Żywot człowieka poczciwego - Mikołaj Rej (gdzie można za darmo czytać książki txt) 📖

używają, to już to sam każdy u siebie niechaj osądzi.

A tak mój miły bracie, gdy cię już Pan Bóg z tymi rozlicznymi flagami a burzkami świata tego będzie raczył przybić do bezpiecznego brzegu spokojnych a poczciwych lat twoich, tu sobie uważ, jeśliżeć nie lepiej tobie z tym wdzięcznym towarzystwem zostać, które się około cnoty bawi, tak jakoś słyszał, niżli z tamtym wszetecznym a z zatrudnionym, co fortunie przysługuje. Bo tu pokój, sława, sprawiedliwość, pomierność, roztropność, każdej rzeczy poważne rozważenie, wdzięczny a spokojny żywot. A czegoż tobie więcej ku tym twym spokojnym czasom potrzeba? A tam zasię zawżdy huk, zawżdy puk, zawżdy pisk, zawżdy pycha, zawżdy zwada, zawżdy opilstwo, swawola, dziwna rozpustność, dziwne kroki i skoki. A cóż tobie, miły bracie, po tym? A uważ to sobie i sam, a osądź się sam, jeślić by to już w twych spokojnych czasiech twoich przystało.

4. Rozmysł słuszny statecznego człowieka

Aleby to jeszcze nic, chociajby się z ciebie trochę ludzie pośmiali, ale patrz, jakie dwa klenoty twoje, a snać naprzedniejsze, w tym zależą: naprzód zbawienie, potym zdrowie. Bo jeślibyś się udał za tamtą ordą, co się około fortuny bawi, a patrz, jakie by tam było zdrowie twoje, patrz, jakie by było zbawienie twoje, patrz, jakie tam przysmaki do tego obojga słyszysz. A tak mój miły bracie, gdyż bez słusznego rozmysłu nic słusznie postanowiono być nie może, uważajże czasy swoje, uważajże, do którego kresu płyniesz. Bo jeśli sobie wspomnisz czasy młodości swojej, żeś za tą panią fortuną i za jej dworem po wszytki czasy swoje biegał, nie może być, jedno iż zawżdy przestraszone sumnienie w sobie znaleźć musisz. Ale gdy już obaczysz czasy swe, ku czemu brniesz, a będziesz się brzydził onymi pirwszymi postępki swoimi, a rzucisz się do miłej cnoty i do jej obyczajów, słuchaj, jakiego Pana masz i co do ciebie przez proroka wskazuje, mówiąc, iż: „ilekolwiek kroć złościwy nawróci się ku mnie, a przestanie od pirwszych złości swoich, tyle kroć go ja sobie w łaskę przyjmę, a będę mu Bogiem miłosiernym, a nigdy nie wspomnionę występków młodości jego”. A tu bych cię spytał, co jest lepszego tobie: mieć Boga miłosiernego przy cnocie czy go mieć nieprzyjacielem a sprzeciwnikiem sobie przy onej omylnej a niepobożnej fortunie? A wiesz, żeć nie uszyma ściska.

5. Jakie Pan zawżdy baczenie miał na szedziwe lata

Abowiem patrzaj, jakie zawżdy Pan miał baczenie na szedziwe lata i jako je mnożył i błogosławił, acz czasem pokuszał1438 stałości a wiary ich, ale ich nigdy nie opuszczał a nigdy nie wspominał młodości ich i wszeteczności. Wspomni sobie napirwej na Abrahama, jako się Pan z nim nadobnie a miłościwie w szedziwości jego obchodzić raczył, jako go nawiedzał, jako Sodomie na jego przyczynę, by był tam dziesięć sprawiedliwych znalazł, chciał przepuścić, jako Lota, brata jego szedziwego, z onej srogiej okrutności, która się w ten czas z onego sprawiedliwego gniewu Jego nad onymi nieszczęsnymi miasty działa, miłościwie a łaskawie przez anioły swoje wywieść raczył; jako zasię temuż Abrahamowi błogosławić raczył i z żoną jego Sarą, która w dziewięćdziesiąt lat urodziła mu onego syna a zacnego a świętego patriarchę Izaaka, jako Pan Bóg raczył mu zostawić obietnice o przyszłym obiecanym Mesjaszu a o zbawicielu świata tego i jako mu raczył dać wiarę i usprawiedliwienie przez onę wiarę, tak jako o nim Pismo powiada, iż on uwierzył onej obietnicy Pańskiej, chociaj był jeszcze mesjasza nie doczekał, a wżdy już był usprawiedliwion od onego pirwszego pirworodnego grzechu swego. Jakie mu zwycięstwa dawał w szedziwości jego, tak iż on Melchizedech, kapłan Boga żywego, zachodził mu na drogi1439, wielką mu poczciwość czyniąc, a zanosząc mu chleb a wino po porażkach1440 jego. A tu patrz, jaki to jest wdzięczny wiek a przyjemne czasy człowieka statecznego a poczciwego u Pana tego, który niebem i ziemią, jako raczy1441, na wszytkim włada.

Patrzajże zasię a wspomni sobie onego męża świętego Tobiasza, takież już w szedziwości jego a w zeszłych czasiech jego, co też Pan z nim broić1442 raczył, a jakie dziwne pociechy jego rozmnażać raczył, to tam nadobna historia o tym jest napisana. Jako gdy jaskółczy gnój, z góry spadszy, oczy mu był oślepił, a to wszytko było z dopuszczenia Pańskiego, aby był doświadczył stałości jego. A gdy go Pan obaczył, iż nie odmienił wiary ani stałości swej, jako potym anioła swego do niego posłał, który przystał za sługę do niego. Jako onego anioła wyprawił z synem swoim szukać mu żony. Jako przyszli do Żydostwa, tam gdzie była dziewka jedna zacna, co siedm mężów z dopuszczenia bożego szatan podle niej udawił. Jako on anioł odegnał szataństwo. Jako mu była za małżonkę z wielką pociechą domu onego dana. Jako do domu już idąc, rybę ułowił, żółć z niej wyjął, z wielkim bogactwem i z nadobną i z poczciwą żoną do ojca syna przywiódł, jako mu oną żółcią oczy oświecił, jako potym on ubogi starzec w wielkiej radości i pociesze żywota swego dokonał. A tak to sobie uważaj, iż zawżdy na wielkiej pieczy ty szedziwe lata były u Pana tego, a zwłaszcza ty, które nie w płochości żywota swego, ale w stałej stateczności a w skromnej pobożności zawżdy go używali.

Patrz zasię Heliasza1443 sławnego, którego Achab król i z oną złą żoną swoją, z Jezabel, prześladował, jako Pan Bóg był dziwnym stróżem jego. Jako kruk i inni ptacy mu służyli, żywności i inne potrzeby mu nosili; jako gdy król dwa kroć syłał nań po pięciudziesiąt koni, aby go byli pojmali, jako ogień, z nieba spadszy, zawżdy je popalił; jako na jego prośby deszcz, co trzy lata nie był, ziemię z nowu jako już zgorzałą ożywił; jako na jego ofiary wodami polane ogień z nieba spadał. W jakiej sławie i w jakiej powadze ona dziwna jego szedziwość zawżdy była. Jako na koniec ognisty wóz, z nieba spadszy, tak go żywo na ziemi pochwycił i zaniósł z widomości ludzkiej, i dziś jeszcze nie wiemy, gdzie się podział.

A tak zawżdy dziwną straż i dziwną opiekę Pan Bóg ukazował nad takimi ludźmi lat statecznych a poważnych. Abowiem płoche a nieustawiczne1444 czasy albo lata zawżdy na małej pieczy bywały u Niego.

Także on Elizeus, uczeń albo towarzysz jego, na jakim też baczeniu albo na jakiej straży był u Pana tego, takież w onej szedziwości jego. Jako gdy go dzieci goniły, wolając za nim: „Łysy idzie, łysy idzie”, jako wnet kilka niedźwiedzi, przybieżawszy, gdzie ich tam pirwej nigdy nie było widać, ony dzieci podrapały. Jako onej niewieście sareptańskiej, która mu placek upiekła, będąc w wielkim głodzie, tam gdzie już matki własne dzieci swe jadły, nie mając jedno jednę garstkę mąki a drugą oleju, jako był ono pudło z mąką i onę banię oleiu ubogacił, że go nie mogła przebrać przez wszytek czas głodu onego. A co Pan Bóg innych wiele dziwów z oną jego szedziwością czynił, to już tam szyrzej o tym w historyjej napisano stoi.

Nuż Mojżesz w jakiej zacności był w onej swej szedziwości u Niego, że z Nim mawiał jako z towarzyszem, acz stanu Jego boskiego nigdy widzieć nie mógł, ale głos Jego i słowa jego wielekroć i częstokroć słyszał, i co mu poruczał, i co z nim czynił, i jako go nad swym ludem przekładał, i jakiej to powagi człowiek był, i jako na jego rozkazanie morza się rozstępowały, Jordan się wspak obracał, z suchych skał wody ciekły, to już tam o tym pisma dosyć. A na koniec, gdy już i w starości swej nie mógł ku Panu Bogu ręku swych podnosić, tedy mu kapłani oni starego zakonu podnosili; a póki ręce mógł dzierżeć ku górze, póty zawżdy bili Żydowie pogany, a kiedy je spuścił, tedy zasię Żydowie uciekali przed pogany. Także ji potym sam Pan po śmierci jego zagrześć a pochować raczył dla bałwochwalstwa, że się żaden nie mógł dopytać do grobu jego. Patrzajże, jaka to była starość święta jego, a na jakiej pieczy była u Pana ta wdzięczna szedziwoścć tego człowieka świętego.

Nuż zasię Jakub, on święty patriarcha, patrz, jako go też Pan doświadczał w stałości jego. Jako mu byli synowie jego brata młodszego, Józefa, w którym się on barzo kochał, poganom zaprzedali, powiedając, iż go zwirzę zjadło. Jakiego smętku i wielkiej żałości przez wiele czasów swych używał. Jako potym on syn jego stracony, przez dziwną sprawę bożą, wielkim panem a pirwszym po królu w Egipcie został. Jako się potym dziwnie o nim dowiedział, jako tam do niego zajechał, w jakiej poczciwości tam u tych ludzi i u króla był. Jakiego strachu i wstydu oni bracia jego, co ji byli zaprzedali, na on czas używali, byłoby tu o tym wiele pisać. Kto chce czytać historią o tym, tedy się tam tego szyrzej dowie. Ale iż się k’temu rzecz wiedzie, w jakiej poczciwości zawżdy szedziwe lata były u Pana tego, tedy on święty człowiek, gdy się już starzał, jako błogosławił onym synom swoim, których było dwanaście, od których dwojenaście pokolenie narodu żydowskiego i dziś jeszcze idzie. A cokolwiek któremu winszował, to wszytko Pan Bóg i zdzierżeć, i potwierdzić raczył. I jako była chwalebna śmierć jego i pogrzeb jego w onych postronnych narodziech pogańskich.

Patrz też zasię, jako on święty król Ezechiel w szedziwości swojej był na wielkiej pieczy u Pana tego, gdy do niego posłał Pan, aby rozprawił1445 dom i syny swoje, opowiadając1446 mu czas1447 żywota jego, jako płakał, prosząc Pana, aby mu czasu pomknął, aby opłakał złość a młodość swoję. Jako mu pomknąć czasu Pan Bóg raczył aż do rozważniejszej starości jego, i jako go w wielkiej sławie z świata zjąć raczył, siłaby było pisać o tym. Nuż jako Noe w szedziwości swojej pływał po srogich wodach, a jako Pan był zawżdy dziwnym stróżem jego. Nuż jako Dawid dokonał szedziwości swojej i jako Pan przepuścił mu występki młodych lat jego. A co tego było, a kto by się tego naliczył, jako Pan dziwnie oko swe zawżdy miał nad ludźmi takich wieków, którzy szedziwość swą statecznie postanowioną zawżdy okazali przed świętym majestatem Jego.

6. Jako Pan stare a szalone karał

Nuż też zasię patrzaj, jako też zasię ten wiek, który zapomniawszy stanów swych uczciwych, wszetecznych a swawolnych spraw swoich i czasów swoich używali, jako je też na wielkiej pieczy Pan mieć raczył. Kto czytał sprawę onej świętej paniej Zuzanny, gdy ją dwa starcy nalazszy1448 w ogrodzie, a ona się kąpie, chcieli mieć po swej woli. A iż im tego pozwolić nie chciała, jako ją spotwarzyli, iż młodzieńca odegnali od niej i potym ją poprzysięgli1449. A jako ją Pan jako niewinną dziwnym sądem przez małe dziecię, przez Daniela, wpuściwszy ducha swego w usta jego dziwnie oswobodzić raczył, a oni łyścowie1450 jako wzięli haniebną zapłatę swoję, to też tam o tym historia nadobnie i szyroko pisze.

Nuż też on dobry a poczciwy człowiek a szedziwy starzec Heli, biskup zakonu starego, chociaj sam był nic nie winien, jedno iż dopuścił synom swym swowoleństwa a wszetecznych a opiłych żywotów przy kościele bożym używać, jaką haniebną pomstę wziął nad sobą, że i kościół on złupiono, i syny, i wiele innych ludzi pobito, i archę przymierza w pogańską ziemię zaniesiono, i jako sam nędznik z żałości szyję złamał, spadszy z stołka swego, byłoby o tym wiele pisać. I jako zasię przez dziwną sprawę Pańską do Żydostwa archa ona przywrócona była, to już tam, kto chce czytać, dowie się wszytkiego. Jedno iż się do tego rzecz ciągnie, jako szedziwy wiek poczciwy był zawżdy na wielkiej pieczy a straży u Pana tego. A jako też zasię wszeteczny był także na wielkiej pieczy i pomście u niego, i jaką zawżdy zapłatę odnosił na sobie za wszeteczeństwa swoje. Albo takież Datan i Abiron albo Kore a Abiu, oni starcy gdy się sprzeciwili Mojżeszowi a chcieli sobie nowe chwały wymyślać, i ludzi na to byli niemało zwiedli, jako je ogień srodze, z nieba spadszy, palił, jako je ziemia żywo pożyrała, to też tam już o tym historie szyrzej świadczą. Albo też on starzec Olofernes, który przed Betulią onę świętą panią Judyt chciał mieć po swej woli, jako mu srodze ucięła onę sprośną głowę jego i przyniosła ją do miasta. I jako było sprośnie zatrwożono ono straszne wojsko jego, i jako było rozproszono, to o tym już są historie. A co tego bywało, a kto by się tego mógł napisać?

7. Krześciański starzec jak się sprawować ma

A tak i ty, mój miły krześciański bracie, który się statecznie przebijesz przez to dwoje płoche wojsko, przez huf młodości twojej, a przez drugi huf śrzednich lat swoich, a staniesz już w obozie spokojniejszej szedziwości swojej, wierz mi, że to nie leda bitwy wygrasz. Bo acz to sławny hetman bywa, który sprawą swą a roztropnością swą wojsko jakie porazi, aleć i to nie gorszy, kto się przez dwoje wojsko przebije. A tak i ty, rozważywszy sobie i strachy, i błogosławieństwa, które już na twe szedziwe lata, tak jakoś słyszał, nieomylnie przypadać mają, miej się, radzęć, na pieczy, wszak widzisz, oczci1451 idzie, boć iście nie o czapkę, ale pospołu i z czapką o głowę. A iżbych ci radził, przy czym masz zostać, zda mi się, żebyś mi za dobre nie miał, iżbych cię takim prostakiem być rozumiał, żebyś nie umiał między błogosławieństwem a przeklęctwem obrać, co jest lepszego. Chybaby cię Pan Bóg jawnie doślepić raczył, jakoż tego wiele bywa za niewdzięcznościami ludzkimi, którzy nie chcą nic dbać na święte upomnienia jego, jakoż o tym dość pisma rozlicznego mamy. A radzęć onej świętej paniej, cnoty chwalebnej, pilnie się dzierż i onych jej dworzanów, jakoś o nich słyszał. Bo udaszli się