieli do niedzieli.
Chłopak pokręcił głową z niedowierzaniem. Te zawiłe obliczenia przechodziły jego zdolność pojmowania.
— Wiesz, tatusiu — rzekł wreszcie — to wcale tak nie jest! Mamusia do nas już jedzie. Ja tatusiowi opowiem. Siadła sobie na łódkę i przyprzągnęła do niej dwa kotki.
— Ależ przecie kotki po morzu pływać nie umieją!
— To nic nie szkodzi. Tam są takie kotki, co umieją.
— I cóż dalej?
— I tak mamusia siedzi w łódce i sobie myśli: czy wnet będzie Nabożerodzenie i czy tatuś poszedł do obserwatorium? I czy ja się wieczorem myję i czy przy myciu nie wrzeszczę?
— A ty nie wrzeszczysz?
— Troszeczkę tylko! Naprawdę tylko bardzo troszeczkę! Bo Anulka zawsze tak zrobi, że mi mydło wchodzi do oczek!
— To czemuż oczek nie zamykasz?
— Przecież nie mogę! Przecież muszę się patrzeć, jak się z mydła bańki robią na miednicy!
Butrym śmiał
Uwagi (0)