Żydzi dnia powszedniego - Jehoszua Perle (biblioteka w .TXT) 📖

Nazajutrz z rana szykowałem się do pójścia do chederu. Wstałem wcześniej, umyłem się, włożyłem spodnie, które mama przywiozła z Warszawy i wziąłem do ręki dwa obwarzanki nasmarowane przez babcię masłem.

Nie chciało mi się opuszczać ciepłego mieszkania, rozstawać z piosenkami dziadka i dopiero przybyłą matką.

Mama to widocznie wyczuła, bo kiedy wciągałem na siebie paletko, zawołała z łóżka:

— Niech jeszcze dzisiaj nie idzie. Tora21 mu nie ucieknie.

Innymi oczyma spojrzałem przez okno.

Było niebiesko i jasno. Dziadek widocznie zdążył już pokrzepić się łykiem okowity. Chodził teraz po pokoju raźnym krokiem, wyśpiewując swoje powszednie i świąteczne piosenki.

Babcia w czerwonym czepku nocnym, mała i pochylona jak przewrócony krzak, cicho poczłapała do kuchni, żeby rozpalić ogień i ugotować śniadanie.

Mama wstała później od wszystkich. Przy niebiesko-białym świetle wpadającym przez szyby okna twarz matki była jaśniejsza i młodsza. Zdaje się, że aż do dzisiejszego poranka nie zauważyłem, żeby mama miała taki ciepły podbródek i takie czystoniebieskie oczy.

Chodziła po pokoju w czarnej, cienkiej, jedwabnej spódnicy.

— Kupiłaś ją? — zapytała babcia obmacując spódnicę.

— Skąd ja do takich drogich rzeczy? Gitl-Hadasa mi podarowała — oświadczyła mama z goryczą nie przystającą do jej czystej, klarownej twarzy.

— To jedwab?

— A co? Barchan?

Babcia dwoma palcami wytarła kąciki ust. Dziadek spojrzał z boku i z głupia frant zapytał:

— Ile na przykład taka spódnica jest warta?

Nikt mu nie odpowiedział.

Matka odwróciła się plecami do nas i zaczęła palcami rozczesywać perukę.

Nie wiem dlaczego, ale mnie ta czarna spódnica warszawskiej ciotki nie przypadła do gustu. Mnie się zdawało, że mama w tej spódnicy jest jakaś inna. Nie ta, która kiedyś rano wpadła do pokoju z rozpaczliwym okrzykiem:

— Mojsze umarł!

U nas w domu nigdy nie widziałem mamy w takiej spódnicy.

Nigdy też nie miała obnażonych ramion. Nigdy nie używała pachnącego mydła. Nie stawała przed lustrem i nie stroiła się tak, jak to teraz czyni.

— Dlaczego to tak długo trwa? — zapytała babcia. — Śniadanie jest już na stole.

— Nie szkodzi — odpowiedziała mama głaszcząc perukę. — W Warszawie tak się ludzie prowadzą.

— Ale tu nie jest Warszawa.

Upłynęło jednak sporo czasu, zanim mama uporała się z toaletą i podeszła do stołu. Podchodziła zaś sztywna i napuszona jak paw.

Przy stole już wszyscy siedzieli. Mama usiadła naprzeciw mnie. Jej ciepły, mały podbródek lekko się kołysał. Dopiero teraz zauważyłem, że mama przywiozła z Warszawy dwa czarujące dołeczki na policzkach. Zrobiła sobie małe kanapeczki i powoli małymi łyczkami piła kawę. Nagle powiedziała do mnie:

— Mendelku, jak ty jesz?

— A jak ma jeść? — wtrącił się dziadek.

— W Warszawie je się inaczej.

— Daj mu już spokój z tą twoją Warszawą! Przeżyłem sześćdziesiąt dwa lata i nie miałem pojęcia, że nieładnie jem. Coś takiego! A jak się ładnie je?

— Nie je się szybko i łapczywie. Je się małymi kęsami.

— Ważna mi nauka.

Mama nie odpowiedziała. Ja starałem się jeść powoli, małymi kęsami, ale zaciskało mi się gardło i oczy zaczęły łzawić. I nagle babcia z hukiem odstawiła kubek kawy i donośnym głosem zawołała:

— Mendel, ty płaczesz?

Mama również postawiła swój kubek kawy. Jej podbródek nieco się wykrzywił.

— Sza, Mendelku, nie płacz.

I mówiąc to, nie przestawała mnie głaskać po głowie.

— Nie płacz. Powiedziałam to dla żartu. Przestań płakać... zupełnie ładnie jesz.

Dziadek gniewnie mruczał.

— Warszawa! Też mi coś!

Matka w końcu dała za wygraną. Ale mnie nadal było ciężko na sercu.

— Taki piękny dzień na dworze — zawołał pochylony nad warsztatem dziadek. — Może by Mendel wyszedł na spacer? Niech się przyzwyczai do powietrza.

— Słusznie, ale jeszcze się o niego boję — wahała się mama.

— Nie ma obawy. Niech się przejdzie trochę — wtrąciła babcia — dopóki słońce świeci.

Opatulono mnie jak trzeba. Wyszedłem na ulicę. Wyglądałem jak człowiek, który wydostał się spod wody.

— Uważaj na sanki — zawołała za mną babcia. — I długo nie chodź. Słyszysz?

— Słyszę, babciu, słyszę.

Na dworze było tak jasno i cicho, że na dłuższą chwilę musiałem zamknąć oczy. Wydawało mi się, że znalazłem się w obcym mieście. Wszyscy wyglądają tu na głuchych i stawiają jakby przytłumione kroki.

Śnieg leży między żelaznymi kratami ogrodzenia kościoła, na jego gzymsach i oknach. Śnieg pośrodku ulicy jest głęboki, miękki. Oto sanki dzwoniąc przemykają z dumą po jego powierzchni. Z gimnazjum wracają uczniowie. Obrzucają się śnieżnymi kulkami. Biegają. Krzyczą.

Jakże się to miasto zmieniło od czasu, gdy zachorowałem i leżałem w łóżku. Na ulicy Lubelskiej wznoszą się wysokie zaśnieżone słupy, podparte małymi słupkami w kształcie rozstawionych nóg. Sama ulica biegnie w górę. Jest długa i wydaje się, że została poszerzona. Przed budką celną nie stoi już polski strażnik z sinym nosem.

Na ulicy Warszawskiej, tam gdzie żona Motla-Sztroj ma sklep, nie widać wystawionych przedtem słomianych koszy... Jest tam teraz biało i głucho. Na ulicy Spacerowej mój wzrok zatrzymał się na krzyżu niemieckiego zboru. Przypomniałem sobie, że tędy przechodziłem, kiedy szukałem mamy u ciotki Miriam. Teraz panuje tu cisza. Nie widać żywej duszy. Ale nagle wyrasta przede mną Żyd w wysokiej pluszowej czapce.

— Mendel, dokąd ty idziesz? — jego ciepły głos wydaje mi się znajomy.

— Tato! — w pierwszej chwili przestraszyłem się i poczułem coś dławiącego w gardle.

— Dokąd idziesz? Jesteś już zdrowy, co?

— Tak, tato, już jestem zdrów.

Żyd w wysokiej pluszowej czapce jest więc moim ojcem. Osiwiał. Patrzy na mnie trochę sennym i łagodnym wzrokiem.

— Byłem dzisiaj u twojego mełameda, żeby zapytać o ciebie.

— Miałem już dzisiaj iść do chederu.

— Dlaczego więc nie poszedłeś?

— Mama przyjechała.

— Tak? — tato marszczy twarz i mruży oczy. — Powiadasz, że mama wróciła?

— Tak. Wróciła.

— Kiedy?

— Wczoraj w nocy.

— Jeszcze wczoraj? Dlaczego więc nie widzimy jej?

— Jest na górze, u babci...

— Tak, u babci...

Na chwilę zapada między nami milczenie. Ojciec otwiera szerzej półsenne oczy. Są teraz znacznie większe niż były. Wąsy przybrały kolor zielono-żółty.

— Nie wszedłem na górę — powiada raczej do niemieckiego zboru niż do mnie — bo nie kocham tej twojej babci. Nie myśl jednak... wiedziałem o tobie wszystko. Kto, myślisz, posłał po doktora Pompera?

Jego głos staje się z minuty na minutę coraz cichszy.

— Więc wróciła — przypomina mu się na nowo i ojciec wzdycha — zajechała do nich... a jak wygląda twoja matka?

— Dobrze. Bardzo dobrze.

Milkniemy. Jest cicho. Idziemy razem. Naprzeciw nas idzie żołnierz z karabinem. Pilnuje więźnia.

— Jadłeś już coś? — przerywa ojciec ciszę.

— Tak. Zjadłem śniadanie.

— Czy nie jest ci zimno? Może byśmy wstąpili do garkuchni Mordechaja? Ogrzejesz się trochę.

— Nie, tato. Tu jest całkiem dobrze.

— Co tu robisz, na ulicy?

— Wyszedłem trochę na powietrze.

— No to bardzo dobrze. Odprowadzę cię.

Bierze mnie pod rękę. Nigdy dotychczas nie chodziłem tak z ojcem. Nie wiem, czy mam się wstydzić, czy cieszyć.

Jedno tylko wiem, że jest mi teraz dobrze.

— Byłem dziś u twego mełameda — powtarza ojciec — a ten mi powiada...

Nie kończy zdania. Zamyśla się i wpatruje w siną dal. Jego duży mięsisty nos wydaje się być oddzielony od twarzy. Powoli zaczyna odpinać swój zimowy płaszcz, wsadza rękę do głębokiej kieszeni i wyciąga sfatygowany skórzany portfel, po czym wkłada mi coś do ręki.

— Na — powiada — masz pieniądze. Kup sobie coś.

Pierwszy raz tato daje mi pieniądze. Na co mi one potrzebne? Co można za nie kupić?

— Kup coś dla mamy — powiada do mnie po cichu i podprowadza mnie do samych drzwi domu dziadków.

— Idź już, jeszcze się przeziębisz, nie daj Bóg.

Chcę pocałować tatusia w rękę. Zdaje mi się, również po raz pierwszy w życiu. On jednak szybko wyrywa rękę i mruczy:

— No, już... nie trzeba... idź, idź.

Oddala się, ale zaraz odwraca się i przywołuje mnie z powrotem.

— Mendel, co to ja chciałem ci powiedzieć? Tak, już wiem. Nie mów im tam, że... Nie lubię tej twojej babci. Nie lubię.

W ten sam wieczór Władek, ten trochę stuknięty chłop, przyszedł wcześniej niż zwykle. Był czerwony jak burak. Jego ruda broda była skołtuniona i zmoczona.

— Czego się dzisiaj pospieszyłeś, Władku?

Ten, żując coś