Komediantka - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka darmowa online .TXT) 📖

towarzystwa czekało na próbę.

W krzesłach grupami siedzieli dramatyczni i dramatyczne. Śmiechy, żarty, opowiadania, skargi, rozlegały się ze wszystkich stron, na tle strojenia instrumentów w orkiestrze.

Pod werandę przybywało coraz więcej gości. Podnosił się gwar, brzęk talerzy, skrzyp odsuwanych krzeseł. Dymy z papierosów unosiły się obłoczkami aż pod żelazne wiązania dachu. Zapanowała codzienna atmosfera restauracyi licznie odwiedzanej.

Weszła Janka Orłowska. Usiadła przy jakimś stoliku i zapytała garsona:

— Proszę pana, czy już przyszedł dyrektor teatru?

— Tam!

— Który?

— Co pani każe?

— Przepraszam, który z tamtych panów jest Cabińskim?

— Siódemka!... cztery wódki! — zawołano z boku.

— Zaraz, zaraz!

— Piwa!

— Który z tamtych panów jest dyrektorem? — zapytała Janka po raz drugi cierpliwie.

— Zaraz pani będę służył! — odpowiedział, kłaniając się na wszystkie strony i nasłuchując.

Czuła się ogromnie onieśmieloną. Wydało się jej, że patrzą na nią wszyscy, że garsoni, przechodząc obok z rękoma pełnemi kufli lub talerzy, przechylają się i rzucają takie dziwne spojrzenia, że się rumieniła bezwiednie.

Siedziała dosyć długo, zanim garson przybiegł, przynosząc zarazem zamówioną kawę.

— Chce się pani widzieć z dyrektorem?

— Tak.

— Siedzi w pierwszym rzędzie krzeseł, od ogródka. Ten gruby, w białej kamizelce, o!... widzi pani?...

— Widzę. Dziękuję!

— Może poprosić?

— Nie. Zresztą zajęty...

— Rozmawia tylko.

— A ci panowie, z którymi rozmawia?...

— To także nasi: aktorzy.

Zapłaciła za kawę, dając czterdziestówkę. Długo szukał reszty, ale widząc, że ona patrzy w inną stronę, ukłonił się za napiwek.

— Pójdę poprosić...

— Dobrze, ale jak ci panowie trochę odejdą...

— Rozumiem! — powiedział z głupim uśmiechem i odszedł.

Janka wypiła śpiesznie kawę i poszła na ogródek.Przeszła obok dyrektora i przyjrzała mu się pobieżnie. Zobaczyła tylko dużą twarz o bladości anemicznej, z sinawemi plamami, niezbyt sympatyczną.

Kilku aktorów, stojących obok niego, sprawiło na niej wrażenie ludzi pięknych.

Zobaczyła w ich gestach, twarzach wygolonych, śmiechach swobodnych, coś tak wyższego od znanych dotychczas mężczyzn, że z pewnem skupieniem wsłuchiwała się w ich głosy.

Scena odsłonięta, zaległa mrokiem, ciągnęła jej oczy swoją tajemniczością.

Widziała po raz pierwszy teatr z blizka i aktorów nie na scenie. Teatr wydał się jej niby świątynia grecka, a tych ludzi, których profile miała przed sobą i których dźwięczne głosy słyszała co chwila, wzięła za prawdziwych kapłanów sztuki, o jakich marzyła nieraz.

Oglądała to wszystko po raz pierwszy i oczyma entuzyastki.

Czuła się bardzo zadowoloną już tem, że mogła oddychać powietrzem prawdziwego teatru.

Rozglądała się ciekawie po wszystkiem, gdy nagle zobaczyła, że ten sam garson coś szepce do dyrektora i nieznacznie wskazuje na nią.

Przeszedł ją jakiś dreszcz obawy, dziwnej i denerwującej; nie patrzyła już, czując, że ktoś idzie do niej, że jakieś spojrzenia ciążą na jej głowie i okrążają jej postać.

Nie wiedziała jeszcze, od czego zacznie, co powie, jak to zrobi, a czuła, że musi się rozmówić.

Podniosła się, gdy zobaczyła Cabińskiego przed sobą.

— Jestem dyrektor Cabiński...

Stała, nie mogąc słowa przemówić z gwałtownego wzruszenia.

— Pani raczyła mnie wezwać?... — wyrzekł i ukłonił się z godnością, na znak, że gotów jest słuchać.

— Tak... proszę pana... dyrektora. Chciałam prosić... możeby... — jąkała się, nie znajdując na razie słów odpowiednich.

— Proszę, niech pani spocznie... niech się pani uspokoi... Czy to co tak ważnego?... — szeptał, pochyliwszy się ku niej, a jednocześnie mrugał znacząco na patrzących się aktorów.

— O, bardzo ważne!... — odpowiedziała podnosząc twarz na niego. — Chciałam prosić pana dyrektora o przyjęcie mnie do teatru.

To ostatnie zdanie wypowiedziała szybko, jakby obawiając się, aby jej odwagi i głosu nie zabrakło.

— A!... tylko tyle?... angażować się panna chciała?...

Wyprostował się i przymrużonemi lekceważąco oczyma wpatrywał się krytycznie w jej twarz.

— Umyślnie przyjechałam... Pan dyrektor nie odmówi mi, prawda?...

— U kogo pani byłaś?

— Kiedy nie rozumiem... nie wiem, co...

— W czyjem towarzystwie?... gdzie?...

— Nie byłam jeszcze w teatrze. Przyjechałam z prowincyi umyślnie.

— Nigdzie!?... Nie mam miejsca!

I zawrócił się do odejścia.

Jankę pochwycił jakiś rozpaczliwy strach, że odejdzie z niczem, więc z odwagą i prośbą ogromną w głosie zaczęła mówić z pośpiechem:

— Panie dyrektorze!... Umyślnie przyjechałam do pańskiego towarzystwa. Tak kocham teatr, że żyć bez niego nie potrafię!... Nie odmawiaj mi pan! Nikogo tutaj w Warszawie nie mam. Zgłosiłam się do pana, bo czytałam o nim tak wiele w pismach. Czuję, że mogłabym grać... Umiem na pamięć tyle ról!... Zobaczy pan, abym tylko zagrać mogła... zobaczy pan!...

Cabiński milczał.

— To może jutro przyjść?... parę dni mogę poczekać... — dodała jeszcze, widząc, że nie odpowiada, a przypatruje się jej tylko z uwagą.

Mówiła krótko, urywanie, głos drżał prośbą i temperamentem, modulował się z łatwością i miał tyle oryginalności w dźwięku, tyle ciepła, że Cabiński słuchał jej z przyjemnością.

— Teraz nie mam czasu, ale po próbie rozmówimy się lepiej — odpowiedział.

Chciała mu uścisnąć rękę i podziękować za obietnicę, ale zabrakło jej do tego odwagi, gdyż patrzyło na nią w tej chwili coraz więcej osób.

— Hej, Cabiński!

— Człowieku!

— Dyrektorze! cóż-to?... randka?... w biały dzień, w oczach wszystkich, zaledwie o trzy piętra od Pepy?...

Wołano do niego z krzeseł kiedy się rozstał z Janką.

— Jaka tam randka!...

— Któż to taki?...

— Dyrektor nie mydlij, uwaaż... Tylko to nieostrożnie, tak na proscenium...

— Mamy cię!... Udawałeś kryształ, mój bursztynie!... wołał jeden z towarzyszy, chudy, o ustach wiecznie skrzywionych i jakby ciekących żółcią i złośliwością.

— Idź-że do dyabła, mój kochany!... ani mi się śniło!... pierwszy raz ją widzę...

— Ładna kobieta!... Czegóż chce?...

— Adeptka jakaś... chce się angażować.

— Weź dyrektor. Ładnych kobiet nigdy nie jest za dużo na scenie.

— Dosyć tych krowient ma dyrektor.

— Ba, a chóry?...

— Nie bój się, Władek, nie obciążają one budżetu, bo Caban ma zwyczaj niepłacenia, szczególniej kobietom młodym, przystojnym i początkującym.

— Glas zawsze przesadza... to jego największa wada!...

— Zapomniałeś dyrektor o najważniejszej wadzie: że cię duszę o gażę. A może to zaleta, co?...

— Oj, co nie, to nie!... zaprotestował gorąco Cabiński.

Wybuchnęli śmiechem.

— Każ dyrektor dać sznapsa, to coś powiem — zaczął znowu Glas.

— No, co?

— Że reżyser każe dać po drugim...

— Mój śmieszny panie, twój brzuch rośnie kosztem dowcipu... gadasz już głupstwa.

— Tylko dla głupich... — odciął złośliwie Glas Władkowi i poszedł za kulisy.

— Meches, skórka na buty! — mruknął za nim Władek.

— Jasiu!... — zawołała dyrektorowa z pod werandy.

Cabiński pobiegł na spotkanie.

Była to wysoka, tęga kobieta, o twarzy pełnej śladów wielkiej piękności, starannie malowaniem podtrzymywanej; rysy miała grube, oczy wielkie, wązkie usta i czoło bardzo nizkie. Ubrana była przesadnie młodo i jasno, tak, że z daleka sprawiała wrażenie młodej kobiety.

Była bardzo dumną z męża dyrektora, ze swojego talentu dramatycznego i z dzieci, których miała czworo. Lubiła w życiu grać rolę matrony, zajętej tylko domem i wychowywaniem dzieci, a była największą komedyantką w życiu i za kulisami: na scenie grywała matki dramatyczne i wszystkie starsze, nieszczęśliwe kobiety, nie rozumiejąc nigdy dobrze ról swoich, ale grywała z przejęciem i patetycznie.

Była straszną dla sług, dla dzieci własnych i początkujących aktorek, w których podejrzewała talent. Miała złośliwy temperament maskowany wobec ludzi jakimś przesadnym spokojem, oraz udawaniem słabości i choroby nerwów.

— Dzień dobry panom!... — wołała, uwiesiwszy się z niedbałością u ramienia męża.

Otoczyło ją towarzystwo. Majkowska ucałowała ją na przywitanie serdecznie.

— Jakże dyrektorowa ślicznie wygląda dzisiaj! — zawołał Glas.

— Poprawił ci się wzrok, bo dyrektorowa zawsze ślicznie wygląda! — rzucił Władek.

— Jakżeż zdrowie?... bo wczorajsze przedstawienie musiało dyrektorową dosyć kosztować?...

— Nie powinna dyrektorowa brać takich ról męczących.

— Grała dyrektorowa pysznie!... stałyśmy wszystkie w kulisach...

— Prasa płakała... Widziałem, jak Żarski wycierał oczy chustką.

— Kichał przedtem... ma ogromny katar — zawołał jakiś głos z boku.

— Publiczność była wprost olśniona i porwana trzecim aktem... wstawali w krzesłach.

— Chcieli uciekać od tej przyjemności.

— Ileż bukietów dyrektorowa dostała?

— Spytajcie się dyrektora, on rachunek płacił.

— Ach!... mecenas jesteś dziś niegodziwym! — zawołała słodko dyrektorowa, siniejąc ze złości, gdyż aktorzy krzywili się już z powstrzymywanego śmiechu.

— To z dobrego serca... Wszyscy mówią same piękne rzeczy, niechże ja powiem... rozsądne.

— Impertynent z mecenasa!... jak można?... a zresztą cóż mnie obchodzi teatr!... Grałam dobrze, to Janka zasługa; grałam źle, to wina dyrektora, że mnie zmusza do występów, do przyjmowania coraz nowych ról!.. Jabym tak chciała zamknąć się z mojemi dziećmi, nie wychodzić poza sprawy domowe... Mój Boże!... sztuka to wielka rzecz, a myśmy wszyscy przy niej tacy mali, tacy mali, że każdego występu boję się, jak ognia!... — deklamowała przed mecenasem dyrektorowa.

— Dyrektorowo, proszę na słóweczko — zawołała Majkowska.

— Widzi mecenas, nawet o sztuce niema czasu pomówić! — westchnęła ciężko i poszła.

— Stary koczkodan!

— Wieczna krowienta!... zdaje się jej, że jest artystką!

— Wyła tak wczoraj na scenie, że... jak Boga kocham, można się było wściec!

— Rzucała się po scenie, jak w wielkiej chorobie!

— Cicho!... bo to według niej jest realizm!...

— Już mógłby Caban, bez szkody dla siebie i dla teatru, puścić ją na trawę...

— Tyle dzieci!...

— Myślisz, że ona się niemi zajmuje?... a jakże!... Dyrektor i niania.

Takie zdania i uwagi krzyżowały się po odejściu dyrektorowej z Majkowską.

Komedya uniesień, zachwytów, życzliwości trwała tylko chwilę.

Pod werandą Majkowska kończyła rozmowę.

— Daje mi dyrektorowa słowo?

— Dobrze, zrobi się zaraz.

— Musi tak być. Nicoleta zrobiła się po prostu niemożliwą w towarzystwie. Ośmiela się już krytykować grę pani!... Wczoraj słyszałam, jak wygadywała przed redaktorem — mówiła Majkowska.

— Jakto?... mnie się czepia?... — zapytała ze złością dyrektorowa...

— Nigdy się w plotki nie bawię, nie umiem siać zawiści, ale...

— Cóż ona mówiła?... przed redaktorem, mówi pani?... Nędzna kokietka.

Majkowska uśmiechnęła się nieznacznie, ale prędko odpowiedziała:

— Nie powiem... nie lubię głupstw powtarzać!...

— Zapłaci się jej za nie!... Damy jej radę!... — szepnęła dyrektorowa.

— Dobek! sufler... do budy!

— Próba!

— Na scenę! na scenę!... — zaczęto wołać z widowni.

— Chodźmy!... Czy dyrektorowa dzisiaj co gra?...

— Nie.

— Dyrektorze! — zawołała Majkowska — już można... dyrektorowa się zgadza.

— Dobrze moje robaczki, dobrze...

Poszedł pod werandę, gdzie już siedziała Nicoleta z jakimś niemłodym jegomością, ubranym bardzo starannie.

— Prosimy na próbę... Dzień dobry dziedzicowi dobrodziejowi!...

— Z czego próba? — spytała Nicoleta.

— Z Nitouche... przecież ją pani grasz... ogłaszałem już o tem w pismach...

Kaczkowska, która w tej chwili przyszła i patrzyła, zasłoniła się szybko parasolką, żeby nie parsknąć śmiechem z komicznego zakłopotania Nicolety.

— Nie jestem usposobiona teraz do próby... — rzekła, przypatrując się Gabińskiemu i Kaczkowskiej.

Przeczuwała widocznie jakiś podstęp... ale Cabiński z najpoważniejszą miną wręczył jej rolę.

— Proszę pani rolę... Zaczynamy zaraz — rzekł, odchodząc.

— Dyrektorze!... mój złoty dyrektorze, róbcie teraz próbę beze mnie!... tak mnie jakoś głowa boli, że nie wiem czy będę mogła śpiewać — prosiła.

— Nie można, zaraz zaczynamy.

— Niech pani śpiewa!... ja przepadam za śpiewem pani!... — prosił obywatel, całując ją po rękach.

— Dyrektorze!

— Co, mój sopranie?...

I dyrektorowa wskazała na stojącą w kulisie Jankę.

— Adeptka.

— Angażujesz?

— Potrzeba do chórów... Siostry z Pragi odpłynęły, bo robiły tylko skandale.

— Dosyć sobie brzydka!... — zaopiniowała Cabińska.

— Ale bardzo sceniczna twarz!... ma głos ogromnie ładny ale dziwny...

Janka nie straciła ani słowa z tej rozmowy, prowadzonej półgłosem; słyszała także chór chwalący dyrektorową i drugi chór — drwin... Patrzyła się zdziwionym wzrokiem na wszystkich, nic nie rozumiejąc, co to znaczy?...

— Ze sceny! ze sceny!

Usunęli się wszyscy w kulisy, bo wpadł na scenę cały tłum w galopie.

Kilkanaście kobiet, przeważnie młodych, ale o twarzach wymalowanych, suchych, przygryzionych nerwowością i gorączkowem życiem teatru. Były tam blondynki, brunetki, małe, wysokie, szczupłe i tłuste, jakaś pstra zbieranina ze wszystkich warstw życia. Były pomiędzy niemi twarze madonn o wyzywających spojrzeniach i twarzą płaskie lub okrągłe, bez wyrazu i inteligencyi, dziewczyn z ludu.

Dwie cechy tylko miały wspólne: były wszystkie ubrane mniej lub więcej przesadnie, modnie i miały w oczach to coś, co się tylko nabywa na scenie — jakiś wyraz swobodnej beztroski i cynizmu znudzonego.

Zaczęły chórem śpiewać.

— Halt!... Na nowo! — ryczały prawie olbrzymie bokobrody i wielka, czerwona twarz dyrektora orkiestry.

Cofnęły się i weszły ociężale, zawodząc jakąś zbiórową kankaniadę, ale co chwila rozlegał się trzask batuty o pulpit i skrzek:

— Halt!... na nowo! Bydło!... mruczał pod nosem, wywijając pałeczką.

Próba chórów ciągnęła się dosyć długo.

Aktorzy, rozproszeni po krzesłach, ziewali znudzeni, a ci, co brali udział w wieczornem przedstawieniu, chodzili za kulisami, obojętnie czekając na swoją kolej próby.

W męskiej garderobie Wicek czyścił buty reżyserowi i śpiesznie opowiadał o rezultacie wycieczki na Hożą.

— Oddałeś?... odpowiedź masz?...

— Ojej!...

I podał Topolskiemu długą różową kopertę.

— Wicek!... jak słowo piśniesz o tem kulfonie, to wiesz, co cię czeka.

— Nie nowina!... Ta pani to samo mi powiedziała, tylko, że z dodatkiem rubla.

— Morys! — zawołała ostro Majkowska, stając we drzwiach garderoby.

— Zaczekaj... z jednym oczyszczonym butem nie pójdę przecież!...

— Czemu służąca nie oczyściła?

— Służąca jest właściwie u ciebie; ja się jej nigdy o nic doprosić