Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖
Tytułowy straszny dziadunio to Polikarp Białopiotrowicz, bogaty właścicielmajątku na Polesiu. Surowy i despotyczny, usiłuje narzucić swoją wolęczłonkom rodziny.
Jego wnuk, Hieronim, nie zamierza być marionetką i mimonapominających listów apodyktycznego dziadka, wybiera własną drogę życia.Pokonując trudności, zdaje maturę, po czym podejmuje studia na politechnicepetersburskiej. Podczas letniej praktyki, odbywanej ze swym przyjacielemŻabbą, zostaje zaskoczony gwałtownym wylewem rzeki…
Czy szlachetność, oddanie pracy i siła charakteru nie ugną się pod naporemspadających na bohatera nieszczęść? Klasyka literatury popularnej,nagrodzona w 1887 roku w konkursie tygodnika „Świt”, wielokrotniewznawiana.
- Autor: Maria Rodziewiczówna
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Rodziewiczówna
— Ruciu, pamiętaj o mnie i bądź prawym!
A potem błogosławiła go na sierocą dolę i zasnęła z rękoma na jasnej głowie chłopca.
„Bądź prawym” nie wyszło mu nigdy z pamięci. Lata minęły. Z gimnazjalisty wyrósł młodzieniec, człowiek, co siłą woli potrafił chodzić na kursy, dawać lekcje, pomagać kolegom, żyć z dwojga rąk i głowy, nie prosząc nigdy o pomoc. Czasem, bardzo głodny, chciał iść po zapomogę do składkowych studenckich funduszów i wracał. Myślał, że odbierze grosz chorym, słabym, może mniej zdolnym — i cierpiał.
„Bądź prawym” matczyne tłumiło w nim głód, podniecało jakąś szaloną egzaltację energii.
W trzecim roku przyznano mu stypendium. Stypendium owo nazywał pan Polikarp korzystaniem z publicznej jałmużny.
Obok tego niezmordowanego bojownika pracy żył brat stryjeczny, rzucając garściami dziadowskie ruble w błoto stolicy, gdzie przebywał, pilnując jakichś interesów.
Czasem Hieronim, biegnąc na lekcję, spotykał kuzyna, rozpartego we własnym powozie. Pozdrawiał go bez zawiści i zazdrości wesołym okrzykiem, ale nie odwiedzał nigdy.
Dziadunio na to tylko czyhał, by go nazwać pasożytem Wojciecha.
— Ciekawym, czym Wojciech płaci za te setki tysięcy sknerze? — mówił czasem do Żabby.
— Giętkim karkiem — mruczał Litwin, wyznając absolutną pogardę dla uległości i pochlebstwa.
Ci dwaj nierozłączni, których koledzy nazywali Kastorem i Polluksem80, mieszkali razem u jakiejś dalekiej krewnej Żabby, utrzymującej umeblowane pokoje niedaleko instytutu.
Zajmowali dwa pokoiki wielkości dużej szuflady, stołowali się u kuzynki, żyjąc w przykładnej zgodzie z jej białym kotem i siwym pudlem, którego edukacją zajmował się Hieronim. Nazywał starą pannę „panią Dulską81” i płatał jej ciągle figle, użytkując w ten sposób wieczory i święta.
Od roku do towarzystwa pudla i kota przybyła Bronka, powitana przez „panią Dulską” zgorszoną miną i protestem braku miejsca. Hieronim odurzył ją do reszty tysiącem poleceń, które naturalnie sam wykonał, i po tygodniu weszło wszystko w zwykły tryb zegarkowy.
Koledzy chodzili na kursy, wracali na obiad, po czym Żabba szedł do książek, Hieronim biegł na lekcje lub odrabiał za nieuków techniczne rysunki; wieczorem, jeśli ich nie opadli koledzy, zabierali się obydwaj do mieszkanka starej panny.
Wówczas Bronka siadała na kolana opiekuna i wydawała swą lekcję82 alfabetu oraz niezgrabnych patyków, mających kiedyś zostać literami; potem następował popis pudla, daremne próby wykształcenia kota i ogólna wesoła herbatka.
Dziecko wyrosło, wybielało, straciło dzikość i mrukliwość; była to teraz szczera, otwarta istotka, ulubienica starej panny, Żabby, a nawet pudla. Hieronim ją stroił, pieścił, pilnował wygód i zdrowia, poświęcał dla miej koleżeńskie zebrania; powstrzymywała go od hulanki, nęciła do domu. Odpłacała mu za to wielką wiarą, ufnością, posłuszeństwem; wosk to był pod jego dłonią, z którego tworzyć mógł, co chciał.
Rok minął, nadchodziły wakacje. Jakim sposobem Hieronim pomimo ciężkich egzaminów, do których przygotował siebie i dwunastu co najmniej kolegów, potrafił wykończyć model pompy na konkurs, tego on sam nie umiał wytłumaczyć.
Pewnego dnia Żabba wrócił sam na obiad, rozpromieniony, choć wyglądał jak odkopany z grobu nieboszczyk.
— Zdaliśmy, ciociu! — odetchnął, siadając do stołu.
— Chwała Bogu! A gdzie pan Hieronim?
— Poszedł wywiedzieć się o rezultacie konkursu.
— Ach, to się spóźni, obiad wystygnie! Broniu, zanieś jego część do kuchni! Jedz, chłopcze! Od tygodnia darmo mi płacicie, jedzenie nietknięte zostaje!
— Och, żeby ciocia wiedziała, jak to ciężko!
Litwin westchnął, przesunął ręką po czole, na którym mozolna praca wyorała się kilku głębokimi bruzdami. Wspomnienie odbierało mu apetyt.
— Nie myśl o tym, Józiu, nie myśl! Jeszcze rok — pocieszała go. — Posil się! Odpoczniesz przez wakacje. Nabierzesz sił.
— Zabierają nas znów na praktykę. Nie wiem, co myśli Rucio.
— Panie — zaszczebiotała Bronka, skubiąc go za rękaw — czy on zaraz przyjdzie?
— Zaraz, dziecko! Przyniesie ci książeczkę, mówił.
— Jej nie książka w głowie! — wmieszała się „pani Dulska”. — Głodna, a tak ją rozpieścił, że bez niego do stołu nie siądzie.
Dziecko zniosło w milczeniu naganę. Siadło na brzeżku krzesła, wzięło kawałek chleba i zaczęło zeń ugniatać gałeczkę. Po chwili podniosła ciemną główkę, spod obciętej grzywki wzrok jej strzelił ku drzwiom — skoczyła je otwierać.
Na schodach czysty głos śpiewał wesoło:
Porwał dziecko na ręce, podniósł w górę, pocałował w śmiejące się oczy i powitał potem resztę towarzystwa okrzykiem:
— Niech żyją pompy! Zwyciężyłem!
— Co? Wziąłeś nagrodę? — krzyknął radośnie Żabba.
— Napompowałem pięćset rubli. Nie będę spać ze strachu przed zbójami. Czy nie ma pani rewolweru?
— Ja, rewolweru? Jezus Maria!
Kuzynka Żabby cofnęła się przerażona samym dźwiękiem tej nazwy.
— Nie ma pani? To dziwne! Może pani zapomniała? Pewnie leży w toalecie!
— Co pan wygaduje? Proszę lepiej jeść. Obiad ostygł, a dziecko czeka dotychczas.
— Już sobie i pożeram. Chodź, Broniu! Co tak męczysz ten chleb?
Odebrał jej z rąk gałeczkę. Była to dość podobna do oryginału głowa pudła.
— Co to takiego? — zaśmiał się.
— To Medor! — odparła pokazując mu białe ząbki.
— Bardzo piękne, ale o tym potem. Przeżegnaj się i jedz! Zbladłaś, biedactwo!
I on sam był blady i zmęczony. Egzaminy i konkurs wycieńczyły go jak piwniczną roślinę.
— Co robisz z sobą, Ruciu? — zagadnął Żabba.
— Ach, dużo rzeczy! Tydzień śpię, tydzień jem — to dwa, tydzień przygotowuję Bronię do gimnazjum — to trzy.
— Nie jedziemy na praktykę?
— A po co? Mam moc pieniędzy dla nas trojga.
— Grocholski bardzo namawia.
— Dość się dla niego napracowałem. Co zanadto, to niezdrowo! Broniu, jakże tam z kaligrafią?
— Napisałam.
— A z rachunkami?
— Umiem.
— No, zobaczymy! Siedem razy osiem?
— Pięćdziesiąt sześć!
— Doprawdy? A może czterdzieści dziewięć?
— Nie, to ty nie umiesz, kiedy tak!
— Dziękuję za naukę. Masz książeczkę, com ci obiecał. Po wakacjach pójdziesz do szkół. A wiesz — dlaczego?
— Wiem. Żeby być panią i cudzego chleba nie jeść!
Mówiła z przejęciem, topiąc weń swe piwne, myślące oczy. Rozumiała treść słów.
— Zuch z ciebie! A gałeczki możesz lepić, jeśli ci to robi przyjemność. Daj łapę, Medor!
— Ależ Ruciu! — upominał Żabba.
Dzwonek w sieni przerwał początek gderania.
Hieronim skoczył otworzyć. Przed nim stał smukły młody człowiek. Podobni byli do siebie z rysów, tylko wyraz twarzy przybyłego był twardszy, zużyty, wytarty swawolą, wyglądał starzej o lat dziesiątek.
— Jak się masz, Wojtaszku! — powitał student.
— Tysiąc razy mówiłem ci, żem Albert! Uwziąłeś się prześladować mnie tym śmiesznym imieniem!
— A fe, tak się odzywać o biskupie męczenniku83!
— Ja sam męczennik!
— Aj! Cóż tam? Dostałeś reumatyzmu na wyścigach? Mdli cię po wczorajszej kolacji?
— Ty zawsze błaznujesz! Czy dajesz mi audiencję na schodach?
— Ale gdzie ci się podoba, choć na dachu; jestem obywatelem całego świata! Może wyjdziemy na miasto?
— Wolę wstąpić do ciebie, jeśli tam nie ma tego tam Żabby.
— Tego tam, Żabba! Poczekaj, aż wrócę; wysłuchaj tymczasem lekcji Broni! — zakomenderował Hieronim, zamykając jedne drzwi, a otwierając przeciwległe, prowadzące do ich schronienia.
Wojciech padł na łóżko, nie rozbierając się z paltota84. Student, podśpiewując, zapalił świecę i stanął przed milczącym kuzynem.
— Czy chcesz się przespać? — zagadnął.
— Jestem zgubiony! — wyrzucił z siebie rozpacznie zagadnięty.
— To smutne. Podziel się tą troską zamiast jęczeć jak w melodramie85!
— Dziadek kazał przybywać na ślub!
— Cóż w tym tak okropnego? To się ożenisz! Będzie was dwoje, potem troje...
Wojciech wstał gwałtownie, położył ręce ciężko na ramionach stryjecznego brata.
— Ja się nie mogę żenić, rozumiesz?
— Bo co?
— Bom już żonaty!
— Uf — rzekł Hieronim, jak ktoś, co nagle wpadnie w wodę — uf; to źle! To nawet bardzo źle! I dziad wie o tym?
— Albo ja wiem? Pewnie! To wezwanie jest zrobione umyślnie!
— I pojedziesz?
— Wolę kulę w łeb!
Zamilkli. Hieronim przeszedł się po pokoju.
— Wiesz co? — odezwał się nagle. — Najlepiej, żebyś tam, do Tepeńca, posłał swoją żonę! Nie ma jak kobiety do dyplomacji.
— Niech cię kat porwie z takimi radami! Przyszedłem po ratunek do ciebie, a ty drwisz!
— Po ratunek, do mnie! Chcesz może, żebym i twoją żonę przyjął do siebie, jak tamtą wtedy? Servus86, na to mnie nie weźmiesz!
— Chcę cię błagać o łaskę! Jedź do dziada!
— Dobrze; a potem co?
— Wstaw się za mną!
— Ja do dziadunia? Czyś oszalał? On mnie psiarnią wyszczuje!
— Nie. On już stracony dla mnie! Przeklnie! Teraz twoja gwiazda wzejdzie. On cię kocha.
— Miałem tego rozczulające nawet dowody.
— To nic! Pojedź! Wytłumacz, że kochałem...
— Ach, to twoje kochanie!
— Kochałem, mówię ci, postąpiłem bez rachunku87; że go błagam o przebaczenie, żem niewinny i proszę o pozwolenie...
— Rychło w czas! Z kim się wreszcie ożeniłeś?
— Z panną B., córką radcy dworu.
— Oho — gwizdnął przez zęby Hieronim. Był to bardzo wątpliwy objaw zadowolenia.
— Zrób mi to, bracie! Do śmierci ci nie zapomnę, a potrafię się odwdzięczyć!
Student namyślał się chwilę. W duchu klął kuzyna, ale głośno odparł:
— Na nic się to nie zda, ale jeśli ci na tym zależy, zrobić mogę. I tak nie wiedziałem, co robić z wakacjami. Użyję ich na dyplomatyczną misję! Potrzebny ci był ten kłopot! Tfu! Sameś nie wiedział88, co z dolą począć. Szczęście ci samo szło w ręce, nic ci nie brakło. Ech, żeby dziadunio ci wlepił sto kijów na kobiercu89, miałbyś, czego trzeba!
— Jakiś ty rozumny! — mruknął kuzynek, orzeźwiony obietnicą Hieronima. — Nie będziesz mądrzejszy, gdy się zakochasz!
— Nie będę się bał dziadunia ani oglądał, co on na to powie, to pewne! — odparł hardo90 Hieronim.
Wojciech zamilkł, wziął czapkę.
— Jak tu u ciebie czarno i ciasno! — zauważył już zupełnie swobodny.
— Żółwia skorupa! — zaśmiał się właściciel izdebki.
— Chodźmy na miasto!
— Dziękuję! Mam jeszcze wyżej głowy zajęcia.
— Wszakżeś chlubnie zdał egzaminy. Wolnyś!
— Prawie!
— Kiedy pojedziesz?
— Jak trochę wypocznę.
Uścisnęli sobie dłonie. Wojciech wyszedł.
— Słuchaj no! — zawołał za nim Hieronim. — Jak mi psy dziadunia poszarpią odzienie, to sprawisz nowy garnitur!
— Wszystko, co zechcesz! Bywaj zdrów!
— Dobranoc, Wojtaszku!
— Albercie — upomniał Żabba, wychodząc z pokoju starej panny.
Hieronim stał chwilę zamyślony, z marsem91 na twarzy, wreszcie ramionami ruszył.
— Tak się zmarnować haniebnie — zamruczał — na to trzeba być głupcem, głupcem, głupcem!
— I tacy się pomieszczą na ziemi! — uspokajał Żabba.
Hieronim rzucił się na łóżko. W pięć minut już chrapał.
Rozmowa z kuzynem była powodem, że go w tydzień później znajdujemy na statku parowym kursującym po Prypeci.
Lato objęło płaskie brzegi monotonną zielonością daleko jak okiem zajrzeć. Krajobraz był równy, smutny, pusty, tchnący przygniatającą tęsknotą. Niekiedy przerywała to zielone morze traw siwa, brudna wieś lub lesiste czarne wzgórze. Czasem zza szuwarów wysuwało się chłopskie czółno lub stado kaczek. Kłąb dymu maszyny słał się jak czarne plamy po łąkach, gwizd parowca drżał w dzikiej ciszy, biegł po toni, ginął po zakątkach.
Oprócz Hieronima jeden był tylko podróżny, pół chłop, pół mieszczanin, ćmiący lulkę92 na przodzie i spoglądający sennym wzrokiem na wodę. Student, oparty o galeryjkę, był skazany na milczenie i samotność.
Późnym wieczorem zostawił go statek w nieznanej, niezbyt ludnej osadzie. Chłopi na brzegu przed karczmą objaśnili go, że do Tepeńca nie więcej mili93, ale on się nie kwapił. Szynkowa gościna94 ponętniejsza mu była niż dziadowska, mocno wątpliwej serdeczności. Został na nocleg w osadzie.
Towarzysz podróży, ów pół mieszczanin, pół chłop, był znów z nim; kopcił lulkę i rozglądał się sennie po karczemnej izbie.
Nazajutrz o świcie, chłopskim wózkiem, ruszył nasz bohater do celu podróży.
Droga wiła się grobelkami, to oddalając, to zbliżając się do rzeki; widok zakrywały łozy i olchy, cisza bezludna tłoczyła piersi.
Pomimo fantazji wrodzonej pan Hieronim miał coraz silniejszą pokusę drapnąć z powrotem; chłop powożący odbierał mu resztę odwagi opowieścią o „strasznym panu”. Tak się zwał dziadunio Polikarp w ustach ludu okolicznego.
— Sierdityj pan95! — powtarzał ciągle, trzęsąc kołtuniastym łbem i cmokając na konika.
— A widziałeś go kiedy? — badał Hieronim.
— Dzięki Bogu nie, ale mój swojak96 widział go raz jeden. Bardzo się zląkł.
„Milutki być musi!” — pomyślał student.
Słońce wyjrzało zupełnie zza wody i w tejże chwili rozchyliły się jak brama olchy na grobelce i roztoczył się przed okiem jadącego szeroki, w słonecznych złotych ramach krajobraz. Na lewo pomarszczona, białawosina toń Prypeci, na prawo bór jodłowy, wprost na stromym wzgórzu, jakby z wody wyrosły, przepyszny dwór, otulony stuletnią wysadą97.
Słońce biegło po fali, po koronach drzew, złociło krzyż kaplicy, słało się
Uwagi (0)