Murdelio - Zygmunt Kaczkowski (czy można czytać książki w internecie za darmo .txt) 📖

odpowiedzi i kilku innych jeszcze cale obojętnych słowach zrobiło się jeszcze gorzej, bo pani stolnikowa spytała go:

— Waszmość pan jechałeś tu na Warszawę i Grodno?

— Tak jest, pani dobrodziejko — odpowiedział Michałowski, a ona na to:

— A nie słyszałeś pan co na drodze o jmć panu Lgockim, który się tutaj do nas puścił z Mazurów i do dziś dnia go nie masz?

— Ja całkiem nie znam pana Lgockiego — odpowiedział mój szwagier, znacząco spozierając na mnie — i nic o nim nie słyszałem.

A mnie aż się oddech zaparł na takie zapytanie; jawno mi bowiem już było, że nie posiadam łaski u matki Zosinej. Gorzej nawet, bo czyż to dobre i czułe serce być mogło, które nie znało się do wdzięczności za tyle moich poświęceń? I smutno mnie się zrobiło w onej chwili, byłbym płakał z żalu. Jakoż poznał to zaraz Michałowski, co się działo we mnie, i urwał natychmiast rozmowę, a ekskuzując484 się tym, że ma ze mną o wielu ważnych rzeczach do pomówienia, powstał i wyprowadził się ze mną do izby osobnej, na drugą stronę. Tam wszedłszy, rzekł zaraz do mnie:

— Cóż to jest za kobieta? Jak mnie Bóg miły, ja tego nic a nic nie rozumiem.

— Panie bracie — rzekłem ja na to — o tym będziemy rozmawiać później i zapewne szeroko i długo; ale teraz musisz mnie opowiedzieć, co się tam ze mną dzieje w Tarnowie i w Bóbrce, bo już ginę z niecierpliwości. Po twojej minie uważam, że coś nie bardzo dobrze.

— I owszem — rzekł on stanowczo — jak po nieszczęściu, to bardzo dobrze. Proces twój całkiem załatwiony; możesz choćby i dziś wracać do domu.

— Jakże to? Jakim sposobem? Któż głównie pomógł?

— Pan Bóg pomógł, jak zawsze — odpowiedział Michałowski. — Słuchajże, to ci powiem. Przyjechawszy do Tarnowa, zaraz odszukałem Konopkę i Stojowskiego, od nich bowiem chciałem się najpierw dowiedzieć, azali twojej ucieczki z kałauzu nie ma jakich złych skutków, ale prócz tych, którzy tę rzecz podejmowali, nikt nawet właściwie nie wie, co to i jak to było. Dosyć, że co się tyczy tego aktu, władza tarnowska sama nie wie, co ma rozumieć i kogo o to oskarżać, i dlatego nic poczynać nie może.

— Tak to się stało! — zawołałem uradowany. — Niechże Panu Bogu będzie chwała za to na wieki; bo, przyznam się, że mnie to daleko więcej niepokoiło niż obawa o siebie samego. Kiedy człowiek wpadnie w jakie nieszczęście i przyjdzie mu cierpieć czy to z przypadku, czy z własnej przyczyny, to mniejsza o to! Póki sam cierpi, wszystko się jakoś przeniesie; ale chcący czy niechcący wtrącić drugich w nieszczęście i widzieć lub wiedzieć o tym, że gdyby nie ja, to oni byliby spokojni i szczęśliwi, i nienaruszeni, to by było bardzo boleśnie. Chwałaż Bogu jeszcze raz, że się tak stało, ale powiadajże dalej.

— Otóż, uspokoiwszy się z ust Konopki i Stojowskiego o to, co nie tylko ważnym było w sobie, ale stanowczy wpływ wywierać mogło na twoją sprawę, długo rozpatrywałem i ich, i inną szlachtę tamtejszą, która wszystka dobrze ci życzy, jak stoi twój proces i co by w nim z twojej strony uczynić można. Ale to wszystko było daremne, nikt nic nie wiedział, nikt też żadnej rady dać nie umiał. Tedy wypytywaliśmy oficerów tamtejszej załogi, co oni rozumieją o tej rzeczy. Oni zaś powiadali, że po twojej ucieczce już wszystko przepadło, a nawet, że z tego kontenci są twoi sędziowie, bo podobno się pośpieszyli cokolwiek i bez wyższego rozkazu rozpoczęli śledztwo z tobą; jakoż jeszcze przed twoją ucieczką mieli być w kłopocie z przyczyny niepotrzebnej swej gorliwości... Nie zdało mi się to podobnym do prawdy i bądź co bądź postanowiłem sam pójść do prefekta i plackomendanta. Ale tymczasem nawinął mi się ów baron Holmfels, o którym mi powiadałeś, że cię nawidzał w więzieniu, a który, mówiąc nawiasem, co drugi dzień prawie bywa w Strzegocicach i formalnie konkuruje o pannę Zuzannę...

— Jak to? A Konopka?

— O! Konopka już dawno zrezygnował!... Ale słuchajże dalej. Więc ów Holmfels, człek światowy i grzeczny, a tobie bardzo życzliwy, pogadawszy ze mną jaką godzinę, także mnie doradził, żebym sam szedł do prefekta. Więc poszedłem. Prefekt przyjął mnie uprzejmie, prosił siedzieć, nagadał mi dużo ładnych rzeczy, ale co się tyczy ciebie, powiedział mi te słowa: „Kiedy pan Nieczuja zemknął, to dobrze dla niego, ale na żaden sposób nie może być koniec na tym, bo my go musimy poszukać sądownie, a kiedy go dostaniemy, to proces pójdzie swoją drogą. Miło by mnie było, gdybym mógł panu o tej sprawie inną dać wiadomość, ale na nieszczęście, nic ja tu sam nie decyduję, tylko litera prawa”. — Pytałem go tedy, ażaliby nie dobrze było, gdybym się udał o łaskę do tronu. Odpowiedział, że łaska od tronu nie może nastąpić pierwej, póki nie będzie osądzony i kara nie będzie oznaczona, bo tak cóż ma darować cesarzowa-królowa? Poszedłem potem do plackomendanta, a ten mi to samo powiedział, tylko na końcu dodał: „Ot! Niech pan Nieczuja wróci do siebie na wieś i cicho siedzi, kto go tam będzie niepokoił?” — Kiedym to powiedział Holmfelsowi, rzekł tenże: „Wszystko to być może, jednak ja nie radzę powracać. Co się zaś tyczy łaski, to fałsz jest, co mówi prefekt. Prawda, że cesarzowa-królowa nie może przebaczyć, nie wiedząc, co ma przebaczyć; ale może wydać rozkaz do urzędu, ażeby rzecz ta była puszczoną w zapomnienie. Tu już coś przyszło z Wiednia względem tej sprawy; dzisiaj mi o tym powiadano, ale nie mogłem się jeszcze dowiedzieć, co właściwie. Słuchaj, waszmość: jedź teraz do Bóbrki i opatrz tam gospodarstwo pana Marcina; ja tu tymczasem się dowiem o wszystkich szczegółach tego procesu, a kiedy wrócisz, podamy prośbę do tronu, a ja wskażę drogę do skutecznych instancyj. A choćby ci przyszło i samemu pojechać do Wiednia, to i to niewielka już rzecz. Już my to jakoś zrobimy”. — Tedy usłuchałem Holmfelsa i pojechałem do Bóbrki, a kiedym powrócił, cała rzecz już była gotowa. Baron dał mi odpis wiedeńskiego rozkazu, w którym wyraźnie stoi, żeby rzecz ta była puszczona w niepamięć — i oto go masz.

To mówiąc, Michałowski dobył papier z zanadrza i oddał mnie w ręce. Rozwinąłem go prędko, aby przeczytać, ale powstrzymałem się jeszcze prędzej, dekret ten bowiem był po niemiecku napisany. Tedy i bez czytania dokumentu rzuciłem się jemu w ramiona, dziękując serdecznie za tyle trudów, które poniósł dla mojej sprawy. On atoli, oddawszy mnie moje uściśnienia po bratersku, rzekł zaraz:

— Dał nam Pan Bóg wybrnąć z jednego nieszczęścia, niechże jego imię święte będzie pochwalone na wieki! Ale zamiast zbytnio unosić się radością, podobno lepiej będzie zawczasu pomyśleć, jak by przebrnąć przez drugie?

— Cóż to jest? — rzekłem przerażony. — Jakież to nam drugie zagraża nieszczęście?

— Powiedziałem tobie jeszcze u siebie w domu — rzekł na to Krzysztof — że konkur taki, jaki ty rozpocząłeś i teraz kontynuujesz, należy uważać za małe nieszczęście. Teraz, oglądnąwszy tych ludzi z bliska, a nadto nasłuchawszy się na noclegu dosyć powieści o pani Strzegockiej, nie tylko nie zmieniam mojej dawniejszej opinii, ale może bym jeszcze do niej co dodać potrafił. Wprawdzie ja sąd mój o niej wydaję tylko ze słów kilkunastu z nią wymienionych, ale żebym jeszcze i tysiąc najsłodszych o niej usłyszał, to gorycz pierwszych zawsze podobno czuć będę. Zosi twojej nie znam; na oko zdaje się to być ciche i potulne dziecko i pewno tak jest w istocie, chociaż to po niedobrych rodzicach zwykle niedobre bywają dzieci. Ale, bądź jak bądź, rzeczy tej tak na wieki zostawić nie można; dałeś dowody dostateczne, żeś im jest przyjacielem i że gotów jesteś życie położyć dla Zosi; ozdrowiałeś zupełnie; cóż myślisz dalej?

To zagadnienie Michałowskiego niemały klin mi zabiło w głowę, mogę nawet powiedzieć, że wstrzęsło mną całym tak gwałtownie, jak gdyby mi w myślach spokojnych zagrążonemu nagle kto z pistoletu wystrzelił za uchem. Są bowiem chwile w życiu ludzkim, których, lubo nie dają ani wielkich rozkoszy, ani szczęścia stałego, przerwanie lub strata sprawia jednak ból i zgryzotę. Chwile takie unoszą ze sobą zwyczajnie godziny, dnie i tygodnie bez żadnej korzyści, bez żadnej czynności, bo człowiek, nie chcąc sobie przypominać przeszłości, a bojąc się myśleć o niewiadomej i może daleko boleśniejszej jeszcze przyszłości, o niczym nie myśli i nic nie czyni, czas swój umyślnie rozkrawując na jak najdrobniejsze cząsteczki i starając się żyć każdą sekundą teraźniejszości, ale właśnie dlatego są one ludzkiemu sercu tak drogie, a obawa o ich utratę o wiele przenosi jeszcze obawę istotnego i stanowczego nieszczęścia. Nie przeczę tego, że w podobnym położeniu może mogą się znajdować tylko charaktery słabsze i mało mające determinacji, ale przeto nie zaprę się tego, że i ja natenczas w takim znajdowałem się położeniu. O przeszłości mojej, miłości i konkurencji niechętnie i z przymusem tylko myślałem, przyszłości mojej także nierad przywoływałem przed umysł, bo była niepewną, a choćby i najszczęśliwszą, to zawsze jeszcze nie taką, jak ją sobie niegdy wyobrażałem; w teraźniejszości zaś żyłem mile i rozkosznie, bo podzieliwszy sobie czas między swobodne ze słusznymi sąsiadami gawędki i milionowe, jak samo niebo czystej, miłości Zosinej dowody, miałem jeszcze nad sobą Boga, do którego śmiało zwracać mogłem moje modły, a w sobie sumienie niczym nieskażone i tak spokojne, jak powierzchnia wodnej głębiny, kiedy nią żaden wiatr nie porusza. Taką teraźniejszość rad bym był przedłużyć na wieczność i wcale nie myślałem, co mam dalej poczynać, a kiedym widział, że pani stolnikowa zaczyna jawnie występować z jakąś niechęcią ku mnie, to nawet obawiałem się każdego przypomnienia tego, że nim się przyszłość moja udecyduje, będę musiał los mój pod jej wolę z pokorą poddać; więc kiedy mnie Michałowski powiedział, że tak dłużej już zostać nie mogę i spytał, co myślę dalej, to mnie dreszcz przeszła485 od stóp aż do czupryny, wstrząsłem się, ale nic nie odpowiedziałem. On zaś, przeszedłszy się parę razy po izbie, mówił dalej:

— Hm! Ty milczysz i ani myślisz mi odpowiedzieć na moje pytanie. Ja się temu nie dziwię i zdaje mi się, że cię rozumiem zupełnie. Położenie twoje, lubo dziś jest szczęśliwe, bo posiadasz wzajemność Zosi, która jest szczęściem dla ciebie, jednak nie jest godne zazdrości. Człowiek głupi byłby najszczęśliwszy na twoim miejscu, ale ty masz rozum i widzisz aż nadto jasno, że dobra fantazja i poczciwość twoja, z którymi się wybrałeś i przez połowę już przeszedłeś tę drogę, powinny cię były zawieść całkiem gdzie indziej, niż cię zawiodły. Pomijam już wcale twoje utarczki z tym diabelskim człowiekiem, które, jeżeli Bóg łaskaw na ciebie, całkiem już się skończyły; pomijam różne przykre i fatalne terminy, przez które brnąć musiałeś w tej drodze; pomijam to na koniec, że cię los zagnał do takiej rodziny, nad którą zdają się wisieć jakieś same nieszczęścia i niezwyczajności; pomijam to wszystko, chociaż wiem, że cię to mało dojmuje i Bóg nie wie czego nie dałbyś za to, gdyby być mogło inaczej; jednakże tego pominąć nie mogę, że stolnikowa sama jest po prostu dla ciebie trucizną. Ja i to wiem dobrze, że ty, jeżeli dzisiaj na twojej drodze nie postępujesz dalej, czynisz to dlatego, żeś już utracił zupełnie ufność i cześć, i szacunek dla pani Strzegockiej i podczas kiedy z wielką przykrością tylko otwierałbyś po raz drugi przed nią twe serce, obawiasz się jeszcze daleko większej przykrości, bo odpowiedzi odmownej, a przeto niemałego na teraz dla ciebie nieszczęścia. Ale, mój Marcinie! Bądź jak bądź jest, tak dłużej pozostać nie może. Kto chce być mężem takim, jakimi bywali ojcowie nasi, nie dość dla niego, jeżeli jest trwały w przedsięwzięciu, ale musi mieć także odwagę zawodom i cierpieniom serca zaglądnąć w oczy i znieść je mężnie, kiedy tego potrzeba; zaskorupianie się w teraźniejszości przed niepewną przyszłością, to przymiot niewieściuchów i niedołęgów. Tymi słowami nie chcę bynajmniej tobie przymawiać, bo znam cię innym, ale dążę do tego i niewzruszenie stać będę na tym, ażebyś zaraz się decydował i powtórną deklarację uczynił. To jest, coś powinien, co musisz zrobić najdalej do dni kilku. Nie taję tego przed tobą, iż twoja Zosia podobała mi się dosyć z wejrzenia; przypomina ona Jadwisię w owej chwili, kiedym się starał o nią, przechodząc także niemałe duszy i serca tortury, i mam w Bogu nadzieję, iż pożycie z nią nagrodziłoby ci dostatecznie wczorajsze i dzisiejsze frasunki, ale i tego nie taję, iż tak rozumiem, że jesteśmy w wigilii drugiej dla ciebie rekuzy. Wszakże tak czy owak koniec raz zrobić potrzeba.

— Kochany bracie — rzekłem ja na to po chwili — nie będę z tobą sporu poczynał o to, czy we wszystkim tym, coś dopiero powiedział, masz prawdę czy nie masz; krótko ci powiem, że niektóre rzeczy sądzisz sprawiedliwie, niektóre zaś widzisz całkiem opacznie, ale o to nie mogę cię nie zapytać, dlaczego właściwie tak naglisz z tym oświadczeniem? Czy mnie tam co gore w Bóbrce? Czy mnie wypędzają stąd z domu? Czy na mnie krzywo spoglądają Litwini? Czy na koniec psuję tym sprawę moją, że się pieszczę szczęśliwymi momentami spokoju, których wyczekiwałem tak długo? Doprawdy, że nie rozumiem.

— Dlaczego tak naglę486 z oświadczeniem, to jest rzecz bardzo prosta — rzekł Michałowski. — Nie lubię wszelkiego kunktatorstwa487 i to jest pierwsza. Po wtóre w Bóbrce gore, i bardzo gore, bo jak tu jeszcze do zimy posiedzisz, to cię tam rozniosą do szczętu; po trzecie, że cię nie