Germinal - Emil Zola (wypożyczalnia książek TXT) 📖

i ukazali się ludzie ciągnący zwierzę. Porzucono je przed bramą w kałuży błota, nie rozwiązawszy nawet liny, którą biedaka skrępowano dla wydobycia na wierzch. Wrażenie uczyniło to na patrzących tak wielkie, że nie przeszkodzono ludziom cofnąć się i zabarykadować za sobą bramy. Poznano konia, tu i ówdzie rozległo się łkanie kobiece.

— To Trompette... prawda? Trompette!

Tak, to był Trompette. Od pierwszego dnia nie mógł znieść pobytu w głębi ziemi, smutny był, nie miał ochoty do pracy, dręczyło go wspomnienie słońca. Daremnie obwąchiwał go stary Bataille, daremnie lizał go i skubał za kark. Nie mógł mu wpoić rezygnacji. I ile razy się oba konie spotkały, zdawało się, iż jeden skarży się, iż tak już długo jest tutaj, że nie może przypomnieć sobie słońca, drugi zaś, że o nim zapomnieć nie może. W stajni stały obok siebie ze zwieszonymi głowami, śniąc cuda rzeczy minionych i opowiadając sobie wzajem sny. Gdy później Trompette oblany potem dogorywał na słomie, Bataille parskał i rżał, jakby płakał, iż traci ostatnią nadzieję, ostatnią radość życia, urwał się wreszcie, gdy Trompette skonał, i zarżał donośnie ze strachu.

Od tygodnia Mouque zwracał nadzorcy uwagę, że koń chory, ale nie było teraz czasu zajmować się takimi drobiazgami. Nie lubiano wyciągać na wierzch koni, ale musiano usunąć trupa. Dnia poprzedniego włożono Trompette’a na wózek i zaprzężono Bataille, by go zawieźć do szachtu. Powoli przeciskał się stary koń przez ciasny chodnik, a skóra zdechłego Trompette’a ścierała się o belkowanie ścian. Gdy dotarli do szachtu, odprzężony Bataille smutnym wzrokiem patrzył na przygotowania, widział, jak przymocowano ciało zmarłego towarzysza pod klatką windy i gdy dano sygnał odjazdu, wyciągnął szyję i osłupiały śledził ruch klatki. Gdy wreszcie wszystko znikło w czarnym otworze, nie ruszył się, kolana mu tylko drżały. Stał i rozmyślał zapewne nad tym, że i jego kiedyś w ten sposób wydobędą na powierzchnię ziemi. Po chwili zatoczył się i chwiejnym, powolnym krokiem zawrócił do stajni.

Przed kopalnią robotnicy ponuro patrzyli na zwłoki Trompette. Jakaś kobieta rzekła:

— Człowiek ma przynajmniej wolną wolę zjeżdżać lub nie zjeżdżać w dół.

Ale strajkującym przybyły w tej chwili posiłki. Na czele tłumu kroczył Levaque z żoną i Bouteloupem, krzycząc:

— Śmierć Belgom! Precz z przybłędami! Śmierć im!

Rzucono się naprzód. Stefan musiał powstrzymywać. Zbliżył się do kapitana, młodego, wysmukłego, dwudziestoośmioletniego może chłopca o zrozpaczonym, ale zdecydowanym wyrazie twarzy. Powiedział mu w krótkich słowach, jak sprawa stoi, starał go się przekonać i badał, jakie słowa jego uczynią wrażenie. I na cóż niepotrzebny mord? Czyż słuszność nie była po stronie robotników? Wszyscy są braćmi i... tylko porozumieć się trzeba. Na dźwięk słowa: Republika, kapitan drgnął, ale nie zmiękł i odparł szorstko:

— Cofnijcie się! Nie zmuszajcie mnie do spełnienia obowiązku!

Trzy razy Stefan ponawiał usiłowania. Tłum począł szemrać. Podobno pan Hennebeau był w kopalni. Mówiono o tym, by go rzucić do szachtu, by się przekonać, czy potrafi kopać węgiel wedle nowej taryfy. Ale pana Hennebeau nie było, natomiast w oknie kontrolera ukazali się na chwilę Dansaert i Négrel. Dozorca, któremu od ostatniego zajścia zrzedła mina, trzymał się w tyle, ale Négrel, jak zawsze drwiący z ludzi i rzeczy, patrzył na tłum swymi ironicznie przymrużonymi oczkami. Posypały się pogróżki i obelgi. Odstąpili, a w oknie ukazała się dziewczęca twarzyczka Souvarina. Od początku strajku nie odstąpił ani na jeden dzień swej maszyny. W ostatnich dniach przestał odżywiać się, pochłonięty myślą jakąś, której błysk niby blask ostrza miecza lśnił w jego oczach.

— Cofnąć się! — krzyknął donośnie kapitan. — Nie słucham gadań! Mam rozkaz bronić kopalni i obronię ją. Nie pchajcie się na moich ludzi albo poradzę sobie z wami!

Mimo stanowczości swej pobladł, widząc, że tłum wzrasta ciągle. Miano go zluzować o dwunastej w południe, ale obawiając się, że do tej pory nie zdoła stawić oporu, posłał jakiegoś chłopca z kopalni po posiłki. Odpowiedziały mu okrzyki i klątwy:

— Śmierć przybłędom! Śmierć Belgom! Chcemy być panami u siebie.

Stefan cofnął się zrozpaczony. Nie można było nic więcej zrobić, jak walczyć i zginąć. Nie powstrzymywał już tłumu, który napadał na żołnierzy. Liczba robotników dochodziła już do czterystu, ale kolonie opróżniały się i zewsząd płynęły gromady. Drogi pełne były górników pędzących na miejsce katastrofy. Krzyki wzmogły się. Levaque mówił do żołnierzy:

— Idźcie sobie w swoją drogę! Nie mamy nic przeciw wam! Idźcie!

— To nie wasza rzecz! — dodała Maheude. — Idźcie, my załatwimy sami naszą sprawę!

A spoza jej pleców wykrzyknęła pani Levaque:

— Czy trzeba was kijami nakłaniać do decyzji? Prosimy was bardzo uprzejmie, byście się do stu tysięcy diabłów zabierali!

Nawet mała Lidia, która wraz z Bébertem docisnęła się aż tutaj, wrzasnęła swym cienkim głosikiem.

— Patrzcie, na murze wisi trzydzieści par kiełbasek!

Katarzyna patrzyła z dala przerażona. Więc znowu musiała patrzeć na nowe nieszczęście. Cóż za los straszny... nigdy spokoju! Wczoraj jeszcze nie rozumiała zaciekłości strajkujących i sądziła, że najlepiej nie narażać się na nowe plagi, których i tak oberwało się sporo, ale w tej chwili własne jej serce wzbierało nienawiścią. Przypomniała sobie, co dawniej mówił wieczorami Stefan, i nadsłuchiwała teraz, jak nazywał żołnierzy braćmi, przypominał im, że pochodzą z ludu i z nimi iść powinni na wyzyskiwaczy.

W tłumie wrzeć poczęło i wreszcie przecisnęła się do pierwszego szeregu Brûlé. Przybiegła straszna w swej chudości, z nagimi ramionami i z rozwianym, siwym włosem, spadającym w kosmykach na oczy.

— Jestem nareszcie i ja! Jestem do stu tysięcy diabłów! — wrzasnęła. — Ten szubrawiec Pierron zamknął mnie w piwnicy... ale jestem!

I nie zwlekając, poczęła miotać na żołnierzy obelgi.

— Kanalie! Bando rozbójników! Liżecie buty przełożonym, a wobec nas nędzarzy jesteście bohaterami!

Inni poczęli jej wtórować i posypały się jak grad klątwy. Jakiś głos wrzasnął:

— Niech żyją żołnierze! Do szachtu kapitana!

Ale inni wołali:

— Śmierć czerwonym pludrom!

Żołnierze, nieczuli na apel braterstwa i nie dając się odwieść od posłuszeństwa przyjaznymi namowami, pozostali równie obojętni na obelgi. Kapitan stojący przy drugim szeregu wyjął szablę i gdy tłum naciskając coraz bardziej groził zmiażdżeniem oddziału o mur, kazał wziąć broń do sztychu. Żołnierze usłuchali i ostrza bagnetów pochyliły się ku piersiom strajkujących.

— A, draby! — krzyknęła, cofając się, Brûlé.

Ale tłum począł znów napierać z ogromną pogardą śmierci. Maheude, Levaque i inne stanęły przed żołnierzami, wołając:

— Zabijcie nas! Zabijcie nas! Nie ustąpimy.

Levaque, nie bacząc, że się kaleczy, objęła rękami pęk bagnetów i poczęła szarpać, by je zedrzeć z luf. Miotała się jak szalona, a Bouteloup stał z daleka i patrzył nierad, że przyszedł tutaj.

— Ano dalej! Kłujcie! — wołał Maheu. — Pokażcie, żeście draby! — Rozerwał kaftan, rozpiął koszulę i odsłoniwszy upstrzone plamami węgla piersi, napadł na bagnety z tak szaleńczym, ślepym męstwem, że zmusił żołnierzy do cofnięcia broni. Jedno ostrze drasnęło go, usiłował wbić je głębiej, jakby opanowany żądzą śmierci.

— Tchórze! Nikczemni tchórze! — wołał. — Nie macie odwagi! Zabijcie nas, a przyjdą inni! Za nami stoi dziesięć tysięcy robotników!

Położenie żołnierzy, którym dano rozkaz użycia broni w ostatecznej tylko konieczności, stawało się coraz to krytyczniejsze. Jakże było powstrzymać szaleńców nabijających się na bagnety? Z drugiej strony miejsca było coraz to mniej, przyparto ich całkiem niemal do muru i cofać się nie było gdzie. Ale mała garść wobec przeważających sił robotników trzymała się dobrze. Z zimną krwią wykonywano rozkazy kapitana, który zacisnąwszy wargi baczył tylko pilnie, czy żołnierzy nie poczynają irytować obelgi tłumu. Już w sposób niepokojący mrugał oczami młody sierżant o wywoskowanych wąsikach, a stojący obok niego stary żołnierz, uczestnik dwudziestu potyczek, widząc, że kobiety szarpią za jego bagnet, pobladł jak ściana. Inny znów, widocznie rekrut wzięty wprost od roli, zaczerwienił się jak burak, słysząc, że go nazywają szubrawcem i zbójem. Klątwy i obelgi nie ustawały. Grożono pod nos pięściami, przesadzano się w dosadnych wyrażeniach i trzeba było całej surowości dyscypliny, by żołnierzy utrzymać w nieruchomości i milczeniu.

Zdawało się, że do starcia przyjść musi, gdy spoza szeregów wystąpił nagle stary, osiwiały dozorca Richomme, podobny do dobrotliwego wysłużonego żandarma, i głośno zawołał:

— Do stu tysięcy, to szaleństwo! Kiedyż zaświta wam u licha w głowach?

Rzucił się między bagnety a górników.

— Towarzysze, posłuchajcie mnie! Wiecie, że byłem robotnikiem, nigdy nie dałem się wam we znaki, i wiecie, że zawsze stałem po waszej stronie. Słuchajcie, obiecuję, że sam powiem słowa prawdy dyrektorowi, jeśli nie postąpi z wami po sprawiedliwości! Ale to, co robicie, to rzucanie obelg niewinnym żołnierzom nie prowadzi do niczego i również szalonym głupstwem jest dobrowolne nabijanie się na bagnety.

Poczęto go słuchać, zawahano się. Ale na nieszczęście w oknie ukazał się znów ostry profil Négrela. Złościło go pewnie, że wysłał dozorcę miast iść sam, i chciał mówić. Daremnie prosił Richomme o rozwagę, daremnie namawiał, by się porozumiano, odtrącono go. Był podejrzany. Ale nie ustąpił.

— Psiakrew! — wrzasnął. — Niech mi więc rozwalą łeb, zostanę z wami, choć jesteście ostatnie bałwany!

Prosił Stefana o pomoc, ale on wzruszył ramionami. Nie miał już władzy nad tłumem. Było już zresztą za późno, wszystkie niemal kolonie zbiegły się, by odegnać Belgów. Byli i ciekawi, dowcipnisie, których scena ta bawiła. Pośrodku jednej takiej grupy stał Zachariasz i Filomena z dwojgiem swych dzieci. Patrzyli jak na komedię i śmiali się. Od Requillart nadciągała nowa banda z Mouquetem i Mouquette na czele. Mouquet zbliżył się do Zachariasza i poklepał go po plecach, a siostra jego przepychać się poczęła do pierwszych szeregów napastników.

Kapitan spoglądał ciągle ku Montsou. Ale oczekiwanych posiłków widać nie było, a oddział jego nie mógł opierać się dłużej. Naraz przyszła mu myśl przerażenia tłumu i wobec wszystkich kazał nabić broń. Żołnierze usłuchali, ale podniecenie wzrosło jeszcze, a klątwy i obelgi posypały się obficiej.

— Widzicie! Pójdą sobie strzelać do tarczy! — drwiły kobiety.

Maheude, osłaniając swe piersi rozbudzoną, krzyczącą Stelką, przystąpiła tak blisko żołnierzy, że sierżant spytał, po co się pcha tu z dzieckiem.

— A tobie co do tego? Strzelaj, jeśli śmiesz!

Górnicy potrząsali głowami. Żadnemu przez myśl nie przeszło, by miano strzelać do nich.

— Mają ślepe ładunki — zawołała Levaque.

— Czyżeśmy to Kozacy? — rzekł Maheu. — Nie strzela się do swoich!

Inni oświadczyli, że brali udział w wojnie krymskiej, więc im ołów nie nowina, i wszyscy pchali się na bagnety. Gdyby w tej chwili padła salwa, ziemię zasłałyby dziesiątki trupów.

Mouquette zawrzała gniewem na myśl, że żołnierze mogliby strzelać do kobiet. Wyczerpała już cały zapas obelg i chwilę nie wiedziała, co robić. Nagle przyszedł jej pomysł. Obróciła się, podniosła obu rękami spódnicę i pokazała im swój wielki, tłusty tyłek. To była jej zdaniem największa obelga, jaką mogła w danej chwili uczynić oddziałowi wojska z bronią w ręku i kapitanem na czele.

— Macie! Macie! I to jeszcze za ładne dla was, plugawcy!

Przygięta do ziemi obracała się, każdy dostał swą porcję.

— To dla oficera! — mówiła. — To dla sierżanta! A to dla żołnierzy!

Buchnął śmiech pogardliwy. Lidia i Bébert trzymali się za brzuchy, a sam Stefan mimo grozy sytuacji nie mógł się powstrzymać od śmiechu. Wszyscy dowcipnisie drwili teraz z wojska, jedna tylko Katarzyna stojąca opodal na belce milczała, zacisnąwszy zęby.

Poczęła się zawierucha. Kapitan postanowił wziąć do niewoli kilku awanturników, by poprawić nastrój żołnierzy. Mouquette uszła, rzuciwszy się pomiędzy nogi robotników, ale wzięto dwu górników i Levaque’a i umieszczono ich w poczekalni dozorców pod strażą. Z okna Dansaert i Négrel wołali na kapitana, by się zamknął wraz z nimi w obrębie kopalni, ale kapitan wahał się to uczynić, ze względu, iż niedobrze zamykające się drzwi łatwo mogły być otwarte, kopalnia wzięta szturmem, a wówczas naraziłby się na hańbę rozbrojenia. Żołnierze już poczęli szemrać. Nie podobna przecież uciekać przed tą zgrają w drewnianych trzewikach! Bagnety skierowały się znowu ku piersiom napastników.

Tłum po wzięciu do niewoli trzech krzykaczy osłupiał, zdumiony aktem przemocy. Potem okrzyki wybuchły na nowo. Domagano się wydania więźniów, kilku wrzasnęło, że mordują ich pewnie w poczekalni. Nagle wszyscy jakby pchnięci żądzą zemsty rzucili się do złożonych w wielkie kwadry cegieł, które tutaj na miejscu wypalano dla potrzeb budowlanych kopalni. Niebawem każdy miał u nóg spory zapas amunicji i atak się rozpoczął.

Brûlé rzuciła pierwszą cegłę. Rozłamała ją na swym chudym kolanie i obu rękami rzuciła kawałki w wojsko. Pani Levaque rzucała także, ale gąbczaste jej ramiona bezsilne były, musiała więc podchodzić blisko, choć i tak nie robiła wielkiej szkody. Daremnie odciągał ją Bouteloup mający nadzieję nakłonić ją do zastanowienia ze względu, iż mąż był już w niewoli. Rzucała jak wściekła. Wszystkich ogarnął szał. Mouquette, nie mogąc łamać cegieł na zbyt tłustych udach, rzucała całe. Nawet malcy stanęli do walki, a Bébert uczył Lidię rzucać trafnie. Deszcz pocisków dudnił po murze. Nagle wszyscy ujrzeli Katarzynę. Podobna do furii z włosami rozpuszczonymi miotała cegły z siłą, której u niej nikt by się nie był spodziewał. Nie wiedziała, czemu to czyni. Ogarnęła ją żądza zniszczenia. Wszystko jedno, niech raz się skończy to nędzne życie! Miała już dość cierpień, upokorzeń, bicia! Wypędzona z domu kochanka, zmuszona czekać jak pies w błocie, nie śmiejąc iść do ojca żebrać o łyżkę zupy, gdyż sam jej nie miał, postanowiła skończyć z tym wszystkim. Lepiej nie było nigdy i nie będzie, więc pora umrzeć. Rzucała cegły opanowana żądzą zniszczenia, a oczy jej zaszły krwią tak, że nie wiedziała, komu gruchocze kości.

Stefanowi stojącemu przed żołnierzami mało